ÖNSÖZ

Ülkelerin büyüme ve kalkınma çabalarında reel yatırım olgusunun önemi gerek teorik zeminlerde gerekse tarihsel boyutta tecrübelerle sabittir. 75. Yılma girerken, kuruluşundan bugüne sermaye birikimi, teknoloji ve beşeri sermaye anlamında olduğu kadar altyapı anlamında da genç Türkiye Cumhuriyeti'nin büyük mesafeler almış olması ve içinde bulunduğu coğrafyada önemli bir ülke haline gelmiş bulunması gurur vericidir. Türkiye Kalkınma Bankası (TKB) bu süreçte kendisine yüklenen görevlerin bilincinde ülkemizin kalkınma çabalarına destek vermiş ve vermeye devam edecektir, ilgili Devlet Bakanı olarak TKB'nin ulusal ve bölgesel kalkınma misyonuna dayanan faaliyetlerim, gösterdiği yakın ilgi ve alakalarıyla teşvik eden Sn. Prof. Dr. M. Salih Yıldırım'a burada kurumumuz adına teşekkür ederim.

özel sektörün yatırım tercih ve kararlarına özellikle yöresel boyutta yardımcı olma temel amacından hareketle sürdürülmekte olan Yöresel Uygun Yatırım Alanları çalışmaları, TKB'nin ülke ve bölge kalkınmasına verdiği bilgi temelli desteklerden birisidir. Söz konuşu çalışmalar kapsamında hazırlanan bu araştırma raporu, gerek yerel gerekse ülke genelinde müteşebbislere ve diğer karar alıcılara yardımcı olduğu ölçüde amacına ulaşmış olacaktır.

Taci Bayhan

Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür

GÎRÎŞ

Ülkemizin kalkınmasında tarımsal etkinliklerin yanı sıra, sanayileşme yolunda gerçekleştirilen girişimler ve mevcut kaynakların rasyonel ve verimli olarak kullanılmaları özel bir önem taşımaktadır. Sanayileşme sürecinde mevcut sanayi yapısının geliştirilmesinin yanı sıra, geleceğe yönelik yeni sanayilerin kurulması yolunda gerekli araştırma ve değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir.

Bu bağlamda; kurulacak sanayi tesisleri için bölge, ülke ve uluslararası pazarlar bazında arz-talep analizi yapılması, sanayi dalları arasındaki dikey ve yatay entegrasyon koşullarının incelenmesi ve bu amaçla kurulacak olan sanayinin ileriye ve geriye doğru bağlantılarının araştırılması, hammadde kaynaklarına ve pazara yakınlık gibi faktörlerin göz önüne alınarak doğru kuruluş yerinin seçilmesi, optimum ölçek büyüklüğü ve uygun teknolojinin belirlenmesi ve yörenin işgücü potansiyelinin ve istihdam koşullarının incelenmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca geleceğe yönelik sanayilerin kurulabilmesi için yüksek teknolojilerin (elektronik, bio-genetik teknolojisi vb.) kullanıldığı sanayi dallarının incelenmesi, talepteki değişmelere çok kısa bir zamanla uyum gösterebilen "esnek üretim sistemleri" nin değerlendirilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet gücüne sahip sanayi kollarının saptanması gerekmektedir.

Bu araştırma ekonomik ve sosyal yapışı büyük ölçüde tarımsal kaynak potansiyeline bağlı olan Siirt ilinde gelecekteki tarımsal ve sınai üretim profilinin yeni seçeneklerle çeşitlendirilmesi konusunda beliren gereklilikten hareketle, mevcut potansiyeli belirlemek, kullanılmayan kaynakları ortaya çıkarmak ve bunların ışığında yapılacak değerlendirmelerle uygun yatırım konularım saptamaya yöneliktir.

Siirt ili genelinde yapılan incelemeler sonucu öngörülen yatırım konulan, bir ön değerlendirme niteliğinde olup, yatırımlara ve/veya yeni üretim alanlarına yönelme kararı verildiği takdirde, konu ile ilgili daha detaylı araştırmalarla, yapılabilirlik etüdü ve projelerinin hazırlanması gerekmektedir.

 

 

1. İLİN TANIMI (GENEL BİLGİLER)

Yüzölçümü : 5,406 km2

Nüfusu (l 997) : 264,503

Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (1990) : %1,3

Nüfus Yoğunluğu (1997) : 49

Şehir Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (1990) : %45,2

Doğurganlık Oranı (1990) : %6,33

Okur-Yazarlık Oranı (1997) : 54

Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı (1990) : %3,3

Tarım işkolunda Çalışanların Toplam îstihdama Oranı (1990) :%71,6

Sanayi işkolunda Çalışanların Toplam îstihdama Oranı(1990) : %2,3

On bin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayışı (1996) : 11,8

On bin Kişiye Düşen Hekim Sayışı (1996) : 4,4

îmalat Sanayii îşyeri Sayışı (1992) : 2,125

Sanayi Üretim Değerinin Türkiye içindeki Yeri (1996) : %0,12

Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye içindeki Yeri (1996) : %0,3

Gayri Safı Yurtiçi Hasılanın Türkiye içindeki Yeri (1996) : %0,16

Kişi Basma Gayri Safı Yurtiçi Hasıla (1996) : 1,342 $

Banka Şube Sayışı (1997) : 12

Kişi Basma Banka Mevduatı (1997) : 13,207,405 TL

Banka Mevduatının Türkiye içindeki Yeri (1997) : %1,20

Kişi Başına Banka Kredileri (1997) : 3,713,638 TL

Banka Kredilerinin Türkiye içindeki Yeri (1997) : %1,43

Kişi Başına Elektrik Tüketimi (1996) : 514 kwh

2. COĞRAFİ KONUM VE İKLİM ÖZELLİKLERİ

2.1. COĞRAFÎ KONUM VE DOĞAL YAPI

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Torosların güney eteklerinde yer alan Siirt ili, 41° " 42° boylamları ile 38°, 15' ve 37°, 45' enlemleri arasında bulunmaktadır, îlin güneyinde Şırnak ve Mardin, doğusunda Van ve Hakkari, kuzeyinde Bitlis ve batısında Batman illeri yer almaktadır.

Siirt ili 5.406 km’lik yüzölçümü ile Türkiye topraklarının yaklaşık olarak binde 7'sine sahip bulunmaktadır. 1990 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre il nüfusu 243.435 olup, kilometrekare başına 45 kişi düşmektedir.

Siirt ilinde merkez ilçeyle birlikte 7 ilçe, 278 köy, 214 mezra ve 13 belediye bulunmaktadır. Nüfus yoğunluğu merkez ilçede 301, Aydınlar'da 62, Baykan'da 46, Eruh'ta 24, Kurtalanda 62, Pervari'de 18 ve Şirvan'da 26'dır.

Siirt ili toprakları Güneydoğu Torosların çizdiği geniş yayın Dicle havzasına giren bölümünde yer almaktadır. Güneydoğu Toroslar, Malatya ve Elazığ ovalarının arasından başlayarak Muş Ovası ve Van Gölü'yle düşük yükseltili güneydoğu düzlüklerinin biribirinden ayıracak şekilde, geniş bir yay çizer ve iran'da Zağros Dağları'yla birleşir, îl toprakları şimdiki görünümünü III. Zamanda almıştır. Şiddetli kıvrılma ve kırılmalar nedeniyle, Doğu Anadolu'nun genel olarak yükselmesiyle Güneydoğu Toroslar oluşmuş ve il alanında güçlü çöküntü bölgeleri meydana getirmiştir. Güneydoğu Torosların esnekliğini yitirmiş ve sertleşmiş kesimlerinde ortaya çıkan çöküntü olukları, akarsuların aşındırmasıyla batı, güneybatı ve güney yönünde uzanan vadilere dönüşmüştür.

Siirt ilinde yeryüzü şekilleri içinde en ağırlıklı yeri yaklaşık olarak %75 ile dağlar alırken, bunu yaklaşık %22 ile platolar ve %3 ile de ovalar izlemektedir. Siirt'in kuzeyi ve doğuşu yüksek ve sarp kesimlerdir. Belli başlı dağlar olarak, Baykan ilçesinde Tandır (Kalems) Dağı (2.170 m.), Kurtalan ilçesinde Garzan Dağı (1.055m.), Şirvan ilçesinde Pasteri (2.700 m.) ve Doğruyol (Beknovi) Dağı (2.650m.), Eruh ilçesinde Tartı (Terazi) Tepe (2.268 m.)

ve Tünek (Aval) Dağı (2.100 m.), Pervari ilçesinde ise Yazlıca (Herekol) Dağı (2.943m.), Körkandil Dağı (2.821 m) ve Mar Tepe (Kalevina) Dağı (2.812 m) bulunmaktadır,

îl merkezinin yükseltisi ise 930 metredir.

îlin en önemli yaylaları Pervari ilçesindeki Çemikari, Çemen ve Herekol yaylaları ile Şirvan ilçesindeki Becevan yaylasıdır.

Siirt ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeydoğu uçunda yer alıp, bölge düzlüklerinden sonra birden yükselmekte ve bu nedenle doğu ve kuzey kesimleri bol yağış almaktadır. Kuzeyde Muş Güneyi Dağları, doğudan Siirt Doğuşu Dağlarıyla çevrili olan il alanı, Dicle Irmağı'nın önemli su toplama alanlarından birini oluşturmaktadır. Önemli akarsular Dicle Irmağı, Botan Suyu (Uluçay), Garzan Çayı, Kızılsu Çayı ve Behrancı Deresi'dir.

2.2. İKLİM ÖZELLİKLERİ VE BİTKİ ÖRTÜŞÜ

Siirt ilinde genellikle kara iklimi hakimdir. Doğu ve kuzey bölgelerinde kışlar daha sert ve yağışlı, güney ve güneybatı bölgelerinde ise kışın ılık iklimine karşılık yazlar daha sıcak ve kuraktır. Ortalama yağış miktarı 700 mm. civarındadır.

Siirt ilinde en sıcak günler Ağustos (46.0 °C) ve Eylül (39.9 °C) aylarında, en düşük

sıcaklık ise Ocak (-19.3 °C ) ve Şubat (-16.5 °C) aylarında yaşanmaktadır. 61 yıllık gözlemlere göre ildeki ortalama sıcaklık 15.9°C' dir.

îldeki ortalama kapalı günler sayışı 60.5, ortalama açık günler sayışı 154.0, ortalama bulutlu günler sayışı ise 151.2'dir. Yıllık ortalama bağıl nem %51 olup, bağıl nemin en yüksek olduğu ay %70 ile Ocak ve Aralık aylarıdır. Siirt iline ilişkin bazı meteorolojik değerler Tablo l 'de verilmiştir.

TABLO 1 : METEOROLOJİ istasyonlarındaki ÖLÇÜM SONUÇLARI (1996)

 

 

Oc.

Şub.

Mart

Niş.

May.

Haz.

Tem.

Ağust.

Eyl.

Ekim

Kas.

Aralık

YILLIK

Ortalama Sıcaklık ( C )

2.3

3.9

7.8

13.5

19.2

25.7

30.4

29.8

25.0

17.8

10.3

4.6

15.9

Maks. Sıc.0rt.( C)

6.2

8.5

12.8

18.9

25.1

32.0

36.9

36.6

32.1

24.0

15.4

8.6

21.4

Ekstrem Maks.Sıc.( C)

17.9

20.6

24.1

30.3

36.2

39.4

43.3

46.0

39.9

34.4

26.0

18.4

46.0

Min.Sıcaklık Ort. ( C )

-1.1

0.1

3.5

8.6

13.2

18.5

23.1

22.7

18.4

12.3

6.2

1.3

10.6

Ekstrem Min. Sıc:( C )

-19.3

-16.5

-10.1

-4.1

2.0

8.2

13.1

14.4

9.0

0.3

-14.1

-14.6

-19.3

Ort. Bağıl Nem( % )

70

67

60

58

51

35

27

27

31

47

63

70

51

Min. Bağıl Nem(%)

20

15

4

4

5

5

3

3

6

5

5

15

3

Ort.Top. Yağış (mm )

102.7

101.3

105.8

105.6

63.8

8.8

1.3

0.8

4.0

49.5

86.0

97.0

726.6

Ort.Kar Yağışlı Günler

3.3

2.0

0.9

0.1

-

-

-

-

-

-

0.5

0.9

7.7

Ort. Açık Gün Sayışı

6.8

5.9

5.5

5.0

8.4

19.2

25.1

26.0

22.5

13.3

9.0

7.3

154.0

Ort. Kapalı Gün Sayışı

12.3

10.1

9.2

6.4

2.8

0.1

0.1

0.0

0.2

2.7

6.3

10.3

60.5

Ort.Bulutlu Gün Sayışı

12.2

12.5

16.3

18.6

19.8

10.7

5.9

4.9

7.3

15.0

14.6

13.4

151.2

KAYNAK: Siirt II Planlama Müdürlüğü

Siirt il alanı, Doğu Anadolu yapraklı orman kuşağı ile G.D.Anadolu bozkır kuşağı üzerinde kalır. Toros Dağları'nın Kahramanmaraş'ın doğusunda kalan Bölümleriyle Kuzeye doğru sokulan plato ve dağlarda önemli ölçüde azalmış meşe ormanları vardır. Bu ormanlar, güneyde bozkır kuşağı yakınında çalılıklar ve bodur ağaççıklardan oluşan bir örtüye dönüşür. Meşe türlerinden en yaygın olanı mazı meşesidir. Bazı kesimlerde meşeliklerde ardıç, yabani fıstık (bıtım), yemişçi, diş budak ve çınar ağaçlarına da rastlanır, îlin güneybatı ve batı kesimleri bozkır kuşağına girmektedir. Güneydoğu Anadolu bozkırları olarak adlandırılan bu bölge, Kahramanmaraş - Gaziantep çizgisi ile Siirt arasını doldurarak, il alanının önemli bir bölümünü kaplamaktadır. İklim ve toprak koşulları bakımından ilin bozkır kuşağına giren kesimleri, bitkisel yaşam için îç Anadolu bozkırlarına göre daha elverişsizdir. Buralarda tek ve çok yıllık bozkır bitkileri dışında bitki türlerine pek rastlanmaz.

