BAYKAN İLÇESİ
Tarihi Gelişimi:
Baykan İlçesi, 20.05.1938 tarih ve 3393 sayılı kanunla halen İlçe Merkezi’ne bağlı köy durumundaki Tütenocak’ta (Koh) kurulmuştur. 1949’da İlçe Merkezi, Diyarbakır-Bitlis devlet karayolu üzerinde bulunan tarihi bir geçmişe sahip olan “Havil Hanları” Mevkii’ne nakledilmiştir. Daha sonra İlçe’nin adı Baykan olarak değiştirilmiştir.
Coğrafi Durumu:
İlçe Siirt İli’ne 47 Km. uzaklıktadır. Doğusunda Şirvan, batısında Kurtalan, Batman İli, Kozluk İlçesi, güneyinde Siirt, kuzeyinde Bitlis İli bulunmaktadır.
İlçe’de karasal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. İlçe Merkezi vadi içinde olup, etrafı yüksek tepelerle çevrilidir. Belli başlı dağları; kuzeyde Siirt-Bitlis sınırında Tandır Dağı (Kalems Dağı 2.710 M.), Atlı Tepe (Margelo Dağı 1.850 M.), Dilektepe Köyü kuzeyinde Soğantepe (Komit), kuzeydoğusunda Tosunlu Dağı (Kali 1.710 M.) ve Adakale Köyü’nün 7 Km. doğusundaki Dikmen Tepe (Kapik Dağı 1.664 M.)’dir.
İlçe’de irili ufaklı dereler bulunmaktadır. Belli başlı akarsuyu Bitlis’ten gelen ve İlçe Merkezi’nin içinden geçen çaydır. Bu çay aşağılarda Basur Çayı adını almaktadır.
Bitki örtüsü olarak bozuk meşe ormanları geniş yer kaplar. Yeryüzü şekilleri bakımından dağlık ve engebelidir.
İdari Durum:
İlçe’nin 5 mahallesi (İnönü, Yenidoğan, Karşıyaka, Havil ve Cefan Mahalleleri), 2 beldesi (Ziyaret ve Atabağı Beldeleri), 29 köyü ve 24 mezrası bulunmaktadır. Toplam yüzölçümü 594 Km2’dir. Siirt İl Merkezi’ne uzaklığı 47 Km. olup, denizden yüksekliği 1.050 M.’dir.
Köylerin çoğunluğu birkaç mezradan oluşmakta olup, bu durum dağınık bir yerleşim arz etmektedir.
İlçe alanının %66’sı dağlık, %1’i ova, %33’ü engebeli araziden oluşmaktadır. Oranlardan da anlaşılacağı gibi köylerin büyük çoğunluğu engebeli ve dağlık arazi üzerinde kurulmuştur.
Sosyal Durum:
İlçe Merkezi Bitlis İli’nden çıkıp gelen çayın açtığı vadi içinde kurulmuştur. Bu durum İlçe’nin dar bir alan içinde sıkışmasına sebep olmuştur. Uzun yıllar tek katlı ve düzensiz yapılaşma nedeniyle konut sıkıntısı çekilmiştir. Son yıllarda gerek kamu, gerekse halk tarafından yapılan düzenli ve çok katlı konutlar İlçe’nin konut sıkıntısını büyük bir ölçüde hafifletmiştir.
İlçe’nin dört bir yanı yemyeşil ormanlarla kaplıdır. İlçe Merkezi’nde Karşıyaka Mahallesi’nde bulunan çam ormanlığı İlçe’ye ayrı bir güzellik katmaktadır. Bu özelliğinden dolayı İlçe’ye “Yeşil Baykan” denilmektedir. Gerek içinden geçen Bitlis Çayı, gerekse her tarafı kaplayan ormanlar ve ormanlardaki serin kaynak suları nedeniyle bahar ve yaz aylarında civar il ve ilçelerden ve İlçe Merkezi’nden halk bu ormanlık alanları piknik alanı olarak kullanmaktadır. Bu durum İlçe’ye yaz ve bahar aylarında ayrı bir canlılık katmaktadır.
İlçe’nin bütün köylerinde elektrik ve telefon hizmeti verilmekte, mezralarının tümünde elektrik, 14 mezrasında telefon bulunmaktadır.
