ERUH İLÇESİ
Tarihi Gelişimi:
Eruh’un kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, Eruh M.Ö. 1000 yıllarından itibaren Urartu, daha sonra Med, Pers, Selçuk ve İslam İmparatorlukları hakimiyetinde kalmış olup, Yavuz Sultan Selim zamanında bölge ile birlikte Osmanlı topraklarına katılmıştır. Siirt İli’nin en eski ilçelerinden biri olduğu Hicri 1288, Miladi 1872 tarihli Diyarbekir Salnamesi’nde (yıllıkta) Siirt Sancağı’na bağlı 4 kaza arasında Eruh Kazasıda sayılmakta; Zilan, Dergül ve Pervari adlarında 3 nahiyenin bağlı olduğu, Hicri 1315, Miladi 1899 tarihli Bitlis Salnamesi’nde; Eruh’un Siirt Sancağı’na bağlı bir kaza olduğu Dergül, Lodi ve Fındık adlarında 3 nahiyesinin bulunduğu kaydedilmekte olup, her iki tarih arasında Pervari Nahiyesi’nin Eruh’tan ayrılarak ayrı bir ilçe haline geldiği anlaşılmaktadır.
Cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte il olan Siirt İli’ne bağlı ilçe statüsüne kavuşturulmuştur.
Coğrafi Durumu:
1- Konumu:
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 42o doğu boylamı, 38o kuzey enlemi üzerinde yer alan Eruh İlçesi doğusunda Şırnak, batısında Siirt, kuzeyinde Pervari, güneyinde Güçlükonak İlçeleri ile çevrilidir. İl Merkezi’ne 53 Km. uzaklıkta olup, rakımı 1.125 M.’dir.
2- Yüzey Şekilleri:
İlçe’nin yüzölçümü 1.215 Km2’dir. Topraklarının büyük bir bölümü dağlarla kaplı olup, arazi dalgalı ve engebeli bir yapıya sahiptir.
İlçe Merkezi güneyinde ve kuzeyinde Güneydoğu Torosları’nın uzantısı olan sıra dağlar arasında bulunmakta, bu dağlar güneyden ve kuzeyden Şırnak ve Hakkari Dağları ile birleşir.
a- Dağlar:
İlçe’nin en yüksek dağı, 2.265 M. yüksekliğindeki Tarti (Tarazın), 2.100 M. yüksekliğindeki Tünek Dağı’dır.
b- Yaylalar:
İlçe’nin kuzeyinde bulunan Tarti (Tarazın) Dağı’nda Tarazın ve Çırav, Cevizlik Vadisi’nde Geri ve Kısa Çeşme Yaylaları mevcut olup, bu yaylalar hayvancılık açısından önem arz etmektedir
c- Akarsular:
Zorava Çayı:
İlçe’ye bağlı Kuşdalı Köyü, Tatlıpınar Mezrası yakınındaki kaynaktan çıkıp Siirt İl Merkezi’ne bağlı Sağlarca Köyü sınırlarında bulunan Botan Köprüsü’nde Botan Irmağı ile birleşir.
Şikefta Çayı:
Eruh’un Görendoruk Köyü, Mir Suyu kaynağından çıkıp Bilgili Köyü Mergi Mezrası yakınlarında Zorava Çayı ile birleşir. Temmuz, Ağustos aylarında rejimi düşüktür.
3- İklim:
İlçe hem Doğu Anadolu ve hem de Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yer almasından dolayı her iki bölgenin de iklimi yaşanmakta olup, genel olarak karasal iklim hüküm sünmekte; kışları sert ve yağışlı, yazları sıcak ve kuraktır.
Ortalama yıllık sıcaklık 14-31o, ortalama yıllık yağış miktarı ise 67.401 Mm3’tür.
İdari Yapı:
İlçe yüzölçümü 1.765 Km2 iken, Güçlükonak Köyü’nün ilçe haline gelmesinden dolayı İlçe’nin yüzölçümü 1.215 Km2’de kalmıştır. Bu yüzölçümüyle Eruh İlçesi Siirt İli’nin ikinci büyük ilçesidir. 1.215 Km2’lik alan içerisinde İlçe Merkezi, 1 bucak, 62 köy (4 göçebe aşireti) ve 23 mezra olmak üzere toplam 85 yerleşim birimi mevcut olup, 62 köy itibariyle Eruh İlçesi Siirt İli’nin en çok köyü olan ikinci ilçesidir.
Toplam 62 köyü bulunan İlçe’nin 31’i İlçe Merkezi’ne, 31’i Bağgöze Bucağı’na bağlıdır. Bağgöze Bucağı ile Bağgöze Vadisi’ndeki köyler hariç İlçe’ye bağlı diğer köyler genellikle dağlık ve engebeli yerlerde dağınık ve birbirlerinden uzak olarak nüfusları itibariyle küçük yerleşim birimleridir.
Eruh İlçesi Köyleri:
İlçe’ye bağlı “Dudiran”, “Garisanı Anmo Şahin”, “Garisanı Habeş” ve “Soran” olmak üzere köy tüzel kişiliğine sahip, ancak yerleşim yeri sabit olmayan dört aşiret bulunmaktadır.
İlçe köylerinin hiçbirinde belediye teşkilatı yoktur. İlçe Merkezi’nde 5.929, köylerde 21.380 kişi olmak üzere, İlçe’de toplam 27.309 kişi yaşamaktadır. İlçe Merkezi bir mahalleden oluşmaktadır.