İl arazisinin %14'ü tarım arazisi, %10'u orman ve fundalık, %31'i çayır ve mera ve %45'i ise tarım dışı araziden oluşmaktadır.

 

3. ULAŞIM VE ENERJİ DURUMU

 

3.1. ULAŞIM VE HABERLEŞME

Siirt ili ve ilçelere bağlı karayolu ağı uzunluğu 448 km.dir. Bu karayolu ağının 172 km.lik kısmı devlet yolu, 276 km.lik kısmı ise il yolu olup, 253 km.si asfalt (%56), 133 km.si stabilize (%30), 22 km.si toprak (%5) ve 40 km.si de geçit vermez durumdadır.

îldeki köy yolu ağı 1.869 km. olup, bunun 84 km.si asfalt, 894 km.si stabilize, 661 km.si tesviye ve 230 km.si ham yoldur. Toplam 278 köyden 40'ının yolu asfalt, 131'inin yolu stabilize, 101 'inin yolu tesviye olup, 6 köyün ise yolu bulunmamaktadır.

İlde demiryolu Kurtalan ilçesinde son bulmaktadır. 1991 yılında tamamlanan, 1.650 metrelik pist uzunluğuna sahip, mülkiyeti İl Özel İdare Müdürlüğü'ne ait olan havaalanı, 1994 yılında ulaşıma açılmıştır. Halen havaalanından haftada beş sefer düzenlenmektedir. özellikle yaz aylarında yolcu kapasitesinin artırılmasına yönelik olarak, pist uzatma ve ek giden yolcu salonu yapım çalışmaları devam etmektedir.

Siirt il merkezinin ilçelere, bölge illerine ve başlıca il merkezlerine olan uzaklıkları Tablo 2'de verilmiştir.

TABLO 2 : SİİRT İL MERKEZİNİN

İLÇELERE BÖLGE İLLERİNE VE ÖNEMLİ MERKEZLERE UZAKLIĞI

İL ADI

UZAKLIK (Km)

İLÇE ADI

UZAKLIK (Km)

Ankara

1.155

Merkez

0

İstanbul

1.593

Aydınlar

7

İzmir

1.618

Baykan

43

Adana

720

Eruh

56

Mersin

819

Kurtalan

33

Gaziantep

539

Pervari

98

Şımak

90

Şirvan

28

Mardin

236

 

 

Batman

94

  

Adıyaman

463

 

 

Diyarbakır

192

  

Şanlıurfa

374

 

 

 

Siirt ilinin merkez ve ilçelerinde şehirlerarası ve uluslar arası otomatik telefon sistemi mevcuttur. 1995 yılı itibariyle il genelinde telefon kapasitesi 25.036 olup, telefon abonesi

sayısı 20.788'dir. Telefonlu 265 köyün bulunduğu ilde 21 adet teleks, 120 adet ise faks

mevcuttur.

3.2. ENERJİ

îlin enerji ihtiyacı Keban Hidroelektrik Santrali ile merkez ilçede bulunan Botan Hidroelektrik santralinden karşılanmaktadır. Botan Hidroelektrik santrali, 1.524 kwh kurulu güce ve ortalama 1.100 kwh fiili üretime sahip olup, enterkonnekte sisteme bağlıdır.

İldeki köy ve mezraların elektriğe kavuşturulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. 1997 yılı itibariyle, mevcut 278 köyden 272'si elektriklidir.

Siirt ilinde toplam elektrik tüketimi 1995 yılında 130.373 mwh, 1996 yılında 131.584 mwh olarak gerçekleşmiştir. İlde kişi basma düşen elektrik tüketimi 1995 yılında 513 kwh, 1996 yılında ise 514 kwh'dır. Kişi başına düşen elektrik tüketiminde Türkiye ortalaması ise 1.183kwh'dır.

1996 yılı itibariyle, elektrik tüketiminin yaklaşık %50'si sanayi işletmelerine, %17'si meskenlere, %5'i resmi dairelere, %3'ü ticarethanelere ve %25'i de diğer abonelere aittir. 1996 yılı itibariyle ildeki kayıtlı abone sayışı 45.100'dür. Siirt ili elektrik tüketiminin abone gruplarına göre dağılımı Tablo 3'de verilmiştir.

TABLO 3 : ELEKTRİK TÜKETİMİNİN ABONE GRUPLARİNA GÖRE dağılımı (Mwh)

 

 

1995

1996

Abone Cinsi

Tüketim

Abone Sayısı

Tüketim

Abone Sayısı

Meskenler

22.566

39.904

22.193

39.928

Ticarethaneler

1.923

3.328

4.158

3.783

Resmi Daireler

3.533

364

6.082

530

Sanayi işletmeleri

69.737

221

65.110

225

Diğerleri

32.614

900

34.041

634

TOPLAM

130.373

44.717

131.584

45.100

KAYNAK:TEDAŞ

Tablodan da izlendiği üzere , 1995'ten 1996 yılına meskenler ve sanayi işletmelerinin elektrik tüketimi azalırken, ticarethaneler ve resmi dairelerin elektrik tüketiminde artış olmuştur.

G.D.Anadolu Bölgesi, Türkiye toplam elektrik tüketiminden (1995'de 67.393.903 mwh, 1996 yılında 74.156.600 mwh) 1995 ve 1996 yıllarında yaklaşık olarak %4.8 oranında pay almıştır. Siirt ili ise Türkiye toplam elektrik tüketiminden 1995 yılında %0.19, 1996 yılında %0.18, G.D.Anadolu Bölgesi elektrik tüketiminden 1995 yılında %4, 1996 yılında da %3.7 oranında pay almıştır. 1996 yılı itibariyle, bölgenin toplam elektrik tüketimi içerisinde en büyük paya, %36.8 ile Gaziantep ili sahiptir.

1996 yılı itibariyle, Siirt ili sanayi sektöründe tüketilen elektrik miktarı, Türkiye sanayi sektörü elektrik tüketiminin %0.16'sına, bölge sanayi sektörü elektrik tüketiminin ise %4.3'üne karşılık gelmektedir.

  

4.EKONOMÎK VE SOSYAL YAPI

4.1. NÜFUS VE İSTİHDAM

1985 Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre 524.741 kişi olan il nüfusu, bazı ilçelerinin il kapsamına alınması sonucunda, 1990 yılı sayımına göre 243.435 kişiye düşmüştür, îl genelinde nüfus yoğunluğu 1985'de 48 kişi/km2 iken, 1990 yılında 45 kişi/km^ye düşmüştür. Aynı nedenle, ilin 1985 yılı nüfus sayımına göre ortalama yıllık %3.3 olan nüfus artış hızı 1990'da %1.25'e düşmüştür.

Nüfus sayım yıllarına göre ülke ve il nüfusundaki gelişmeler ve yıllık nüfus artış hızları Tablo 4'de verilmiştir.

TABLO 4 : SAYIM YILLARINA GÖRE ÜLKE VE İL NÜFUSU ÎLE YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZLARI

YILLAR

TÜRKİYE (l)

SİİRT (2)

(%)

NÜFUS

ARTIŞ HIZI (%0) (*)

NÜFUS

ARTIŞ HIZI (%0) (*)

(2)/(1)

1927

13.648.000

-

101.529

-

0.74

1935

16.158.018

21,10

127.518

28.49

0.79

1940

17.820.950

19,59

146.522

27.78

0.82

1945

18.790.174

10,59

133.627

-18.42

0.71

1950

20.947.188

21,73

156.703

31.86

0.75

1955

24.064.763

' 27,75

191.234

39.83

0.79

1960

27.754.820

28,53

232.243

38.86

0.84

1965

31.391.421

24,63

264.832

26.26

0.84

1970

35.605.176

25,19

320.684

38.27

0.90

1975

40.347.719

25,01

381.503

34.73

0.95

1980

44.736.957

20,65

445.483

31.01

1.00

1985

50.664.458

24,88

524.741

32.75

1.00

1990

56.473.035

21,71

243.435

12.50

0.43

(*): Yıllık Nüfus Artış Hızım kapsamaktadır. KAYNAK : DİE, "1990 Genel Nüfus Sayımı"

Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Tablodan da izlendiği üzere ilin nüfus artış hızı bütün sayım yıllarında pozitif olarak gerçekleşmiştir. İlin kesin olmayan 1997 Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre nüfusu 264.503'tür. Buna göre 1997 yılı nüfus yoğunluğu 49 kişi/km’dir.

Siirt ilinin ülke nüfusu içindeki payı, 1950-1985 yılları arasında sürekli artmış, 1950'de %0.75 oranındaki payı 1985'te %l'e yükselmiştir. Ancak, bazı ilçelerinin il konumuna

getirilip ilden ayrılmasının da etkisiyle il nüfusunun Türkiye toplam nüfusu içerisindeki payı 1990 yılmda %0.43'e düşmüştür. İl nüfusunun bölge nüfusu (5.158.013) içerisindeki payı ise %4.7'dir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin ortalama nüfus artış hızı tüm sayım yıllarında Türkiye genelinin üzerinde seyretmiştir. 1990 yılında bölge nüfus artış hızı %3.6 gibi yüksek bir oran (Türkiye genelinde bu oran %2.17'dir) olmakla birlikte, bu artışın homojen olmadığı bilinmektedir. Bölge içerisinde en yüksek nüfus artış hızına sahip iller Şanlıurfa (%4.6) ve Adıyaman (%3.5) illeri, en düşük nüfus artış hızına sahip iller ise Siirt (%1.25) ve Mardin (%2.6) illeridir.

Siirt îli nüfusunun yerleşim merkezlerine göre dağılımı ve km’ye düşen kişi miktarı (nüfus yoğunluğu) ise Tablo 5'de verilmektedir.

TABLO 5 : İL NÜFUSUNUM YERLEŞİM MERKEZLERİNE GÖRE DAĞILIMI VE NÜFUS YOĞUNLUĞU (1990)

İLÇE ADI

ŞEHİR NÜFUSU

KÖY NÜFUSU

TOPLAM NÜFUSU

YÜZÖLÇÜMÜ (Km2)

NÜFUS yoğunluğu (Kişi/Km2)

Merkez ilçe

68.320

13.755

82.075

273

301

Aydınlar

2.789

2.414

5.203

84

62

Baykan

5.169

22.218

27.387

594

46

Eruh

5.929

22.797

28.726

1.218

24

Kurtalan

17.295

29.740

47.035

763

62

Pervari

5.178

21.693

26.871

1.459

18

Şirvan

5.459

20.679

26.138

1.015

26

TOPLAM

110.139

133.296

243.435

5.406

45

KAYNAK : DİE, "1990 Genel Nüfus Sayımı" Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

5.406 km2 yüzölçümüne sahip Siirt ilinde 1990 yılı nüfus sayımına göre kilometrekareye 45 kişi düşmektedir. Ülke genelinde kilometrekareye düşen kişi sayışı 73 iken, G.D.Anadolu Bölgesi'nde bu rakam 68'dir. Bölge genelinde en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip il Gaziantep (149 kişi), en düşük nüfus yoğunluğuna sahip il ise Siirt (45)'tir.

İlde nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu ilçe 301 kişi/km2 ile merkez ilçe olup, merkez ilçeyi 62 kişi/km2 ile Aydınlar ve Kurtalan ilçeleri izlemektedir.

İl nüfusunun yerleşim merkezlerine göre oransal dağılımına bakıldığında, toplam nüfusun %45.2'sinin (110.139 kişi) şehirlerde, %54.8'inin (133.296 kişi) köylerde yaşadığı görülmektedir. 1990 yılı itibariyle Türkiye genelinde şehirleşme oranı %59, bölge genelinde ise %55.6'dır. G.D.Anadolu Bölgesi'nde şehirleşmenin en yüksek olduğu il %72 ile Gaziantep'tir. Bölgede şehirleşmenin en düşük olduğu iller ise Adıyaman (%42.7), Mardin (%44.7) ve Siirt (%45.2) illeridir.

1990 nüfus sayım sonuçlarına göre şehir nüfusu oranı en fazla olan ilçe merkez ilçedir. Merkez ilçede 82.075 olan toplam nüfusun %83'ü (68.320 kişi) şehirde, %17'si (13.755) ise köyde yaşamaktadır. İlde şehirleşme oranının en düşük olduğu ilçeler ise %19 ile Baykan ve Pervari ilçeleridir.