İlçe Merkezi, Ziyaret Beldesi, ve Atabağı Beldeleri’nde birer sağlık ocağı bulunmaktadır. İlçe Merkezi’nde 1997 yılında yapımına başlanan ve kaba inşaatı bitmiş durumda olan 30 yataklı bir hastane mevcuttur. İlçe’ye bağlı Dilektepe, Kasımlı, Meşelik, Tütenocak, Gündoğdu, Adakale, Günbuldu ve Çaykaya Köyleri’nde sağlık evleri mevcuttur. İlçe’de 10 yataklı bir öğretmenevi, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü’ne ait nizami bir futbol sahası, Kültür Müdürlüğü’ne ait bir kütüphane ve konferans salonları mevcuttur.
Ekonomik Durum:
Genel olarak ilçe ekonomisi bahçe tarımı ve hayvancılığa dayanır. Nakliyecilik de önemli bir gelir kaynağıdır. Ancak körfez krizi nedeniyle bu sektör olumsuz yönde etkilenmiştir.
İlçe arazisinin büyük kısmının dağlık ve engebeli olması nedeniyle hububat ekimi çok azdır. Ekimin yapıldığı yerlerde buğday, mercimek ve arpa üretilmektedir. Bunun yanısıra en küçük düzlük alanlarda bile verimli bir şekilde üretilen sebzeler (domates, patlıcan, soğan ve salatalık) civar il ve ilçelerde büyük pazar bulmaktadır. İlçe’nin bazı köylerinde tütün ekimi, fıstıkçılık ve arıcılık yapılmaktadır.
Baykan’da Tarımsal Durum:
Baykan İlçesi’nde tarım; sebzecilik, tütün ve kuru tarla biçiminde yapılan sulama, daha çok halk sulaması şeklindedir. Baykan İlçesi’nde 1.590 Ha. tarım arazisi bulunmaktadır. İlçe’de sebzecilik alanında önemli ölçüde ilerleme kaydedilmiştir. Bu nedenle komşu illere (Bitlis, Diyarbakır, Batman, Muş ve Ağrı) sebze (domates, patlıcan, biber, salatalık ve soğan) gönderilmektedir.
Ayrıca, köylerde alçak tünellerde yetiştirilen sebze fideleri çevre illere (Muş, Bitlis ve Van) gönderilmektedir.
İlçe için büyük önem arz eden ve çiftçiye büyük bir maddi kazanç sağlayan “Siirt Fıstıkçılığı” konusu üzerinde hassasiyetle durulmaktadır.
Her yıl programa alman yabanı fıstık (bittim, menengiç) aşılama çalışması çiftçilere aşı kalemi ve rafya (aşı bağı) yardımı şeklinde sürdürülmektedir.
Meyvecilik Çalışmaları:
Verimi yüksek ve kaliteli ürün elde etmek amacıyla çiftçilerin isteği doğrultusunda getirilen muhtelif cins meyve fidanları ve sebze tohumları çiftçilere dağıtılarak; ayrıca, teknik elemanlarımızca diki tekniği, budama, gübreleme ve bakım tekniği konularında eğitim verilerek çalışmalar sürdürülmektedir.
Ayrıca, şap, brucellios, veba, çiçek, kuduz ve newcastle gibi hastalıklarla ilgili aşılama ve sağlık taraması çalışmaları program dahilinde yapılmaktadır.
Yeraltı zenginlikleri:
İlçe’nin sınırları içerisinde zengin yeraltı kaynakları mevcut olup, bunlardan Çelikli, Atabağı, Sarısalkım Köyleri civarında 21 adet petrol kuyusu, Dilektepe Köyü’nde de
“Dodan Doğalgaz Tesisleri” bulunmaktadır.
Yarımca, Kasımlı, Meşelik, Demirışık ve Ulaştı Köyleri’nde ise krom madeni yatakları bulunmaktadır. Bunlardan bir bölümü yakın geçmişte üretime açılıp çalıştırılmıştır.
Arıcılık Projesi:
İlçe, arıcılığın en iyi şekilde yapılabilmesi için gerekli flora ve bitki örtüsüne sahiptir.
Bu sebeple kaymakamlık bünyesinde İlçe Tarım Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından arıcılık projesi hazırlanmış ve 500 adet anlı kovan proje ödeneği olarak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Genel Sekreterliği’nden 5.000.000.000 TL. ödenek gelmiştir. Gelen ödenekle 500 adet anlı kovan malzemeleriyle birlikte alınarak açılan arıcılık kursu sonunda
100 çiftçiye 5’er adet olmak üzere dağıtılmıştır. Dağıtılan kovan sahiplerine köy gezileri yapılarak arıcılık konusunda eğitim çalışmaları devam etmektedir.