Sosyal Durum:
Kent ve kırsal kesimde yaşayan halk dini inançlarına bağlıdır. Düğünler dışında eğlence hayatı yok gibidir. Aileler kalabalıktır. Pederşahi aile yapısı içinde çocuklar evlenseler bile ailenin ve onun sosyal, kültürel ve ekonomik çevresinin içinde kalırlar. Kadının fazla söz hakkı yoktur. Ağa, şeyh, aşiret reisi gibi kişilerin etkisi fazladır.
Evler, mahalli malzemeden, genellikle toprak damlı olarak yapılmıştır. İlçe Merkezi’nde kısmen betonarme binalar yapılmaya başlanmıştır. Köylerin tamamında elektrik mevcuttur. Yine meskun köylerin tamamında telefon bulunmaktadır.
Ekonomik Durum:
Eruh, dört yanı dağlarla çevrili ve engebeli bir arazi üzerine kurulu bir ilçedir.
Eruh’un böyle bir arazi üzerine kurulmuş olması tabi ki ekonomik yapısını belirleyici bir unsur olmuştur. Eruh halkının büyük çoğunluğunun küçükbaş hayvancılıkla uğraştığını söyleyebiliriz. Tarıma elverişli arazilerin az olması, bu arazide yapılan tarımın ancak evin ekmek ihtiyacını karşılayacak bir düzeyde olmasından dolayı, ticari bir gelir kaynağı olarak görülemez. Eruh’un küçükbaş hayvancılıktan sonra en büyük gelir kaynağı fıstık yetiştiriciliğidir. Bu arada küçük çapta üzüm bağları da halkın geçim kaynakları arasındadır.
Eruh’ta terör ortamının olmadığı dönem içerisinde yaklaşık olarak, 30.000 küçükbaş hayvan, yaklaşık 500.000 adet fıstık ağıcının Eruh halkı için, büyük bir geçim kaynağı olduğu söylenebilir. Fakat ekonomisi tarıma ve hayvancılığa dayalı olan Eruh kapalı bir havza haline gelince küçükbaş hayvancılığın ihtiyacı olan otlak ve meraya hayvanların getirilmemesi en önemli gelir kaynağını ortadan kaldırmaya başlamıştır.
Fıstık için de aynı şeyleri söyleyebiliriz. Fıstık yetiştirilme sürecinde bakıma ihtiyacı olan bir ağaçtır. Bakımın yapılmaması ve fıstık bahçelerine gidilememesi sebebiyle ikinci önemli gelir kaynağı olan bu işte ekonomik anlamda halkın zor duruma düşmesine sebebiyet vermektedir. Ekonomik gelir kaynaklarının ortadan kalkmasıyla birlikte ortaya çıkacak durum göç olgusudur. Eruh halkının da büyük bir çoğunluğu zor olan bu ekonomik şartlardan dolayı metropol konumundaki İstanbul, Adana ve Mersin gibi yerlere yoğun bir şekilde göç etmektedirler. Sanayi toplumlarında yüksek düzeyde verim ve doğal koşullara bağlı olmadan oluşturulan ekonomik anlayış, bu toplumların ekonomik gelir noktasında belirleyici bir konuma getirmektedir.
İlçe ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanır. İlçe’nin yüzölçümü yaklaşık olarak 1.140 Ha.’dır.
İlçe arazisinin %28’i dağlık, %30’u yayla, %24’ü ova ve %18’i dalgalı arazi türündedir.
Bunlardan başka mercimek, nohut, kuru fasulye, susam ve çeltik ekimi de az miktarda yapılmaktadır.
Ayrıca, kabak, salatalık, sarımsak, kavun, karpuz ekimi de yapılmaktadır.
Bağcılıkta İlçe ve köylerde ekim bir hayli fazladır. Elde edilen üzümün %80’i pekmez yapılarak tüketilmektedir.
Eğitim ve Kültür Durumu:
İlçe genelinde 14 ilköğretim okulu, 1 yatılı ilköğretim bölge okulu (YİBO) ve 1 lise bulunmaktadır.
Okuma-yazma oranı çok düşüktür. Özellikle bu oran kadınlar arasında daha da düşüktür. 1982 yılında faaliyete geçen İlçe Halk Kütüphanesinde 7.000’e yakın kitap bulunmaktadır.
Nüfus Durumu:
İlçe’nin 1997 nüfus sayımına göre nüfusu 15.012, Merkez nüfusu ise 6.580’dir.
Terör eylemleri, ekonomik ve sosyal yetersizlik köylerden şehirlere göçe sebep olmakta, göç eden vatandaşlar sürekli ikamet etmek üzere; Adana, Mersin, Manisa, Denizli, İzmir, Aydın, İstanbul, Siirt İlleri’ne ve Eruh İlçe Merkezi’ne yerleşmektedirler.
Ayrıca, ilçe ekonomik bakımdan kendi kendine yeterli olmadığından yaz-kış nüfusu değişmektedir. Yaz aylarında çalışmak üzere köylerin yetişkin erkekleri bölge dışına gitmektedir. Kış aylarında ise tekrar köylere dönmektedirler.
Ulaşım:
İlçe İl Merkezi’ne 54 Km. asfalt yolla bağlıdır. Bu yolun Ilısu Barajı altında kalacak olması nedeniyle yeni güzergah Botan Barajı’nın bulunduğu bölgeden tespit edilmiş olup, yol çalışmaları devam etmektedir. Köy yollarının standardı çok düşüktür. Özellikle kış aylarında ulaşım temel problem olmaktadır. Meskun köylerden sadece bir tanesinde telefon yoktur. Yine meskun köylerin hepsinin elektriği vardır.