Türkiye ve bölge ortalamalarına göre Siirt'te şehirleşme oranının düşük olmasına karşın, sayım yılları itibariyle bu oranda düzenli bir artış olduğu görülmektedir. 1960 yılında %23.5 olan il şehirleşme oranı, 1970'te %34.7'ye, 1980'de 41.3'e ve 1990 yılında %45.2'ye yükselmiştir.

Siirt ilinin yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, ilin genç bir nüfusa sahip olduğu görülmektedir. 1990 Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre il toplam nüfusunun yaklaşık %50'den fazlasının (123.348) 0-14 yaş grubunda olduğu görülmektedir. 65 yaşın üzerindeki nüfusun toplam nüfusa oranı ise %2.6 gibi çok düşük bir orandır.

İl toplam nüfusunun %51.2'si (124.605 kişi) erkek, %48.8'i ise (118.830 kişi) kadındır. Türkiye genelinde bu oranlar %50.6 erkek, %49.4 kadındır. İl nüfusunun cinsiyet yapısı, ülke nüfusu cinsiyet yapısını yansıtmaktadır.

Siirt nüfusunun 1990 sayımına göre, yaş grupları ve cinsiyet bazında dağılımı Tablo 6'da

verilmektedir.

TABLO 6 : İL NÜFUSUNUM YAŞ GRUPLARI VE CiNSİYETE GÖRE DAĞILIMI

YAŞ GRUPLARI

NÜFUS

İL TOPLAM NUFUSUNA ORANI (%)

0-14 Erkek Kadın

64.997 58.350

26.7 24.0

15-64 Erkek Kadın

56.770 56.976

23.3 23.4

64+ Erkek Kadın

2.770 3.469

1.2 1.4

Bilinmeyen

103

-

TOPLAM

243.435

100

KAYNAK : DİE - istatistik Yıllığı, 1994

Genel olarak, G.D.Anadolu Bölgesi illerinden diğer bölgelere çok yoğun bir göç olayı yaşanmaktadır. Bölge illerinden Gaziantep ili en az nüfus kaybı olan il iken, Batman ili tek göç alan il konumundadır. Dönemler itibariyle G.D.Anadolu Bölgesi illerindeki net göç hızları Tablo 7'de verilmektedir.

TABLO 7 : GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ İLLERİNDEKİ DÖNEMLER İTİBARÎYLE NET GÖÇ HIZI (%0)

 

 

1975-1980

1980-1985

1985-1990

G.D.ANADOLU BÖLGESİ

-34

-22

-33

Adıyaman

-35

-36

-40

Diyarbakır

-25

-16

-35

Gaziantep

-2

-5

-0.5

Mardin

-62

-32

-76

Siirt

-30

-43

-157

Şanlıurfa

-62

-21

-32

Batman

-

-

14

Sımak

-

-

-24

KAYNAK : DİE, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Mardin

1980-1985 ile 1985-1990 dönemleri arasında karşılaştırma yapıldığında, Gaziantep ili hariç tüm illerde ve bölge genelinde göç hızının arttığı görülmektedir. Bu artışın en yüksek olduğu il olan Siirt'te net göç hızı 1980-1985 döneminde %-4.3 iken, 1985-1990 döneminde bu oran %-15.7'ye yükselmiştir. Türkiye genelinde Siirt ili en çok göç veren iller arasında 1985-1990 döneminde 3. Sırada yer almaktadır.

Siirt ili, bölge illeri arasında doğurganlık oranı en yüksek olan il olmakla birlikte, aynı zamanda bebek ölüm oranının da en yüksek olduğu ildir. Toplam doğurganlık hızı, Türkiye genelinde %2.65, bölge genelinde %4.37 iken, Siirt'te bu oran %6.33'tür. Yine bebek ölüm hızı 1990 yılı itibariyle Türkiye genelinde %6.7, bölge genelinde %6.6 iken, Siirt'te bu oran %8'dir.

1990 yılı sayımına göre Siirt nüfusunun iş durumu ve cinsiyete göre dağılımı ise Tablo 8'de verilmektedir.

TABLO 8 : NÜFUSUN ÎŞ VE CÎNSİYETE GÖRE dağılımı

Sayım Yılı

Ücretli

İşveren

Kendi Adına

Ücretsiz Aile îşçisi

TOPLAM

 

 

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

1970

18.364

2.149

788

925

29.293

2.293

22.472

42.317

70.917

47.684

1975

24.478

1.142

313

30

33.728

1.401

32.597

47.522

91.122

50.099

1980

27.600

2.045

277

7

32.838

1.785

34.388

61.868

98.035

65.730

1985

34.095

2.411

414

118

37.178

4.179

34.876

64.591

106.567

71.299

1990

19.818

1.048

168

-

16.024

2.294

15.591

32.480

51.601

35.822

KAYNAK : DİE-Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Siirt, 1990 (Not) Toplamların tutmaması, bilinemeyenler nedeniyledir.

Tablodan da görülebileceği gibi, 1990 yılı itibariyle il düzeyinde iş sahibi olan 87.423 kişinin yaklaşık olarak %23.9'u ücretli (20.866 kişi), %0.2'si işveren (168 kişi), %20.9'u kendi adına iş yapan (18.318 kişi) ve %55'i de ücretsiz aile işçisidir (48.071 kişi).

1990 yılı nüfus sayımına göre, ilin 12 yaş ve üzeri nüfusu, 69.196'sı erkek, 69.093'ü kadın olmak üzere toplam 138.289'dur. 12 yaş ve üzeri nüfusun, iktisaden faal olan kısmı (işsiz olup iş arayanlar dahil) ise 57.531'i erkek (%6L5) ve 36.068'i kadın (%38.5) olmak üzere 93.599'dur. İktisaden faal nüfus, il toplam nüfusunun %38.4'üne karşılık gelmektedir. 12 ve daha yukarı yaşta çalışan nüfusun (87.423) toplam nüfusa oranı ise %35.9'dur. İl çalışan nüfusunun 51.601'ini (%59) erkek, 35.822'sini (%41) ise kadınlar oluşturmaktadır. Siirt ili iktisadi faal nüfusunun, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı Tablo 9'da verilmiştir.

TABLO 9: İL İKTİSADİ FAAL NÜFUSUNUN FAALİYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI (1990)

KAYNAK : "DİE-1990 Genel Nüfus sayımı" Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

İl çalışan nüfusunun 1990 yılı itibariyle tarımdaki payı %71.6 (1990 yılı nüfus sayımına göre Türkiye genelinde bu oran %53'dür), sanayi iş kolundaki payı ise %2.3' (Türkiye genelinde bu oran %12'dir)tür.

İlde tarım sektöründe çalışanların sayısı 62.607 kişi olup, bunun %55'i (34.663) kadınlardan oluşmaktadır. İmalat sanayinde çalışan sayısı ise 1.948 kişi olup, bunun yaklaşık %85'i erkeklerden oluşmaktadır.

İş ve işçi Bulma Kurumu verilerine göre, ilde kuruma 1994 yılında toplam 204 kişi, 1995 yılında toplam 130 kişi, 1996 yılında ise 116 kişi başvurmuştur. Buna karşılık 1994 yılında 815, 1995 yılında 36 kişi ve 1996 yılında ise 11 kişi ise yerleştirilmiştir. Yıllar itibariyle iş ve işçi Bulma Kurumu çalışmaları Tablo 10'da verilmektedir.

TABLO 10 : tŞ VE ÎŞÇÎ BULMA KURUMUNA YAPILAN BAŞVURULAR ÎLE YURTİÇİNDE VE YURTDIŞINDA ÎŞE YERLEŞTİRİLENLER

KAYNAK: İş ve İşçi Bulma Kurumu , Siirt Şube Müdürlüğü

Siirt'te 1996 yılı sonu itibariyle Sosyal Sigortalar Kurumu'na bağlı işyeri sayışı 574 olup, kayıtlı aktif sigortalı sayışı 3.965 kişidir. 2.737 kişi ise S.S.K.'ndan emekli aylığı almaktadır. S.S.K.'na bağlı işyeri sayışı bölgede 20.133, Türkiye genelinde 759.342, sigortalı kişi sayışı ise bölgede 141.340, Türkiye genelinde 4.624.330'dur.

îlde Bağ-Kur'a kayıtlı üye sayışı 5.322 kişi olup, Bağ-Kur'dan emekli aylığı alanların sayışı ise 3.061'dir. îl genelinde 2.631 kişi de Emekli Sandığı'ndan emekli aylığı almaktadır.

4.2. EĞİTİM

1990 yılı nüfus sayımına göre Siirt ilinde 6 yaş ve üzeri nüfus içinde okuma-yazma bilenlerin %54'tür. Bu oran erkeklerde %71, kadınlarda %36'dır. 6 yaş ve üzeri nüfus içinde okuma-yazma bilenlerin oranı G.D.Anadolu Bölgesi'nde %60.4, Türkiye genelinde ise %80.5'tir.

Okuryazarlık ve bitirilen son öğretim kurumuna göre nüfusun dağılımı Tablo 11'de verilmiştir.

TABLO 11: OKURYAZARLIK VE BÎTÎRİLEN SON öğretim KURUMUNA GÖRE NÜFUS

 

 

TÜRKİYE

G.D.ANADOLU BOL.

SÎİRT

Nüfus

%

Nüfus

%

Nüfus

%

Okuma Yazma Bilmeyen Nüfus

9.587.981

19,5

1.645..671

39.6

87.162

46.0

Okuma Yazma Bilen Nüfus

39.555.483

80.5

2.513.993

60.4

102.214

54.0

OKUMA VE YAZMA YAŞINDAKİ NÜFUS

49.163.110

100.0

4.159.664

100.0

189.376

100.0

Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayan

7.817.536

19.8

753.988

30.0

33.788

33.0

Mezun Olup Olmadığı Bilinmeyen

17.632

0.0

503

0.0

22

0.0

Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olan

31.720315

80.2

1.759.502

70.0

68.404

67.0

İlkokul Mezunu

22.681.303

71.5

1.328.044

75.5

51.773

75.7

Ortaokul Mezunu

3.697.536

11.7

198.426

11.2

7.379

10.7

Ortaokul Dengi Meslek Okulu

17.448

0.1

621

0.1

39

0.1

Lise Mezunu

2.805.852

8.8

140.268

8.0

4.702

6.9

Lise Dengi Meslek Okulu

1.012.297

3.2

36.135

2.0

2.245

3.3

Yüksekokul ve Fakülte Mezunu

1.497.345

4.7

55.809

3.2

2.261

3.3

Öğrenim Kurumu Bilinmeyen

8.534

0.0

199

0.0

5

0.0

KAYNAK : DİE, "1990 Genel Nüfus Sayımı" Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Siirt ilinde okuma-yazma bilen nüfusun %33'ü herhangi bir öğrenim kurumundan mezun olmamıştır. Bir öğrenim kurumundan mezun olanların %75.7'si ilkokul, %10.8'i ortaokul ve dengi okul, %10.2'si lise ve dengi okul ve %3.3'ü de yüksekokul ve fakülte mezunudur. Siirt ilinde bir öğrenim kurumundan mezun olanların okul türlerine göre dağılımı, Türkiye ve bölge ile karşılaştırıldığında; ilde ilkokuldan mezun olanların oranının Türkiye ve bölge oranından yüksek olduğu görülmektedir. İlde ortaokul ve lise mezunu olanların oranı Türkiye ve bölge oranına yakınken, yüksekokul ve fakülte mezunu olanların oranı, özellikle Türkiye oranının oldukça altındadır.

Siirt ilindeki okullaşma oranının okul gruplarına göre dağılımı, 1995-1996 öğrenim dönemi itibariyle, Türkiye ve G.D.Anadolu Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak Tablo 12'de verilmiştir.

TABLO 12 : OKUL GRUPLARİNA GÖRE G.D.A. BÖLGESİ

İLLERİNDEKİ OKULLAŞMA ORANLARI (1995-1996) (%)

 

 

İlkokul

Ortaokul ve Dengi

Lise ve Dengi

Fakülte ve Yüksekokul

TÜRKİYE

89.3

53.14

38.72

22.87

G.D.ANADOLU BOL.

70.4

28.27

18.70

3.88

Adıyaman

82.2

35.17

25.59

1.10

Diyarbakır

64.0

27.69

18.55

7.44

Gaziantep

99.3

37.62

24.52

3.64

Mardin

64.1

22.14

15.13

0.51

Siirt

53.3

23.64

18.41

4.07

Şanlıurfa

62.0

21.98

13.48

5.44

Batman

62.4

26.60

16.34

1.78

Şırnak

55.6

16.45

7.36

0.25

KAYNAK : DÎE, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Mardin

Tablodan da görüldüğü gibi, 1995-1996 öğrenim döneminde, ildeki ilkokul,ortaokul ve liselerdeki okullaşma oranı, gerek bölge, gerekse Türkiye ortalamalarının oldukça altındadır. Yüksekokul ve fakültelerdeki okullaşma oranı ise, bölge oranının üzerinde olmakla birlikte, Türkiye oranının yine çok altında kalmaktadır. Genel olarak bölge okullaşma oranları, tüm okul gruplarında Türkiye ortalamalarının altındadır.

1997-1998 öğrenim yılı itibariyle, Siirt'te 362 ilköğretim, 5 ortaokul, 8 genel, 2 imam hatip, l endüstri meslek, l kız meslek, 2 ticaret, l anadolu, l sağlık meslek ve l de ev ekonomisi meslek olmak üzere toplam 17 lise, 4 yıllık eğitim fakültesi ile sağlık meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Genel içerisinde 4 adet yatılı ilköğretim bölge okulu mevcuttur.