Daha önce de bazı köylerde arıcılık bu şekilde daha da fenni olarak yapılmaya başlanmış ve Baykan arıcılığının geliştirilmesi için çok büyük bir altyapı hazırlanmıştır.
Eğitim ve Kültür Durumu:
1- Eğitim Durumu:
Baykan İlçesi’nde bir lise, 41 ilköğretim okulu, 1 YBİO ile 2 öğrenci yurdu bulunmaktadır. İlköğretimde 5.086 öğrenci vardır. Bunun 2.093’ü kız, 2.993’ü erkektir. Lisede ise 230 öğrenci vardır. Bunların 211’i erkek, 19’u kızdır. Baykan İlçesi’nde toplam 135 öğretmen görev yapmaktadır.
2- Kültür Durumu:
İlçe, kültür yönünden zengin bir varlığa sahiptir. İlçede Veysel Karani Hz. Türbesi, Şeyh Osman Hz. Türbesi, Dört Ulular Köprüsü ve Adak Kale gibi önemli tarihi zenginlikler bulunmaktadır.
Halk Eğitim Faaliyetleri:
Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nce bugüne kadar çeşitli dallarda kurslar açılarak, birçok vatandaşa meslek edinmeleri ve gelir elde etmeleri imkanı sağlanmıştır.
Başlıca kurslar, okuma-yazma, biçki-dikiş, makine nakışları, el nakışları, trikotaj, makrome, çiçekçilik, elektrikçilik, folklor, bilgisayar, halıcılık ve kilimcilik dallarından oluşmaktadır.
Son zamanlarda çalışmalar, ağırlıklı olarak Jirkan Kilimciliğine yöneltilerek bu yöndeki çalışmalar genişletilmektedir. “Jirkan” denilen kilim asıl adını “Jirki” diye Hakkari, Van ve Şırnak yöresinde yaşayan bir aşiretten almaktadır. Kendine has kilim motifleriyle yapılmaktadır.
bulunan 4 kursta toplam 50 tezgah ve 110 kursiyer çalışmaktadır. Bu çalışmalar daha da genişletilerek köylerde de başlatılacaktır. Diğer kurslarımızda ise 150 kursiyer mevcuttur.
İlçe sağlık ocağı ile de işbirliği yapılarak Halk Eğitim kurslarında kursiyerlere doktor ve ebeler tarafından çocukların beslenmesi, hijyen gibi konularda kurslar verilmektedir.
Nüfus Durumu:
İlçe’nin 1997 genel nüfus sayımı sonuçlarına göre toplam nüfusu 27.407’dir. Bu nüfusun 8.596’sı İlçe Merkezi’nde, 18.811 ‘i ise köylerde yaşamaktadır.
Halen İlçe Merkezi’nde 1997 nüfus sayımında tespit edilen nüfusun çok üzerinde kişi yaşamaktadır. Son yıllarda İlçe Merkezi civar ilçe ve köylerden çok sayıda göç almıştır. Bugün İlçe Merkezi’nde 10.000’e yakın nüfus bulunmaktadır.
Ulaşım Durumu:
İlçe’nin, Diyarbakır-Bitlis-Van Karayolu üzerinde bulunması nedeniyle ulaşım sorunu bulunmamaktadır. İlçe’den İl Merkezi’ne ve çevre illere ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. İlçe’nin tüm komşu il ve ilçelerle asfalt yol bağlantısı bulunmaktadır. İl Merkezi’ne 47 Km., Bitlis İli’ne 50 Km. mesafededir. Ayrıca, İlçe Merkezi’ne 38 Km. mesafedeki Siirt Havaalanı’ndan haftanın her günü tarifeli uçak seferleri yapılmaktadır. Van, Bitlis, Ağrı, Muş gibi illerin toplu taşıma araçları her gün tarifeli olarak İlçe’nin Merkezi’nden geçmekte, mevcut terminal vasıtasıyla büyük illere seyahat yapılmaktadır.
Bütün köy ve mezraların ilçe ile ulaşımlarını sağlayan asfalt ve stabilize yollar mevcuttur. İlçe’nin tüm köylerinde telefon mevcut olup, TV yayınları rahatlıkla izlenebilmektedir. İlçe’nin suyu, 24 Km. uzaklıktaki “Aynharat” Mevkii’nde bulunan sağlıklı ve suyu kaliteli bir kaynaktan karşılanmaktadır. İlçe’nin su sorunu yakın geçmişte halledilmiştir.
