KURTALAN İLÇESİ
Tarihi Gelişimi:
1500 tarihlerinde Şerefhan Beyliği toprakları içinde bulunan Kurtalan İlçesi Osmanlı sınırları içine girdi.
Kurtalan “Garzan” adıyla Siirt’in eski kazalarından biridir. Ancak yerleşim yeri birkaç defa değişmiş, 1938 yılında adının “Kurtalan”, yerinin de Mısrıç Köyü olarak değiştirilmesi bir kanunla kabul edilmiş, 1944 yılında tren yolu hattının Mısrıç Köyü’ne ulaşmasıyla İlçe Merkezi oraya taşınmıştır.
Doğusunda Siirt İli, batısında Beşiri, güneydoğusunda Eruh, güneybatısında Hasankeyf İlçeleri bulunmaktadır. İlçe’nin doğusunda Basur Çayı, batısında Garzan Çayı ve güneyinde Botan Çayı doğal olarak idari sınırları belirlemektedir. Toplam yüzölçümü 669.25 Km2’dir. Nüfus yoğunluğu Km2 başına 145 kişidir. İlçe’nin rakımı 670 M.’dir. Basur Çayı’nın İlçe sınırları içerisindeki uzunluğu 60 Km.’dir. Garzan Çayı’nın uzunluğu ise 100 Km.’dir. Reşan Çayı ile Garzan Çayı Çattepe Köyü yakınında birleşmektedir. Ekinli Köyü’nde DSİ tarafından Yayıklı Köyü’nde ise Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü tarafından yaptırılan birer sulama göleti bulunmaktadır.
Nüfus Durumu:
Kurtalan’daki nüfus gelişimi 1940 yılından bu yana yapılan sayım sonuçlarına göre değerlendirebiliyoruz. (1938 yılından önce Garzan Kazası’na bağlı bir köy durumundaydı.)
Araştırma sahası şehir nüfusu 50 yıllık süre içerisinde sayım dönemlerinde, inişli-çıkışlı bir seyir izlemiştir. 1940 yılında 1.905 kişi olan Kurtalan şehir nüfusu 1945 ve 1955 yıllarında düşüş göstermiştir. Bu düşüşün en büyük nedenlerinden birisi 2.Dünya Savaşı yüzünden askere alınmaların artması ve bu yıllardaki ekonomik bunalımlardır. Fakat 1955’ten sonraki sayım devrelerinde Kurtalan şehir nüfusunda yavaş yavaş bir artış gösterme eğilimine girmiştir.
Ancak araştırma sahası şehirli nüfus açısından değerlendirildiğinde, 1980’den itibaren artış hızının yüksek olduğu görülür. Şehir Merkezi’ndeki nüfusun en fazla arttığı dönem 1985 ile 1990 arası döneme rastgelmektedir. 1955’ten önceki sayım dönemlerinde meydana gelen düşüşün nedeni, yaşlı insanların anlatımına göre, Adana, İstanbul gibi illere olan iç göçten kaynaklanmaktadır. 1955’ten 1997 yılma kadar geçen 42 yıllık sürede şehir nüfusu, normal bir artışla gelişme eğilimini göstermiştir. Ekonomik gelişmenin artması, sağlık şartlarının iyileşmesi gibi etkenlerle desteklenen doğurganlık hızı 19551960 döneminde artış olmasını sağlamıştır.
İdari Durum:
Hükümet Konağı’nda halen Kaymakamlık, Nüfus Müdürlüğü, Tapu Sicil Müdürlüğü, Mal Müdürlüğü ile Adliye’ye ait birimler bulunmaktadır. Kaymakamlığa bağlı diğer dairelerden İlçe Tarım Müdürlüğü, Müftülük, 1 ve 2 no’lu Sağlık Ocakları, Milli Eğitim Müdürlüğü ve Halk Eğitim ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü kendi binalarında hizmet vermektedirler.