Öğrenim dönemleri itibariyle Siirt ilindeki okul, öğrenci ve öğretmen sayılan Tablo 13'de verilmiştir.

TABLO 13 : ÎLDEKI OKUL, ÖĞRENCİ VE öğretmen SAYILARI

  OKUL ÖNCESİ ÖĞRETİM

1994-1995

1995-1996

1996-1997

1997-1998

-Okul Sayışı

58

49

47

49

-öğrenci Sayışı

497

511

656

513

-Öğretmen Sayışı

48

51

50

44

İLKOKUL

 

 

-Okul Sayışı

354

356

357

362

-öğrenci Sayışı

22.728

24.388

26.212

33.068

-Öğretmen Sayışı

723

838

842

1.053

ORTAOKUL

  

 

 

 

Genel

 

-Okul Sayışı

30

30

31

-

-Öğrenci Sayışı

5.337

4.940

4.067

-

-Öğretmen Sayışı

158

164

180

-

Mesleki ve Teknik

 

 

 

-Okul Sayışı

4

4

5

5

-Öğrenci Sayışı

1.283

1.404

1.211

893

-Öğretmen Sayışı

-

-

-

-

LİSE

 

Genel

 

 

-Okul Sayışı

8

8

7

7

-Öğrenci Sayışı

2.635

2.934

2.466

2.617

-Öğretmen Sayışı

114

149

128

104

Mesleki ve Teknik

 

 

-Okul Sayışı

9

10

10

10

-Öğrenci Sayışı

1.840

1.998

2.307

2.215

-Öğretmen Sayışı

140

163

183

135

KAYNAK: İl Planlama Müdürlüğü, Siirt

İl genelinde 8'i öğrenci azlığı, 64'ü köy dağılması, 14'ü okul binalarının tahrip edilmesi, 125'i güvenlik, 26'sı öğretmensizlik ve l'i de diğer nedenlerle olmak üzere toplam 238 okul eğitim ve öğretime kapalı bulunmaktadır.

Son yıllarda köyden kente göçün hızlanması göz önünde bulundurularak, şehir merkezlerinde yurt ve pansiyon yapımına hız verilmiş, ilk ve orta öğrenime yönelik yurt

ve pansiyon kapasitesi 4.967'ye çıkarılmıştır. Yükseköğrenime ait yurdun kapasitesi ise

672'dir.

4.3. SAĞLIK

Siirt ilinde 1996 yılı itibariyle biri özel sektöre ait olmak üzere 8 yataklı tedavi kurumu faaliyet göstermektedir. Bunların 5 tanesi Merkez ve İlçelerdeki Devlet Hastaneleri, 2 tanesi Sağlık Merkezi ve biri de SSK hastanesidir. Bu yataklı tedavi kurumlarının yıllar itibariyle yapmış oldukları hizmetler ve yatak işgal oranları Tablo 14'de verilmektedir.

TABLO 14 : YATAKLI TEDAVİ KURUMLARİNİN YATAK SAYIŞI SAĞLIK PERSONELİ SAYIŞI VE FAALÎYETLERÎ

YATAKLI TEDAVİ KURUMLARI

1994

1995

1996

YATAK SAYIŞI

 

 

-Kadro

1.017

1.022

1.072

-Fiili

973

948

1.142

SAĞLIK PERSONELİ SAYISI

 

 

-Uzman Hekim

140

143

169

-Pratisyen Hekim

33

118

225

-Diş Hekimi

12

12

11

POLÎKLÎNÎK MUAYENE SAYIŞI

726.314

769.568

765.788

YATAN HASTA SAYIŞI

25.638

24.413

23.863

AMELİYAT SAYIŞI

7.852

9.482

9.248

-Büyük

3.386

4.879

3.729

-Orta

2.694

2.829

3.819

- Küçük

1.772

1.774

1.700

doğum SAYIŞI

9.949

10.231

9.910

YATAK îşğal ORANI (%)

55,2

56,8

48,0

KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı

Siirt ilinde ayrıca 17'si il merkezinde, 14'ü ilçe merkezinde ve 52'si köylerde olmak üzere 83 Sağlık Ocağı (5'i faal değil), 499 Sağlık evi (5'i faal değil) mevcuttur. İlde 133 eczacı, 441 sağlık memuru ve teknisyeni, 724 ebe ve 736 hemşire bulunmaktadır. 1996 yılı sonu itibariyle ilde 8.153 kişiye bir sağlık ocağı, 1.355 kişiye bir sağlık evi düşmektedir. Türkiye genelinde ise 12.833 kişiye bir sağlık ocağı, 5.463 kişiye ise bir sağlık evi düşmektedir.

4.4. TARIMSAL, HAYVANSAL ETKİNLİKLER VE ORMANCILIK

Yıllar itibariyle ilin cari fiyatlarla Gayri Safı Yurtiçi Hasılası (GSYH)'nın dağılımına bakıldığında, tarım sektörünün payının oldukça önemli olduğu görülmektedir. İl tarım sektörünün il GSYH' ndan aldığı pay 1987'de %22.9 iken, bu oran 1995'de %27.8'e ve 1996'da da %28.8'e yükselmiştir. Siirt ili tarımsal hasılasının yıllar itibariyle gelişimi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Türkiye tarım basılası içindeki payı Tablo 15'de verilmiştir.

TABLO 15 : SİİRT ÎLÎ TARIMSAL HASILASININ YILLAR ÎTÎBARÎYLE

GELÎŞİMÎ BÖLGE VE TÜRKİYE BASILASI İÇİNDEKİ YERİ

(Cari fiyatlarla) (Milyon TL)

Faaliyet Kolu

1987

1990

1992

1994

1995

1996

- Çiftçilik ve Hayvancılık

91.412

389.474

562.151

1.876.345

4.197.465

7.762.215

- Ormancılık

6.762

28.030

52.869

78.064

129.554

304.387

- Balıkçılık

-

-

 

 

-

-

-

Siirt Tarım Hasılası (l)

98.174

417.504

615.020

1.954.409

4J27.019

8.066.602

G.D.A. Bol. Tarım Hasılası (2)

1.038.278

5.817.670

14.204.658

60.669540

125.008.437

243.190.351

Türkiye Tarım Hasılası (3)

13.314.271

68.692.041

163.826.637

598.169.762

1.218.178.131

2.489.773564

(1)/(2) (%)

9.5

7.2,

43

3.2

35

3J

(1)/(3) (%)

0.7

0.6

0.4

03

0.4

93

Kaynak : DİE

1990 Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre ilde çalışan nüfusun %71.2 gibi çok büyük bir oranı tarım sektöründe faaliyet göstermekte olup, il toplam nüfusunun %54.8'i köylerde yaşamaktadır. Ancak, 5.406 km2’'lik alana sahip olan Siirt il topraklarının sadece %14'ü tarım arazisinden oluşmaktadır. Tarım arazisinin azlığında, ilin engebeli arazi yapısının da etkisi vardır. Bu oranlar ilin tarımsal yapısı hakkında bazı ipuçları vermektedir.

4.4.1. BİTKİSEL ÜRETİM

Siirt il topraklarının 85.893 hektarlık kısmı (%14) tarıma elverişli durumda olup, bunun genellikle %85 kadarı tarla alanı, %15 kadarı da sebzelik, meyvelikler ve bağ şeklinde kullanılmaktadır.

İldeki mevcut tarım arazisinin (85.893) 14.500 hektarlık kısmı sulamaya elverişli olup, bunun da yaklaşık %29'u (toplam tarım arazisinin %4.9'u) halk sulaması şeklinde

sulanabilmektedir. 62.721 hektarlık alanda ise kuru tarım yapılmaktadır. Sulamaya elverişli olup halen sulanamayan arazilerin, Kurtalan - Ceffan Göleti ve GAP dahilindeki yatırımların devreye girmesiyle sulu tarıma açılabileceği tahmin edilmektedir. Genel olarak sulu alanlarda tütün, pamuk ve sebzecilik ekimi yapılmaktadır. Sulamaya yeni açılacak yörelerde susam, yem bitkileri, sebze ve ikinci ürün olarak ta mısır, soya, yer fıstığı ve çeltik ekimi yapılabilecektir, İl tarım alanlarının sulama durumları Tablo 16'da verilmiştir.

TABLO 16: SULANAN TARIM ALANLARİNİN

SULAMA BÎÇÎMLERÎ İTİBARİYLE DAĞILIMI(Ha) (1996)

Alan (Ha)

Toplam Tarım Arazisi

85.893

Sulanabilir Arazi

14.500

Sulanan Arazi

4.200

-Devlet Sulaması

-Halk Sulaması

4.200

KAYNAK: Siirt II Planlama Müdürlüğü

1996 yılı itibariyle ekilen 50.268 hektarlık tarla alanının 39.070 hektarlık kısmında (%77.8) başta buğday olmak üzere tahıl ürünleri üretimi, 8.610 hektarlık kısmında (17.1) baklagiller, 2.239 hektarlık kısmında endüstriyel bitkiler ve 319 hektarlık kısmında da yumru bitkiler üretimi yapılmıştır.

Siirt ili tarla ürünleri üretiminde, 1996 yılında ekilen alan itibariyle ilk sırayı 26.022 hektarla buğday, ikinci sırayı ise 12.785 hektarla arpa almaktadır. Baklagillerden mercimek (kırmızı), endüstriyel bitkilerden pamuk (kutlu) ve yumru bitkilerden ise soğan (kuru) en çok ekimi yapılan ürünlerdir.

Önceleri önemli miktarlarda gerçekleşen tütün üretimi, ekimine kota getirilmesinin ardından yerini alternatif ürün olarak pamuk üretimine bırakmıştır. Pamuk ekimi ağırlıklı olarak Kurtalan ilçesinde, Garzan çayı kenarındaki köylerde yapılmaktadır. Yıllar itibariyle Siirt ili tarla ürünleri üretim miktarları Tablo 17'de verilmiştir.

TABLO 17 : YILLAR İTİBARÎYLE SÎÎRT ÎLÎ TARLA ÜRÜNLERİ ÜRETÎMÎ (Ton)

Ürün Adı

1993

1994

1995

1996

Buğday

36.654

43.604

31.669

39.174

Arpa

19.075

23.157

19.432

21.610

Prinç

921

719

773

914

Nohut

489

676

626

720

Mercimek(Kırmızı)

6.036

10.376

7.102

7.848

Tütün

3.028

1.290

1.362

1.582

Pamuk(Saf ve kutlu)

175

1.047

4.550

4.912

Susam

-

28

28

28

Çiğit

291

464

2.337

2.559

Soğan(Kuru)

5.683

5.21

5.026

5.27

Sarımsak(Kuru)

33

30

32

38

KAYNAK: DİE, Tarımsal Yapı İstatistikleri

1996 yılı itibariyle il tarla ürünleri üretimi, ekilen alanları ve verimi ise Türkiye ile karşılaştırmalı olarak Tablo 18'de verilmektedir.

TABLO 18 : SİİRT İLİ VE TÜRKİYE TARLA ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ VE VERÎMİ (1996)

Ürün Adı

TÜRKİYE

SİİRT

Üretim (Ton)

Ekilen Alan (Ha)

Verim (Kg /Ha)

Üretim (Ton)

Ekilen Alan (Ha)

Verim (Kg /Ha)

TAHILLAR

25.650.000

12.975.000

61.698

39.070

-Buğday

18.000.000

9.400.000

1.985

39.174

26.022

1.505

-Arpa

7.500.000

3.525.000

2.203

21.610

12.785

1.690

-Pirinç

150.000

50.000

3.067

914

263

3.475

BAKLAGİLLER

1.245.000

1.220.000

8.568

8.610

-Nohut

730.000

745.000

940

720

750

960

-Mercimek (Kırmızı)

515.000

475.000

1.096

7.848

7.860

998

ENDÜSTRİYEL BİTKİLER

3.278.994

966.613

6.494

2.239

 

-Tütün

204.000

209.919

952

1.582

879

1.800

-Pamuk (saf ve kutlu)

3.074.994

756.694

2.800

4.912

1.360

2.800

yağlı TOHUMLAR

1.317.527

73.000

 

2.587

30

-Susam

30.000

73.000

409

28

30

933

-Çiğit

1.287.527

-

1.640

2.559

-

1.882

YUMRU BİTKİLER

2.925.000

153.000

5.317

319

  

-Soğan (Kuru)

2.850.000

143.000

19.396

5.279

300

17.597

-Sarımsak (Kuru)

75.000

10.000

7.279

38

19

2.000

 

Tablodan da izlendiği üzere Siirt ilinde tarla ürünleri içerisinde gerek ekilen alan, gerekse üretim miktarı açısından tahıllar en önemli ürünü oluşturmaktadır. Tahıllar içerisinde de en önemli ürün buğdaydır. İl tarla ürünleri üretimi, Türkiye üretimi içerisinde (ilde üretilen mevcut ürünler dikkate alındığında) tahıllarda %0.24, baklagillerde %0.69, endüstriyel bitkilerde %0.20, yağlı tohumlarda %0.20 ve yumru bitkilerde de %0.18 oranında pay almaktadır. Genel olarak Siirt ili tarla ürünleri üretiminin Türkiye üretimi içindeki payı önemsiz düzeydedir. Siirt ili sebze ürünleri üretiminin yıllar itibariyle gelişimi Tablo 19'da verilmiştir.

