1970'li yıllara kadar gelişmenin temel göstergesi olarak görülen kişi basma gelir; toplumsal gelişmişliği yeterince açıklayamayan, yalnızca talep genişlemesini açıklayabilen dar kapsamlı bir göstergedir. Gerçekte gelişme kavramı; fiziki kapasite büyüklüğü ve gelir artışı gibi iktisadi gelişmeler yanında, bunların gelir grupları ve bölgeler arası dağılımı ile sosyal ve kültürel birikimlerin yansıtılabildiği toplumsal gelişme düzeyini ifade etmektedir. Bu anlayışla gelişme; ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılarındaki ilerlemeyi kapsamakta ve bir bütün oluşturmaktadır. Bu bakımdan, illerin ve bölgelerin gelişmişlik sıralamasında; kişi basma düşen milli gelirin artınîması şeklinde özetlenebilecek iktisadi büyüme kavramıyla beraber, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan ve ölçülebilen bütün sosyal değişkenleri de içeren bir "sosyo- ekonomik gelişme" ölçütü daha anlamlı olabilmektedir.

DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafmdan yapılan " tilerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (1996)" temel bileşenler analizi yöntemim kullanarak illeri beş grup gelişmişlik derecesine ayırmıştır. Araştırma Aralık 1993'teki idari yapıyı esas aldığmdan 76 ili kapsamaktadır. 1990-93 yıllanna ait, il ölçeğinde 58 gösterge kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan göstergeler; demografı, istihdam, eğitim, sağlık, altyapı ve illerde on bin kişiye düşen özel otomobil, motorlu kara taşıtı ve faks abonesi ile fert basma düşen telefon kontör değeri ve elektrik tüketim miktannın içerildiği diğer refah göstergelerinden oluşan Sosyal Göstergelerle, imalat sanayi, inşaat, tarım ve mali göstergelerden oluşan Ekonomik Göstergelerdir.

TABLO 52 : İLLERİN SOSYO - EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI

gibi illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında istanbul l'inci Siirt 68'inci ve Muş sonuncu olmuştur.

Gelişmişlik endeksine göre kademeli il gruplarımn dağılımı orijinal çalışmadan aynen alınarak Tablo 53'de verilmiştir.

TABLO 53 : GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNE GÖRE KADEMELİ İL GRUPLARI

Araştırmanın diğer amaçlanndan birisi de, eşdeğer gelişmişlik seviyesine sahip illerin belirlenmesi ve ülke genelinde homojen alanların saptanmasıdır. Yapılan çözümlemeler ve değerlendirmeler sonucunda ülke; farklı gelişmişlik düzeylerinde 5 ayrı gruba ayrılmıştır. Bu aynma göre birinci grupta 5, ikinci grupta 11, üçüncü grupta 26, dördüncü ve beşinci grupta ise 17'şer il yer almaktadır.

Tablodan da görüldüğü gibi Siirt bu çalışmaya göre beşinci derece gelişmiş iller arasında ve sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 68.nci sırada yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında üçüncü derecede gelişmiş iller arasında yer alan Gaziantep, dördüncü derece gelişmiş iller arasında yer alan Şanlıurfa ve Diyarbakır dışındaki diğer bölge illerinin tamamı beşinci derece gelişmiş iller arasında yer almaktadır.

- Ülke genelinde kilometrekareye ortalama 73 kişi düşerken bu gruptaki illerde 40 kişi düşmektedir. ( Siirt'de 45 kişi)

- Nüfus artış hızı ülke ortalamasınm yaklaşık olarak yarışı düzeyindeyken, doğurganlık hızı ortalamanın iki katıdır. Doğurganlık hızının yüksek olmasının yanında nüfus artış hızının düşük olması, bu illerden diğer gruptaki illere yoğun bir göç yaşandığım göstermektedir.

- istihdamın büyük bir bölümü (Siirt'de %71'i) tarım ağırlıklı olmakla beraber, kırsal nüfus basma düşen tarımsal ürünler üretimi, ülke ortalamasının altmda bulunmaktadır. Tarımsal verimlilik düşük olduğu gibi, tanm sektöründe önemli bir gizli işsizlik sorunu da bulunmaktadır.

- Grubu oluşturan illerde genel olarak sanayi ve hizmetler sektörlerinin yeterince gelişmediği görülmektedir.

- Bu gruptaki iller, ülke ortalama gelir seviyesinin yansının altında gelire sahiptirler.

- Gelirin düşük olması nedeniyle, tasarruf ve kredi imkanları yeterli düzeyde değildir. Bankacılık faaliyetleri, ülke geneline göre yeterince gelişmemiştir.

Siirt ilinin gelişmişlik düzeyi ilçeler itibariyle değerlendirildiğinde ise; Merkez ilçenin, Türkiye genelinde incelenen 858 ilçe içerisinde 186. sırada, il içerisinde ise birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Pervari ilçesi ise il içinde son sırada yer alırken, Türkiye genelinde 853. sırada bulunmaktadır. Siirt'in ilçeler itibariyle gelişmişlik sıralaması Tablo 54'de verilmiştir.

Sosyo-ekonomik gelişmişliği yansıtan endeks değerleriyle yedi bölge içerisinde altmcı sırada bulunan Güneydoğu Anadolu Bölgesi 5.8 milyon nüfusu ile coğrafî bölgeler sıralamasında da altıncı sırada bulunmaktadır. Bölgede bir milyon üzeri nüfüsa sahip üç il bulunmaktadır. Bölgenin gelişmişlik düzeyine ilişkin bazı göstergeler aşağıda verilmektedir.

Bölge 1985-1990 dönemi itibariyle binde -38.37'lik göç oranı ile en çok göç veren bölgeler içerisinde üçüncü sırada bulunmaktadır.

Aynı dönemde bölge doğurganlık oranı (5.23), hane halkı büyüklüğü (7.12) ve nüfus artış hızı (binde 32.6) açısından da en yüksek değerlere sahip bölgedir. Ziraat işkolunda çalışanların toplam istihdam içindeki oranı %67.3'tür. Eğitim göstergeleri açısından G.D.A Bölgesi bölgesel sıralamada en son sırada yer almaktadır. Okur-yazar oranının yaklaşık %60 olduğu bölgede, okur-yazar kadın oranı (%45) çok daha düşüktür.

geri dön