İlçe’nin iki beldesi, 52 köyü ve köylere bağlı 50 mezrası olmak üzere Merkez ile birlikte toplam 104 yerleşim birimi vardır. Merkez, Kayabağlar ve Gözpınar Beldeleri’nde belediye teşkilatı mevcuttur. İlçe Merkezi 11 mahalleden oluşmaktadır.
Ekonomik Durum:
İlçe’de ekonomi büyük ölçüde tarıma, dağlık bölgelerde ise hayvancılığa dayanmaktadır. Toprak Mahsulleri Ofisi Ajans Müdürlüğü 1952 yılından beri faaliyet göstermektedir. İlçe’de önemli sanayi kuruluşu olmakla birlikte 1984 yılında üretime başlayan ve 620.000 Ton/yıl kapasiteli çimento fabrikası bulunmaktadır. 1998 yılı başında özelleştirilen bu kuruluşta 350 kişi istihdam edilmektedir. 215.000 Ton çimento üretiminin satışı %88 durumundadır.
İlçe çapındaki küçük sanayi ihtiyaca kısmen cevap verebilmektedir. İlçe’de bulunan Tekel Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü’nde 134 görevli çalışmakta olup yıllık kapasitesi 105.000 balya-Ton/yıl’dır. Tekel Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü’nce 1998 yılı alımlarında 1.347.869 kilo yaprak tütün alımı yapılmış, buna karşılık 575.730.500.000 TL ödeme yapılmıştır.
İş ve çalışma hayatı son yıllardaki iki büyük kamu yatırımına (Çimento fabrikası ve Tekel Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü) rağmen yeterli canlılığa kavuşmamıştır. Bölgede çalışma hayatı daha çok tarım sektörü ile ilgili bir gelişme göstermektedir.
Tarımsal kredilerin artmasına paralel olarak suni gübre kullanımında da artış olmuştur. İlçe’nin bazı kesimlerinde küçük çapta hayvancılık yapılmaktadır.
Tarım ürünlerine tahıl (buğday, arpa ve mercimek) ağırlıklı olup, pamukta kısmi bir artış gözlenmektedir. Çiftçi aileleri genellikle kendi ihtiyaçları, az miktarda da ticari amaçla süt hayvancılığı yapmaktadırlar. Ayrıca, küçük çapta besi hayvancılığı da yapılmaktadır.
İlçe’de yük ve yolcu taşımacılığı konusunda faaliyet gösterin iki adet kooperatif bulunmaktadır. Ayrıca, kanuna göre kurulmuş Esnaf ve Sanatkarlar Odası, Ziraat Odası Başkanlığı ile Tarım ve Kredi Kooperatifi mevcuttur.
İlçe’de Ziraat Bankası ve Halk Bankası olmak üzere iki banka şubesi bulunmaktadır. Fuar, sergi, pazar ve panayır yoktur. Doğal kaynak olarak petrol bulunmakta, TPAO’nun Batman Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Mağrip ve Gemlik Kampları bulunmakta, bunlara bağlı kuyularda 600 varil ham petrol pompalanmaktadır.
Ulaştırma Durumu:
İlçe mülki sınırları içinde yolu olmayan ve ulaşılamayan yerleşim birimi yoktur. Köy yollarının büyük bir bölümünün Stabilize olması nedeniyle özellikle kış aylarında ulaşımın sağlanması güçleşmektedir. Kayabağlar, Yanarsu ve Bağlıca köy yolları karayolu ağındadır. Anayol üzerindeki köylerle Kayabağlar Beldesi, Gözpınar Beldesi, Bölüktepe, Beykent, Ağaçlıpınar, Bozhöyük, Akdem, Gürgöze ve Çayırlı Köyleri’nin yolu asfalttır. İlçe’de biri Merkezde olmak üzere 5 akaryakıt pompa istasyonu bulunmaktadır. İlçe Merkezi’nde Devlet Demiryolları birimi olarak Gar Şefliği bulunmaktadır.