TABLO 19 : YILLAR İTİBARİYLE SİİRT İLİ SEBZE ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ

ÜRÜN ADI

1993

1994

1995

1996

yaprağı YENEN SEBZELER

673

620

594

594

-Marul (kıvırcık)

48

36

40

40

-Marul (göbekli)

73

40

40

40

-Maydonoz

19

24

24

24

-Ispanak

491

480

450

450

-Pırasa

42

40

40

40

BAKLAGÎL SEBZELERİ

161

147

147

155

-Fasulye

161

147

147

155

MEYVESİ YENEN SEBZELER

37.738

37.295

37.001

37.393

-Kavun

10.287

10.760

10.550

11.200

-Karpuz

8.061

7.291

7.100

6.600

-Kabak (Sakız)

160

160

145

160

-Hıyar

1.411

1.405

1.337

1.363

-Patlıcan

6.959

6.760

7.054

6.955

-Domates

8.396

8.440

8.480

8.760

-Biber (Dolmalık)

1.725

1.795

1.750

1.795

-Biber (Sivri)

739

684

585

560

soğansı, YUMRU VE KÖK SEBZELER

1.113

1.214

1.247

1.247

-Sarımsak (Taze)

21

21

21

21

-Soğan (Taze)

838

918

998

998

-Havuç

39

40

40

40

-Turp (Kırmızı)

106

110

88

88

-Şalgam

109

125

100

100

KAYNAK: DİE, Tarımsal Yapı İstatistikleri

İlde 1993 yılında 1.828 hektar, 1994 yılında 1.798 hektar, 1995 yılında 1.701 hektar ve 1996 yılında 2.044 hektar alan sebze ekim alanı olarak kullanılmıştır. Türkiye genelinde ise 1995 yılında 758.212 hektar, 1996 yılında da 785.308 hektar alan sebze ekim alanı olarak kullanılmıştır.

Tablo 19'dan da görüldüğü gibi, 1993-1996 yılları arasında il sebze üretiminde pek fazla bir değişiklik olmamıştır. Bu dönem içerisinde soğansı, yumru ve kök sebze üretimi bir

miktar artarken, yaprağı yenen sebzeler, meyvesi yenen sebzeler ve baklagil sebzeleri üretiminde azalma olmuştur.

İlde sebze üretimi Mayıs - Eylül ayları arasında yapılabilmekte, diğer aylarda sebze ihtiyacı diğer illerden temin edilmektedir. Pahalı ve kalitesiz sebze tüketimim engellemek, istihdam yaratmak ve il ekonomisin! güçlendirmek amacıyla İl Özel İdaresi'nin öncülüğünde seracılık projesi geliştirilmiş ve projenin finansmanı sağlanmıştır. Bu projeye göre 40 adet sera yapılacak ve 80 kişiye istihdam sağlanacaktır.

1996 yılı itibariyle 2.044 hektar alanda yapılan il sebze ürünleri üretimi içinde en yüksek pay meyvesi yenen sebze ürünlerine ait olup, 39.389 ton civarında gerçekleşen toplam sebze üretimi içerisinde %94.9 gibi yüksek bir pay almaktadır. 1995 ve 1996 yılları il ve Türkiye toplam sebze üretimi (ilde üretilen sebzeler itibariyle) ile karşılaştırması Tablo 20'de verilmektedir.

TABLO 20 : SİİRT İLİ VE TÜRKİYE SEBZE ÜRETİMİ (Ton)

  

TÜRKİYE

SİİRT

Ürün Adı

1995

1996

1995

1996

yaprağı YENEN SEBZELER

771.000

773.500

594

594

-Marul (kıvırcık)

84.000

85.000

40

40

-Marul (göbekli)

165.000

165.000

40

40

-Maydonoz

27.000

27.500

24

24

-Ispanak

180.000

180.000

450

450

-Pırasa

315.000

316.000

40

40

BAKLAGİL SEBZELERİ

460.000

455.000

147

155

-Fasulye

460.000

455.000

147

155

MEYVESİ YENEN SEBZELER

16.020.000

17.230.000

37.001

37.393

-Kavun

1.800.000

1.900.000

10.550

11.200

-Karpuz

3.600.000

3.900.000

7.100

6.600

-Kabak (Sakız)

290.000

330.000

145

160

-Hıyar

1.250.000

1.300.000

1.337

1.363

-Patlıcan

750.000

850.000

7.054

6.955

-Domates

7.250.000

7.800.000

8.480

8.760

-Biber (Dolmalık)

330.000

350.000

1.750

1.795

-Biber (Sivri)

750.000

800.000

585

560

soğansı, YUMRU VE KÖK SEBZELER

646.400

675.750

1.247

1.247

-Sarımsak (Taze)

29.500

25.000

21

21

-Soğan (Taze)

235.000

230.000

998

998

-Havuç

250.000

270.000

40

40

-Turp (Kırmızı)

131.000

150.000

88

88

-Şalgam

900

750

100

100

KAYNAK: DİE, Tarımsal Yapı İstatistikleri

Tablodan da görülebildiği gibi, 1996 yılı itibariyle il sebze üretimi Türkiye üretimi içinde, yaprağı yenen sebzelerde %0.08, baklagil sebzelerinde %0.03, meyvesi yenen sebzelerde %0.22 ve soğansı, yumru ve kök sebzelerde %0.18 oranında pay almaktadır. Genel olarak Siirt ili sebze ürünleri üretiminin Türkiye toplam üretimi içindeki payı önemsiz düzeydedir.

Siirt ili meyve ürünleri üretiminin yıllar itibariyle gelişimi 21'de verilmiştir.

TABLO 21 : YILLAR İTİBARÎYLE SÎÎRT ÎLÎ MEYVE ÜRETİMİ (Ton)

  

1993

1994

1995

1996

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER

1.148

1.102

921

1.169

-Armut

638

603

463

617

-Ayva

52

56

51

50

-Elma

458

443

407

502

TAŞ ÇEKİRDEKLİLER

980

879

763

951

-Erik

176

174

162

190

-Kayısı

288

251

219

285

-Zerdali

220

211

208

222

-Kiraz

29

28

22

29

-Şeftali

242

193

135

201

-Vişne

25

22

17

24

SERT KABUKLULAR

2.297

2.680

1.820

2.660

-Antep Fıstığı

1.053

1.521

1.017

1.655

-Ceviz

1.047

982

662

785

-Badem

197

179

141

220

ÜZÜMSÜ MEYVELER

22.667

21.858

5.692

10.307

-Dut

114

107

90

70

-încir

86

101

102

147

-Nar

6.026

5.558

2.665

3.261

-Üzüm

16.441

16.092

2.835

6.829

TOPLAM

27.092

26.521

9.196

15.087

Tablodan da görüleceği gibi, Siirt ili meyve ürünleri üretimi 1993'de 27.092 ton iken, 1995 yılında 9.196 tona düşmüş, 1996 yılında ise bir miktar yükselerek 15.087 tona yükselmiştir. 1996 yılı il toplam meyve üretimi içerisinde en büyük payı üzümsü meyveler (%68) almaktadır. Üretim miktarı açısından ikinci sırada sert kabuklu meyveler (%18) bulunmaktadır.

1996 yılı itibariyle il ve Türkiye meyve üretim miktarları ve meyve ağacı sayılan Tablo 22'de verilmektedir.

 

TABLO 22 : SİİRT İLİ VE TÜRKİYE MEYVE ÜRETİMİ VE AĞAÇ SAYILARI (Ton)

TÜRKİYE

SİİRT

Üretim (Ton)

Ağaç Sayışı (Adet)

Üretim (Ton)

Ağaç Sayışı (Adet)

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER

2.700.000

55.681.000

1.169

114.180

-Armut

415.000

13.905.000

617

59.120

•Ayva

85.000

3.556.000

50

3.520

-Elma

2.200.000

38.220.000

502

51.540

TAŞ ÇEKİRDEKLİLER

1.106.000

49.084.000

951

115.810

-Erik

195.000

8.537.000

190

23.400

-Kayısı

206.000

11.878.000

285

28.540

-Zerdali

35.000

2.733.000

222

30.400

-Kiraz

200.000

8.320.000

29

10.460

-Şeftali

360.000

12.676.000

201

14.540

-Vişne

110.000

4.940.000

24

8.470

SERT KABUKLULAR

218.000

53.076

2.660

1.236.720

-Antep Fıstığı

60.000

44.080.000

1.655

1.140.100

-Ceviz

115.000

4.494.000

785

55.870

-Badem

43.000

4.502.000

220

40.750

ÜZÜMSÜ MEYVELER

4.120.000

17.411.000

10.307

427.190

-Dut

74.000

3.203.000

70

32.870

-incir

290.000

10.778.000

147

27.540

-Nar

56.000

2.870.000

3.261

366.780

-Üzüm

3.700.000

560.000

6.829

5.740

TOPLAM

8.144.000

175.252.000

15.087

1.893.900

KAYNAK : DİE, Tarımsal Yapı

statistikleri

Siirt ilinde, mevcut meyve ağacı sayışı 1993 yılında 1.007.690'ı meyve veren, 918.320'si meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 1.926.010 adet, 1994 yılında 1.069.450'si meyve veren, 825.020'si meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 1.894.470 adet, 1995 yılında 1.141.850'si meyve veren, 752.040'ı meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 1.893.890 adet ve 1996 yılında 1.212.230'u meyve veren, 681.670'i meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 1.893.900 adettir. Türkiye genelinde ise 1996 yılı itibariyle (Siirt ilinde üretilen meyveler bazında) 133.342.000'i meyve veren, 41.910.000'i meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 175.252.000 adet meyve ağacı mevcuttur.

1996 yılı itibariyle ilde bulunan meyve ağacı sayının, Türkiye toplam meyve ağacı sayısı içindeki payı yaklaşık olarak %l'dir. 1996 yılı itibariyle il toplam meyve üretimi, Türkiye

toplam meyve üretimi içerisinde (ilde üretilen meyveler bazında) yaklaşık %0.19 oranında pay almaktadır.

Siirt'te önceleri geleneksel usullerle yapılan tarımsal faaliyetler, teknik gelişmelere paralel olarak modem usullerle yapılmaya başlanmıştır. Traktör ve zirai aletler ile gübre, kaliteli tohum ve tarım ilaçları kullanımı gün geçtikçe artmaktadır.

İlde daha önceleri nadasa ayrılan tarım alanlarına son yıllarda mercimek ekilmeye başlanmış, nadasa ayrılan tarım alanları daraltılarak mercimek üretiminde büyük artış sağlanmıştır.

İlin dağlık ve bağlık kesimlerinde fıstık ve bıtım (menengiç) ağaçları oldukça fazladır. Son yıllarda menengiç ağaçlarının aşılanmasına başlanmış, 1994 yılında 107.000, 1995 yılında 22.000 ve 1997 yılında 60.000 ağaca antep fıstığı aşısı yapılmıştır. Devam eden aşılama çalışmaları ile artacak olan fıstık üretiminin, il ekonomisine büyük katkılar sağlaması beklenmektedir.

Yabani fıstık çalışmaları yanında, özellikle yaygınlaşan kültür fıstıkçılığının geliştirilmesi, il ekonomisinde büyük iyileşmeler sağlayabilecektir. Mevcut tesislerin modernleştirilmesi ve geliştirilmesi de fıstığın pazarlama gücünü artırabilecektir.

1996 yılı itibariyle Siirt ilinde bulunan tarımsal araç ve gereç sayışı Tablo 23'de verilmektedir.

 

TABLO 23 : İL TARIMSAL ARAÇ VE GEREÇ SAYIŞI (1996)

Tarımsal Araç ve Gereç Adı

Miktar (Adet)

Tarımsal Araç ve Gereç Adı

Miktar (Adet)

Karasaban

4.097

Sapdöver

10

Hayvan Pulluğu

243

Sellektör

3

Kulaklı Traktör Pulluğu

673

Yem Kırma Makinesi

4

Ark Pulluğu

10

Sırt Pulverizatörü

507

Diskli Traktör Pulluğu

30

Kuyruk Milinden Hrk. Pulverizatör

60

Diskli Anız Pulluğu

3

Motorlu Pulverizatör

2

Anız Pulluğu

2

Tozlayıcı

14

Kültivatör

90

Atomizör

28

Merdane

52

Santrifüj Pompa

85

Diskli ve Diğer Tırmıklar

207

Motopomp (Elektrikli)

55

Dişli Tırmık

57

Motopomp (Termik)

141

Ot Tırmığı

153

Kuluçka Makinesi

1

Tahıl Mibzeri

27

Civciv Ana Makinesi

1

Kombine Tahıl Mibzeri

16

Süt Sağma Makinesi (Seyyar)

8

Kimyevi Gübre Dağıtıcısı

19

Tarım Arabası (Römork)

631

Harman Makinesi

202

Su Tankeri (Tarımda kullanılan)

52

Döven

1.520

Traktör

733

KAYNAK : Tarımsal Yapı istatistikleri, DİE, 1996

1996 yılı itibariyle ilde gübrelenen tarım arazisi 60.000 hektar olup, toplam tarım arazisinin ( 85.893) yaklaşık %70'ini teşkil etmektedir. Yine 1996 yılı itibariyle ilde 37.221 ton kimyasal gübre, 4.900 ton çiftlik gübresi kullanılmıştır. Tablo 24'de Siirt ili gübre kullanımının yıllar itibariyle gelişimi verilmektedir.

TABLO 24 : ÎL GÜBRE KULLANIMI VE GÜBRELENEN ALAN

KULLANILAN GÜBRE

1993

1994

1995

1996

KİMYASAL GÜBRE (Ton)

25.206

24.402

22.213

37.221

-SafN

15.388

10.552

15.015

27.240

-SafP205

9.818

3.850

7.198

9.981

ÇÎFTLÎK GÜBRESÎ (kuru) (Ton)

5.700

6.500

5.750

4.900

GÜBRELENEN ARAZÎ (Ha)

51.536

49.700

53.000

60.000

KAYNAK : Siirt İl Planlama Müdürlüğü

İlde yıllar itibariyle yaklaşık olarak 120-125 ton dolayında tarımsal mücadele ilacı kullanılmaktadır.

4.4.2. HAYVANCILIK

Siirt'in en önemli geçim kaynaklarmdan birisi de hayvancılıktır, îl dahilinde yayla ve kışlakların olması, bitki örtüsünün zenginliği hayvancılığı cazip hale getirmektedir. Ancak, son yıllarda yaşanan olumsuzluklar, yayla çıkışlannın zorlaşması ve körfez ülkelerine yapılan ihracatın durması hayvancılığı olumsuz yönde etkilemektedir. Yıllar itibariyle Siirt ili hayvan varlığı Tablo 25'de verilmektedir.

TABLO 25 : ÎL HAYVAN VARLIĞININ YILLAR itibarîyle GELİŞİMİ

(Adet)

TÜRÜ

1993

1994

1995

1996

BÜYÜKBAŞ HAYVAN

25.030

24.630

25.200

25.980

-Sığır

25.030

24.630

25.200

25.980

-Sığır Kültürü

100

170

841

1.000

-Sığır Kültür Melezi

980

1.300

1.483

1.610

-Sığır Yerli

18.440

17.000

16.765

16.936

-Dana Kültür

70

280

429

670

-Dana Kültür Melezi

380

590

757

810

-Dana Yerli

5.060

5.020

4.925

4.954

KÜÇÜKBAŞ HAYVAN

553.900

540.870

529.620

532.510

-Koyun

367.690

361.020

353.140

354.300

-Kıl Keçisi

169.880

164.650

162.250

164.040

-Tiftik Keçisi

16.330

15.200

14.230

14.170

TEK TIRNAKLILAR

16.470

15.890

14.950

14.870

-At

2.480

2.120

1.810

1.650

-Katır

8.610

8.830

8.430

8.520

-Eşek

5.380

4.940

4.710

4.700

KÜMES HAYVANLARI

226.850

198.325

165.630

164.250

-Tavuk

193.900

171.510

134.350

133.700

-Hindi

26.800

21.590

26.230

25.000

-Ördek

1.680

1.285

1.290

1.450

-Kaz

4.470

3.930

3.760

4.100

KOVAN SAYIŞI

11.450

10.400

10.400

10.365

Söz konuşu olumsuzlukların giderilebilmesi için, son yıllarda yerleşik kültür ırkı yetiştiriciliğine geçilmiş ve bu amaçla Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri kuruluş çalışmalanna başlanarak belli bir asamaya gelinmiştir. 1996 yılında 154 kişiye 1.020 baş besi ve 232 baş gebe düve dağıtılmıştır, îlk defa Kurtalan Uluköy ve çevre köylerde kurulan kooperatife "Ortakların Mülkiyetinde 200 Başlık Süt Sığırcılığı" projesi uygulanmıştır. Projenin başarılı olmasının ardından Baykan-Merkez, Baykan-Ziyaret Beldesi, Pervari-

Palamutlu, Aydınlar-Çınarhsu, Eruh-Merkez ve çevre köylerinde 5 adet daha kooperatif kurulmuştur.

Tablodan da görüldüğü gibi, 1993 - 1996 yılları arasında, il hayvan varlığında büyükbaş hayvanlar dışında tüm hayvan türlerinde azalma olmuştur. Bu dönemde özellikle kümes hayvanlannda %27.6 gibi yüksek bir oranda azalma gözlenmektedir.

1996 yılı itibariyle Siirt ili hayvan varlığı, Türkiye ve Bölge hayvan varlığı ile karşılaştırmalı olarak Tablo 26'da verilmektedir.

TABLO 26 : İL HAYVAN VARLIĞININ BÖLGE VE TÜRKİYE İÇİNDEKİ YERİ (1996)

 

 

TÜRKİYE(l) (Adet)

GDA BÖL.(2) (Adet)

SİİRT(3) (Adet)

(3)/(1) (%)

(3)/(2) (%)

(2)/(1) (%)

BÜYÜKBAŞ HAYVAN

11.886.000

732.860

25.980

0.22

3.54

6.16

-Sığır

11.886.000

736.090

25.980

0.22

3.54

6.16

-Sığır Kültür

1.161.595

19.939

1.000

0.09

5.01

1.72

-Sigır Kültür Melezi

3.188.191

80.014

1.610

0.05

2.01

2.51

-Sığır Yerli

3.510.715

426.051

16.936

0.48

3.97

12.14

-Dana Kültür

633.405

13.291

670

0.11

5.04

2.09

-Dana Kültür Melezi

1.720.809

31.478

810

0.05

2.57

1.83

-Dana Yerli

1.671.285

165.299

4.954

0.30

3.00

9.89

KÜÇÜKBAŞ HAYVAN

42.023.000

6.422.360

532.510

1.30

8.29

15.28

-Koyun

33.072.000

4.736.540

354.300

1.07

7.48

14.32

-Kıl Keçisi

8.242.000

1.637.080

164.040

2.00

10.02

19.86

-Tiftik Keçisi

709.000

48.740

14.170

2.00

29.07

6.87

TEK TIRNAKLILAR

1.234.000

181.700

14.870

1.20

8.18

14.72

-At

391.000

67.160

1.650

0.42

2.45

17.17

-Katır

154.000

31.610

8.520

5.53

26.95

20.52

-Eşek

689.000

82.930

4.700

0.68

5.66

12.04

KÜMES HAYVANLARI

158.756.215

4.115.170

164.250

0.10

3.99

2.59

-Tavuk

152.956.970

3.251.100

133.700

0.09

4.11

2.12

-Hindi

3.063.540

636.900

25.000

0.82

3.92

20.79

-Ördek

1.093.860

95.870

1.450

0.13

1.51

8.76

-Kaz

1.641.845

129.100

4.100

0.25

3.17

7.86

KOVAN SAYIŞI

3.964.718

85.729

10.365

0.26

12.09

2.16

KAYNAK: DİE, Tarımsal Yapı İstatistikleri, 1996

Tablodan da görüldüğü gibi, Siirt ili hayvan varlığının Türkiye hayvan varlığı içindeki payı, bütün hayvan türlerinde çok düşüktür, îlin, bölge hayvan varlığı içindeki payı ise özellikle küçükbaş (%8.3) ve tek tırnaklı (%8.2) hayvanlarda daha anlamlı bir düzeydedir. G.D.A. Bölgesi hayvan varlığının Türkiye toplam hayvan varlığı içindeki payı da yine küçükbaş (%15.3) ve tek tırnaklı (%14.7) hayvanlarda küçümsenemeyecek orandadır.

Ancak, geçmiş yıllarda bu payın daha da yüksek olduğu bilinmektedir. Siirt ilinin yıllar itibariyle hayvansal ürünler üretiminin gelişimi Tablo 27'de verilmektedir.

TABLO 27 : İL HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETİMİNİN YILLAR _______İTİBARİYLE GELİŞİMİ____________(Ton)

URUN ADI

1993

1994

1995

1996

Süt

30.645

30.255

31.705

32.275

Et

1.760

1.780

1.900

1.860

Deri(Adet)

98.110

105.720

108.000

109.140

Yapağı

500

490

575

578

Kıl

130

125

125

126

Tiftik

25

25

20

21

Beyaz Et

-

-

-

12

Bal

95

63

63

76

Balmumu

1

1

1

1

Yumurta(Bin Adet)

9.060

7.344

5.872

5.937

KAYNAK : DİE, Tarımsal Yapı istatistikleri

1993 - 1996 yılları arasında, ilin küçükbaş hayvan varlığında bir miktar azalma olmasına rağmen büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen hayvansal ürünlerde küçük bir artış meydana gelmiştir. Bu dönemde, kümes hayvanlannda bariz bir şekilde gözlenen azalmaya paralel olarak ise, özellikle yumurta üretiminde çok büyük bir azalış ortaya çıkmıştır. Daha önce beyaz et üretimi yapılmayan ilde, ilk kez 1996 yılında 12 ton kadar tavuk eti üretilmiştir. 1996 yılı itibariyle, Siirt ili hayvansal ürünler üretimi, Türkiye ve Bölge hayvansal ürünler üretimi ile karşılaştırmalı olarak Tablo 2 8'de verilmiştir.

TABLO 28 : İL HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETİMİNİN BÖLGE VE TÜRKİYE İÇİNDEKİ YERİ (1996)

 

 

TÜRKİYE(1) (Adet)

GDA BOL.(2) (Adet)

SIİRT(3) (Adet)

(3)/(1) (%)

(3)/(2) (%)

(2)/(1) (%)

Süt

10.760.915

696.140

32.275

0.30

4.64

6.47

Et

416.815

27.995

1.860

0.45

6.64

6.72

Den(Adet)

8.883.170

1.159.980

109.140

1.23

9.41

13.06

Yapağı

49.847

7.522

578

1.16

7.68

15.09

Kıl

3.310

885

126

3.81

14.24

26.74

Tiftik

795

57

21

2.64

36.84

7.17

Beyaz Et

422.094

4.614

12

0.00

0.26

1.09

Bal

62.950

867

76

0.12

8.76

1.37

Balmumu

3.235

42

1

0.03

2.38

1.29

Yumurta(Bin Adet)

9.787.216

250.160

5.937

0.06

2.37

2.55

 

Tablodan da görüldüğü gibi il hayvansal ürünler üretimi, Türkiye toplam hayvansal ürünler üretimi içinde çok önemsiz bir paya sahiptir. Hayvansal ürünler içinde, ilin Türkiye genelinde en yüksek pay aldığı ürün %3.8 ile kıldır, îlin hayvansal ürünler üretiminin G.D.A. Bölgesi içinde aldığı paylar ise daha anlamlı düzeydedir. Özellikle tiftik üretiminde ilin Bölge içindeki payı %36.8 gibi çok yüksek bir orandır. G.D.A. Bölgesi ise, hayvansal ürünler üretiminde, Türkiye toplamında kıl üretiminde %26.7, yapağı üretiminde %15.1, deri üretiminde ise % 13. l gibi küçümsenmeyecek oranlarda pay almaktadır.

Yıllar itibariyle, Siirt ilinde sağılan ve kesilen hayvan sayılannın gelişimi Tablo 29'da verilmiştir.

TABLO 29 : İLDE KESİLEN VE sağılan HAYVAN SAYİLARİNİN GELÎŞÎMÎ(Adet)

1993

1994

1995

1996

SAĞILAN HAYVAN SAYIŞI

388.280

380.730

374.220

375.590

-Koyun

257.150

253.150

246.820

247.750

-Kıl Keçisi

105.280

102.950

102.160

102.490

-Tiftik Keçisi

10.640

9.980

9.690

9.550

-Sigır

15.210

14.650

15.550

15.800

KESÎLEN HAYVAN SAYIŞI

89.200

96.110

98.200

99.220

-Koyun

45.230

54.440

53.480

53.870

-Kıl Keçisi

40.600

39.220

41.710

42.410

-Tiftik Keçisi

120

100

120

150

-Sığır

3.250

2.350

2.890

2.790

1993 - 1996 yılları arasında, ilde sağılan hayvan sayışı, sığır dışmda tüm hayvan türlerinde azalmıştır, îlde kesilen hayvan sayışı da sığır dışında tüm hayvan türlerinde artmıştır. Bu durum, Siirt'te et besiciliğine artan bir eğilim olduğunu göstermektedir. Sağılan ve kesilen hayvanlar içerisinde en büyük payı koyun (1996'da sırasıyla %66 ve %54) almaktadır

1996 yılı itibariyle Siirt'te sağılan ve kesilen hayvan sayılan, Türkiye ve Bölge ile karşılaştırmalı olarak Tablo 3 O'da verilmektedir.