İlçe Merkezi’nde 3.299 abonelik telefon santrali mevcuttur. Bağlı abone sayısı; gerçek ve tüzel kişiler 2.954, resmi daireler 194’tür.
Sosyal Durum:
İlçe’de genel olarak sosyal yaşantı düzeyi düşük olup, canlılık yoktur. İş mevsiminin bittiği, düğünlerin başladığı sonbahar mevsiminde bir canlanma olmaktadır. Eğlence ve spor faaliyetlerine katılım oranı düşüktür. Halk çalışma zamanını kahvehanelerde geçirme eğilimindedir. İlçe Merkezi, köyler ve bu köylere bağlı tüm mezralarda elektrik mevcuttur. İlçe Merkezi’ndeki içme suyunun yetersiz oluşu ve ihtiyaca cevap verememesi üzerine kaymakamlıkça İlçe’ye 12 Km. uzaklıkta bulunan Beykent Dağı’nın Kilise Mevkii’nde bulunan kaynak suyu getirilerek bu konudaki sıkıntı çözüme kavuşturulmuştur. Diğer yerleşim birimlerinin 21’inde yeterli, 5’inde yetersiz bulunmakta, 26 köyde ise yakın çevrede kaynak bulunmaması sebebiyle içme suyu yoktur.
İlçe’de mülkiyeti Devlet Demiryolları’na ait fidanlık alan, kaymakamlıkça koruma altına alınarak İlçe halkının ailece gidebileceği bir piknik ve mesire yeri yaptırılmıştır.
Sağlık Hizmetleri:
İkisi İlçe Merkezi’nde, diğerleri Kayabağlar, Gözpınar
Beldeleri ile Kayalısu Köyü’nde olmak üzere toplam 5 sağlık ocağı bulunmaktadır. Yörede tüberküloz, sıtma, tifo, brusella ve kadın hastalıkları yaygındır. Bilinçsiz ve yetersiz beslenme sonucu çocuk ölümlerinde oran oldukça yüksektir. İlçe genelinde ayda ortalama 3-4 Bin hasta polikliniği, 2-3 Bin kişi arasında enjeksiyon ve pansuman yapılmaktadır.
Spor:
İlçe’de spora karşı (özellikle futbol) büyük ilgi ve istek mevcuttur. Halen 3. Lig’de mücadele eden Kurtalan Spor Klübü dışında Siirt Amatör Küme’de mücadele veren Sümer Spor ve çok sayıda köy ile mahalle takımı bulunmaktadır.
İlçe’deki gençlerin spor yapma imkanlarını arttırmak için ve buradan sağlanacak geliri de Kurtalan Spor Klübü’ne aktararak spora duyulan ilgi ve isteği sürekli kılmak amacıyla kaymakamlık kendi imkanları ile halı saha ve dinlenme tesisleri yaparak bu konuda İlçe gençlerinin önemli bir ihtiyacını karşılamış, böylelikle sosyal alanda önemli bir boşluğu da doldurmuştur.
Eğitim ve Kültür Durumu:
İlçe Merkezi’nde 1 Çok Programlı Lise, 1 İmam-Hatip Lisesi, 7 ilköğretim okulu mevcuttur. Ayrıca, İlçe’de 1997 yılında ihalesi yapılan Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nun inşaatı devam etmektedir. İlçe’de bir Halk Kütüphanesi ve ayrıca, Çok Programlı Lise Müdürlüğü’ne ait bir kütüphane mevcuttur.
Kurtalan Halk Eğitim Merkezi:
1998-99 Eğitim-Öğretim yılında Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü’nde makine nakışlan, triko, el sanatları ve makine kullanım kursları açılmış
olup, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı işbirliğiyle 60 makine kapasiteli hazır giyim atölyesi kurulmuş olup, seri üretime geçmiştir. Burada 160 kursiyer vardiya usulü ile istihdam edilmektedir. Yapılmış olan kök boya atölyesi ile kilim atölyesinde de toplam 15 kişi istihdam edilmektedir.