TABLO 30 : İLDE SAĞILAN VE KESİLEN HAYVAN SAYİLARİNİN BÖLGE

VE TÜRKİYE içindeki YERİ (1996)

 

TÜRKÎYE(l) (Adet)

GDA BÖL.(2) Adet)

SIIRT(3) (Adet)

(3)/(1) (%)

(3)/(2) (%)

(2)/(1) (%)

SAĞILAN HAYVAN SAYIŞI

29.584.180

4.028.520

375.590

1.27

9.32

13.62

-Koyun

18.890.080

2.646.570

247.750

1.31

9.36

14.01

-Kıl Keçisi

4.379.230

929.330

102.490

2.34

11.03

21.22

-Tiftik Keçisi

346.650

28.240

9.550

2.75

33.82

8.15

-Sığır

5.968.220

424.380

15.800

0.26

3.72

7.11

KESİLEN HAYVAN SAYIŞI

8.086.490

1.054.990

99.220

1.23

9.40

13.05

-Koyun

5.536.300

861.820

53.870

0.97

6.25

15.56

-Kıl Keçisi

706.140

123.140

42.410

6.00

34.44

17.44

-Tiftik Keçisi

28.050

750

150

0.54

20.00

2.67

-Sığır

1.816.000

69.280

2.790

0.15

4.03

3.81

KAYNAK : DİE, Tarımsal Yapı istatistikleri, 1996

Diğer hayvancılık göstergelerinde olduğu gibi, Siirt ili, sağıları ve kesilen hayvan sayılan itibariyle de ülke genelinden önemli bir pay alamamaktadır. Ancak il, Bölge genelinde, sağılan hayvan sayışı itibariyle tiftik keçisi (%33.8) ve kıl keçisinde (%11), kesilen hayvan sayışı itibariyle de yine kıl keçisi (%34.4) ve tiftik keçisinde (%20) önemli düzeylerde pay sahibidir. G.D.A. Bölgesi, Türkiye genelinde sağılan hayvan sayısından %13.6, kesilen hayvan sayısından ise % 13. l oranında pay almaktadır.

îlde arıcılık faaliyeti önemli bir ekonomik potansiyele sahiptir. Tüm ilçelerde sabit ve gezginci arıcılık yapmak mümkünse de, iklim, bitki örtüşü ve flora yönünden Eruh, Şirvan ve Pervari ilçeleri ön plana çıkmaktadır. Pervari balı yurt genelinde önemli bir üne sahiptir. Tablo 27 ve 29'da görüldüğü gibi, il genelinde 1996 yılı itibariyle 10.365 kovan mevcut olup, yıllık bal üretimi 76 tondur. 1996 yılı verilerine göre il kovan sayışı Bölge kovan sayışırım %12.4'ünü oluşturmaktadır. G.D.A. Bölgesindeki kovan sayışı ise Türkiye toplam kovan sayışı içinde %2.1 oranında paya sahiptir. 1997 yılmda Merkez, Baykan, Eruh, Şirvan ve Pervari ilçelerinde 2.840 adet yeni tip kovan dağıtılmış olup, toplam kovan sayışı 13.205'e yükselmiştir.

4.4.3. ORMANCILIK

Siirt il merkezi ve ilçelerde daha çok yakacak odun için kullanılacak orman ürünleri yetiştirilmekte olup, ormancılık faaliyetleri sınırlı bir düzeydedir, îl genelinde 63.950

hektarlık orman alanı mevcuttur. Genellikle meşe fundalıklanndan oluşan orman alanlannda ardıç, yabani fıstık (bitim), yemişei, dişbudak ve çınar ağaçlanna da

rastlanmaktadır. İlde 1993'de 22.912, 1994'de 32.975, 1995'de 26.783 ve 1996'da 56.885

ster yakacak odun üretilmiştir.

4.5. MADENCİLİK

Siirt ili, maden varlıkları açısından zengin bir yapıya sahip değildir, îlde başlıca bakır ve krom madenleri bulunmaktadır.

Bakır

Şirvan ilçesi Maden köyünde %2.03 tenörlü ve 26 milyon ton rezerve sahip bakır madeni mevcut olup, işletme ruhsatı Etibank'a aittir.

Krom

Baykan ilçesi sınırları içinde, aramalara daha önce kapalı iken 3213 sayılı Maden Kanunu

ile yeniden aramalara açılan, %48 tenörlü zengin krom sahaları bulunmaktadır. Bu krom

sahaları özel şahıslar tarafından işletilmektedir.

Kireçtaşı

Kurtalan ilçesinde 31 milyon tonu muhtemel rezerv olmak üzere toplam 404 milyon ton

kireçtaşı kaynakları bulunmaktadır.

Jips

Baykan ilçesinde 500.000 ton muhtemel rezervli jips yatakları bulunmaktadır.

4.6. İMALAT SANAYİ

Makineleşme döneminden önce, ilde küçük sanayi konusunda büyük bir potansiyel bulunmaktaydı. Özellikle merkez ilçede el işçiliği ile kundura imalatı yapan Kunduracılar Çarşısı, bakır kap-kacak eşya yapılan Bakırcılar Çarşısı, her türlü battaniye ve seccadenin dokunduğu Battaniyeciler Çarşısı, ham derinin dibağlandığı Dabaklar Çarşısı, bağ-bahçede kullanılan aletlerin yapıldığı Demirciler Çarşısı faaliyet göstermekteydi. El emeği ile küçük

sanayiciler tarafmdan üretilen mamuller, ilin ihtiyacı ile birlikte komşu illerin de ihtiyacım karşılamaktaydı. Ayrıca, semerciler, marangozlar, topraktan mamul testi ve tuğla imalatı yapanlar da bulunmaktaydı.

Makineleşme döneminin başlamasıyla birlikte, bu tür küçük sanayicilerin bir kısmı kendi dallannda makineleşmeye gidemedikleri için sanatlarım terk edip ticaretle uğraşmaya başlarken, bir kısmı da marangozluk, mobilyacılık, demir doğramacılığı, alüminyum doğramacılığı, oto kaporta-boya-motor işleri, masa-sandalye imalatı gibi küçük sanayiye yönelerek bugünkü küçük sanayinin çekirdeğim oluşturmuşlardır. Ancak, küçük sanayiciler, çalıştıkları işyerlerinin iş kollanna göre yetersiz olması nedeniyle işlerin! fazla geliştirememişlerdir.

îl ekonomist her ne kadar tarıma dayalı bir yapıya sahipse de, özellikle 1986-1991 yılları arasında uygulanan teşvik tedbirleri sayesinde, sanayileşme alanında belli bir ivme sağlanmıştır. Siirt il genelinde bu güne kadar özel sektör tarafindan girişilmiş sanayi yatırımlannın sayışı 15'tir. Bunların 3'ü dışında diğerleri 1986-1991 yılları arasında uygulanan teşvik tedbirlerinden yararlanılarak yapılmaya başlanmıştır. 1986 yılından önce özel sektöre ait sadece bir un fabrikası ve bir meyan kökü fabrikası kurulmuştur. 1991 yılından sonra ise ilde sadece bir adet toz şekerden kesme şeker imalatı yapılan bir tesis yapılmıştır. Mevcut 4 adet kamu yatınmmdan 3'ü özel sektöre devredilmiştir, îlde halen mevcut bulunan 19 adet sanayi tesisinin 9 adedi gıda sektöründe faaliyet göstermektedir.

îldeki sanayi tesisleri, üretim kapasiteleri ve işletme durumları itibariyle Tablo 31'de verilmektedir.

TABLO 31: SÎÎRT ilindeki SANAYİ TESİSLERİ VE İŞLETME DURUMLARI

Tesisin Adı

Bulunduğu Yer

Kapasitesi

İŞLETMEDE OLANLAR

l. Siirt-Kurtalan Çimento Fab.

Kurtalan

475.000 Ton/Yıl Çimento

 

 

 

 

510.000 Ton/Yıl Klinker

2. Tarlak Yem Fabrikası

Siirt

80 Ton/Gün Karma Yem

3. Kızılay Yem Fabrikası

Siirt

22.500 Ton/Yıl Karma Yem

4. Simaş Alçı Fabrikası

Siirt

10.000 Ton/Yıl Alçı

5. Erten Metal Sanayi

Siirt

l.000 Adet/Yıl Klima

6. Üzer Metal Sanayi

Siirt

l.500.000 Adet/Yıl Kürek

 

1.150.000 Adet/Yıl El Arabası

7. Barınlar Orman Sanayi

Siirt

33.000 mVYıl Tomruk îşleme

8. Siirt Hazır Giyim Sanayi

Siirt

120.000 Adet/Yıl Nevresim ve Gömlek

9. Siirt Maden Sanayi

Siirt

10.000 Ton/Yıl Torbalanmış Kireç

 

 

 

YATIRIM AŞAMASİNDA OLANLAR

l. Meyan Kökü Sanayi

Siirt

500 Ton/Yıl Meyan Balı

 

 

200 Ton/Yıl Meyan Tozu

 

100 Ton/Yıl Yarı Mamul Çubuk

2. öz Aktaş İnşaat Sanayi

Kurtalan

10.000 Ton/Yıl Alçı

3. Can Et Tavukçuluk

Siirt

400 Küçükbaş/Gün

 

 

80 Büyükbaş/Gün Kesim

4. Royal Sabunculuk

Siirt

3.000 Ton/Yıl Sabun

5. Mergen Kablo Sanayi

Siirt

Bilinmiyor

 

KAPALI OLANLAR

l. Aytok Şeker Tesisleri

Siirt

24 Ton/Gün Kesme Şeker

2. Aydınlar Fıstık işleme

Aydınlar

150 Ton/Yıl Fıstık îşleme

3. Fıstık işleme Tesisi

Siirt

3.000 Ton/Yıl Fıstık îşleme

4. Süt Fabrikası

Siirt

2.500 Ton/Yıl Süt işleme

5. Kayhan Un Fabrikası

Siirt

80 Ton/Gün Un ve Kepek

Tablodan da görüldüğü gibi, mevcut 19 sanayi tesisinin 9 tanesi işletmede olup, 5 tanesi işletme sermayesi yetersizliği veya başka nedenlerle kapalı bulunmakta, 5 tanesinin yatırım faaliyeti de devam etmektedir. Faaliyette bulunan 9 tesiste halen 504 kişi istihdam edilmektedir.

îl merkezinde. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın desteği ile Siirt Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi'nin sorumluluğunda yapılmakta olan, 128 işyerinden oluşan küçük Sanayi Sitesi'nin üst yapışı tamamlanmış olup, yol ve kanalizasyon gibi altyapı çalışmalanna devam edilmektedir. Sitenin hizmete girmesi ile, küçük sanayicilerin günün koşullanna

uygun, modem ve teknik ihtiyaçlara karşılık veren işyerlerine sahip olmaları sağlanacaktır. Ayrıca, Merkez-Doluharman Köyü-Deştebira Mevkii'nde yapılacak olan 698.109 m^lik Organize Sanayi Bölgesi'nin etüd, proje ve mühendislik hizmetleri ihale edilmiş olup, çalışmalar devam etmektedir. Gerek Küçük sanayi Sitesi'nin gerekse O.S.B.'nin devreye sokulmasının, küçük ve orta ölçekli sanayi girişimcilerinde yatırım isteğinin artmasını sağlayacağı tahmin edilmektedir. Siirt Ticaret ve Sanayi Odasi'na kayıtlı şirketlerin faaliyet türlerine göre dağılımı Tablo 3 2'de verilmiştir.

TABLO 32 : SİİRT TİCARET SANAYİ ODASINA KAYITLI ŞİRKETLERİN

MESLEK GRUPLARİNA GÖRE DAĞILIMI

Meslek Grubu

işyeri Sayışı

Bankacılık, Kuyumculuk

19

Tarım, Ormancılık, Hayvancılık

68

Madencilik ve Petrol

21

İmalat Sanayi

30

inşaat ve Bayındırlık

43

Toptan ve Perakende Ticaret

16

Ulaştırma, Haberleşme, Dağıtım

11

Mali Kuruluşlar, Sigortalar

2

Turizm Hizmetleri, Sos.-Kişisel Hizm.

34

TOPLAM

244

KAYNAK: Siirt II Planlama Müdürlüğü

Tablodan da görüldüğü gibi, Sanayi ve Ticaret Odasi'na kayıtlı şirketlerin büyük bir bölümü tarım, hayvancılık ve ormancılık faaliyetlerinde bulunmaktadır. Toplam 244 adet olan üyenin 50'si Anonim, 184'ü Limited ve 10'u da Kollektif şirket statüsündedir.

1992 Genel Sanayi ve işyeri sayımı sonuçlanna göre Siirt ilinde 1.502'si ticaret, otelcilik, lokantacılık, 259'u toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler, 263'ü imalat sanayi, 41'i mali kurumlar, sigorta ve emlak işleri, yardımcı iş hizmetleri, 37'si ulaştırma, haberleşme ve depolama, 11'i inşaat ve bayındırlık işleri, 5'i elektrik.gaz ve su işleri ve 7'si de madencilik ve taşocakçılığı işlerinde olmak üzere toplam 2.125 işyeri faaliyet göstermektedir. 1985'den 1992'ye, iki sayım yılı arasında tüm faaliyet kollarındaki işyeri sayışı 1.966 adet (neredeyse yan yanya) azalmıştır. işyeri sayısındaki bu azalmanın, bazı

ilçelerin il olmasından kaynaklandığı gibi, genel olarak yörenin bazı olumsuz koşullar yaşaması dolayısıyla il ekonomisinde meydana gelen bozulmalardan da kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

1992 yılı itibariyle toplam işyeri sayışı içerisinde en büyük payı yaklaşık %71 oranla ticaret, otelcilik, lokantacılık faaliyeti yapan işyerleri, ikinci en büyük payı ise %12.4 oranla imalat sanayinde faaliyet gösteren işyerleri almıştır.

Siirt ilindeki işyeri sayılannın 1985 ve 1992 yıllarındaki sektörler itibariyle dağılımı Tablo

3 3'de verilmektedir.

TABLO 33 : ÎKTÎSADÎ FAALİYET KOLLARINA GÖRE SİÎRT'TEKİ İŞYERİ SAYILARI

İKTİSADİ FAALİYET KOLU

1985

1992

MADENCİLİK VE taşocakçılığı

0

7

- Ham Petrol ve Doğalgaz Üretimi

0

7

İMALAT SANAYÎÎ

686

263

- Gıda, İçki ve Tütün Sanayii

135

50

- Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayii

232

72

- Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii

97

65

- Kağıt, Kapıt Ürünleri ve Basım Sanayii

11

3

- Kimya, Petrol, Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünler Sanayii

24

3

- Taş ve Toprağa Dayalı Sanayii

8

4

- Metal Ana Sanayii

9

0

- Metal Eşya, Mak. ve Tech., Ulaşım Aracı, timi ve Mesl.01c.Alet.San.

165

66

- Diğer İmalat Sanayii

5

0

ELEKTRİK, GAZ VE SU

0

5

ÎNŞAAT VE BAYINDIRLIK İŞLERİ

17

11

TÎCARET, OTELCÎLÎK, LOKANTACILIK

2.761

1.502

- Toptan Ticaret

182

40

- Perakende Ticaret

2.156

1.194

- Lokanta ve Oteller

423

268

ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA

68

37

- Ulaştırma

68

36

- Haberleşme

0

1

MALÎ KURUMLAR, SİGORTA VE EMLAK ÎŞLERÎ, YARDIMCI İŞ HÎZM.

41

41

- Mali Kuruluşlar

0

1

- Sigorta Kuruluşları

1

0

- Gayri Menkul ve îş Hizmetleri

40

40

TOPLUM HİZMETLERİ, SOSYAL VE KİŞİSEL HİZMETLER

518

259

- Eğitim, Sağlık ve Diğer Sosyal Hizmetler

31

19

- Kültür-Eğlence Hizmetleri

16

3

- Kişilere ve Ailelere Yapılan Hizmetler

471

237

GENEL TOPLAM

4.091

2.125

 

Siirt ili sanayi sektörünün GSYÎH içindeki payı incelendiğinde; il GSYÎH'sı içinde 1996 yılı itibariyle (cari fiyatlarla) sanayi sektörünün payının %16 olduğu görülmektedir. Bu rakam bölge için %18.8, Türkiye geneli için %28.9'dur. îl sanayi basılası içinde yine en yüksek payı %71.8 ile imalat sanayi almıştır. İmalat sanayinin toplam il GSYÎH'sı içindeki payı da %11.5'dir. Siirt ili sanayi sektörü hasılası,Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye sanayi sektörü basılası ile karşılaştırmalı olarak Tablo 34'de verilmiştir.

TABLO 34 : SİİRT İLİ SANAYİ HASILASININ YILLAR İTİBARİYLE

GELİŞİMİ VE BÖLGE VE TÜRKİYE SANAYİ BASILASI İÇİNDEKİ YERİ

(Cari fiyatlarla) (Milyar TL)

Faaliyet Kolu

1987

1990

1992

1994

1995

1996

- Madencilik ve Taşocakçılığı

134

231

114

408

743

1.112

- İmalat Sanayi

49

235

476

1.299

2.264

3.228

- Elektrik, Gaz, Su

3

15

128

333

82

156

Siirt Sanayi Hasılası (l)

186

481

718

2.040

3.089

4.496

G.D.A. Bol. San. Hasılası (2)

824

4.214

12.107

44.309

74.155

148.785

Türkiye Sanayi Hasılası (3)

19.276

100.321

280.122

1.019.767

2.042.395

3.716.528

(1)/(2)(%)

22.57

11.41

5.93

4.60

4.17

3.02

(1)/(3)(%)

0.96

0.48

0.26

0.20

0.15

0.12

(2)/(3) (%)

4.27

4.20

4.32

4.35

3.63

4.00

KAYNAK: DİE

Tablodan da görüldüğü gibi 1987'de 186 Milyar TL. olan Siirt ili sanayi basılası, cari fiyatlarla yaklaşık olarak 23 kat artarak 1996 yılında 4.496 Milyar TL.'ye yükselmiştir. 1996 yılı itibariyle il sanayi basılası içinde %71.8'lik payla imalat sanayi ilk sırayı almış ,bunu %24.7 ile madencilik ve taşocakçılığı %3.5 ile de elektrik, gaz ve su sektörü izlemiştir.

Siirt ili sanayi sektörü hasılasının Güneydoğu Anadolu Bölgesi sanayi basılası içindeki payı incelendiğinde, 1987 yılında Siirt sanayi hasılasının bölge sanayi basılası içindeki payının %22.6 olduğu, 1996 yılma gelindiğinde ise bu payın %3'e kadar düştüğü görülmektedir. Bu payın düşmesinde ilde oluşan güvensizlik ortamı ve dolayısıyla başka illere doğru gerçekleşen göç olayınm büyük etkisi olduğu bilinmektedir. Aynı şekilde 1987 yılında Siirt sanayi hasılasının Türkiye sanayi basılası içindeki payı %1 dolayında iken, bu pay 1996 yılında %0.12'ye gerilemiştir. G.D.A. Bölgesi sanayi hasılasının Türkiye sanayi basılası içindeki payı ise 1987-1996 yılları arasında pek fazla değişmemiş, 1987 yılında %4.27 olan bu pay 1996 yılında %4 olarak gerçekleşmiştir.

4.7. TURİZM

Siirt ili, tarihi ve doğal güzellikler açısından bölgenin en zengin ilidir. Ancak, mesire yeri olmaya elverişli yerlerle, mağara ve kaplıcalar, ulaşım güçlükleri ve tesis yokluğu nedeniyle yeterince değerlendirilememektedir. Yalnızca, yerleşim merkezlerine yakın ormanlarla vadi boylarındaki yeşil alanlarda, yerel yönetimlerce bazı olanaklar yaratılmış ve kullanıma sunulmuştur. Mesire yeri olarak kullanılan başlıca yerler, merkez ilçedeki Botan Vadisi ile Kurtalan'daki Bitlis Çayı'dır.

Siirt ili ve çevresinde M.Ö. 2000 yılı başlarında 4.yüzyıla kadar sırası ile Samiler, Babil ve Asur imparatorluğu, Medler, Persler, Büyük iskender, M.S. dönemlerde ise Romalılar, Partlar ve sasaniler hakim olmuşlardır, îl, M.S. 7.yüzyılın ikinci yansında Halife Hz. Ömer zamanında İslam Ülkelerine katılarak El Cezire Eyaleti'ne bağlanmış, 1514 Çaldıran Savaşı'ndan sonra ise Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı Împaratorluğu’na katılmıştır. Osmanlı döneminde Siirt Diyarbakır Eyaleti'nin 24 sancağından birine Merkez olmuştur. 1864 yılında Vilayetler kurulduktan sonra Diyarbakır Vilayetine bağlanan il, 1919 yılında bağımsız Sancak haline getirilmiş, Cumhuriyetin ilk yıllarında ise Vilayet olmuştur.

îlin turistik yönden ilgi çeken tarihi yerleri ve doğal güzellikleri aşağıda kısaca özetlenmiştir.

a) Hz. Veysel Karani Türbesi: Baykan ilçesinin 8 km. yakınında, Diyarbakır-Bitlis karayolu üzerinde Yeşilçevre Köyü Ziyaret Beldesi'nde bulunmaktadır.

b) İbrahim Hakkı Hz. Türbesi: Siirt ili merkezinden 7 km. mesafedeki Tillo (Aydınlar ilçesi)'da bulunmaktadır. 18. Yüzyılın en tanınmış mutasavvıfı olan ibrahim Hakkı Hz.'nin hadis, şiir, edebiyat, astronomi, matematik, tıp, fizik, kimya, psikoloji, pedagoji, felsefe, coğrafya, tarih ve jeoloji konulannda birçok eseri vardır. En önemli eserleri, "Divan-ı Hakkı" ile fen bilimlerim kapsayan "Marifetname" dir.

c) Ulu Cami: îl merkezinde bulunan bu caminin, 1129'da Muğiseddin Mahmut adlı Selçuklu Sultanı döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Tek kubbeli mekandan oluşan ilk yapı, daha sonra yapılan eklentilerle üç kubbeli, enine gelişen bir mimari kazanmıştır.

d) Mağaralar: Botan Vadisi'nde birçok doğal mağara bulunmaktadır.

e) Billoris (Sağlarca) Kaplıcası: Siirt-Eruh karayolunun 15.km.'sinde Botan Çayı kenanndadır. Kaplıcanın cilt, romatizma, nevralji ve kadın hastalıklanna faydalı olduğu söylenmektedir.

f) Lif Kaplıcası; Kışlacık Köyü yakınlarındadır. Suyun verimi saniyede 30 litre, sıcaklığı 41 derecedir.

g) Derzin Kalesi; Baykan ilçe merkezinin 8 km. doğusundaki Adakale köyü yakınındadır.

Şakuli Bey Kalesi olarak ta anılan bu kaleye, Osmanlılar zamanında Şahkulu adlı asinin

sığındığı rivayet edilmektedir.

h) Kormas Kalesi: Şirvan ilçesinin Kerimes köyündedir. Şato tipindeki bu kalenin Bizans

devrine ait olduğu sanılmaktadır. Bizans tekfürlarmdan Selçuklulara geçmiş olan kale,

Osmanlılar döneminde ise Derebeylerin barınağı haline gelmiştir.

i) İrun Kalesi: Şirvan ilçesinin 40 km. kuzeyinde kapalı ve sarp dağların zirvesindedir.

j) Küfre Kalesi: îlçe merkezinde olup, sadece duvar kalıntıları kalmıştır.

k) Bünyan Duvarı; Şirvan'ın Taşlı köyü ile Merkez ilçenin Taşbalta köyü arasında,

Pervari yolu üzerinde, Botan Suyu'na yön veren sağlam bir duvardır.

l) Kiver Kalesi: Eruh ilçesinin güneyinde Kiver Dağı yamacındaki 1750 metre

yüksekliğindeki kalenin 12. ve 13. yüzyıllar arasında yapıldığı tahmin edilmektedir.

m) Dört Ulular (Çarpıran) Köprüsü: Baykan ilçe merkezinin 3 km. doğusunda, Bitlis

Çayı üzerindedir. Taştan yapılmış, kemerli ve oldukça uzun olan köprünün tarihi ve

kimlerden kaldığı bilinmemektedir.

n) Nesreddin Köprüsü: Siirt- Eruh yolunda Botan suyu üzerindeki köprünün Selçuklu

yapışı olduğu tahmin edilmektedir.

o) Manastır ve Kiliseler: Çoğu yıkıntı durumundaki kilise ve manastırların en önemlileri,

Kurtalan'ın Asmadere, Tulumtaş ve Beykent köylerindeki kiliseler, Baykan'daki

Hosyar kilisesi, Pervari Hef köyündeki kilise ve Siirt merkezindeki Haderuis kilisesidir.

Siirt ilinde faaliyette bulunan toplam 6 adet belgeli tesiste 116 oda ve 236 yatak kapasitesi mevcuttur. 1996 yılı itibariyle oteller ortalama %52 doluluk oranıyla faaliyet

göstermişlerdir, îlde faaliyette olan turizm işletme ve belediye belgeli tesislere ilişkin

bilgiler Tablo 3 5'de verilmiştir.

TABLO 35 : İL'DEKÎ TURİZM İŞLETME BELGELİ VE BELEDİYE BELGELİ TESİSLER

TESİSİN ADI

BELGE TÜRÜ

SINIFI

YATAK SAYIŞI

DOLULUK ORANI(%)

Erdef Oteli

Tur.îşl.Belgeli

2 Yıldız

44

50

Vatan Oteli

Tur.îşl.Belgeli

l Yıldız

36

55

Büyük Otel

Belediye Belgel

l.Sınıf

39

60

Aydınlar Oteli

Belediye Belgel

l.Sınıf

36

75

Özer Oteli

Belediye Belgel

2.Sınıf

36

40

Tura Oteli

Belediye Belgel

3-Sınıf

45

30

TOPLAM

Belediye Belgel

 

236

52

KAYNAK : Siirt il Planlama Müdürlüğü

îli ziyaret eden turist sayışı 1990 yılında toplam 25.278 iken, bu rakam 1992 yılında 13.552'ye düşmüş, 1996'da ise tekrar 26.345'e yükselmiştir. Ara yıllardaki turist sayısındaki düşüşün, bölgedeki terör olaylanndan kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Yıllar itibariyle ile gelen yerli ve yabancı turist sayılan Tablo 36'da verilmiştir.

TABLO 36 : YILLAR İTİBARİYLE İL'E GELEN TURİST SAYIŞI

YILLAR

YERLİ

YABANCI

TOPLAM

1990

23.897

1.381

25.278

1991

15.899

167

16.066

1992

13.489

63

13.552

1993

17.308

34

17.342

1994

20.966

56

21.022

1995

29.061

34

29.095

1996

26.307

38

26.345

KAYNAK : Siirt il Planlama Müdürlüğü

Doluluk oranları göz önüne alındığında yatak sayısının yeterli olduğu görülmektedir. Ancak tesislerin nitelik olarak yetersiz olduğu söylenebilir. Tabloya dikkat edilirse, ilde turistik işletme belgeli sadece 2 otel olup, bunlarda tek ve iki yıldızlıdır.

4.8. TİCARET, BANKACILIK VE GELİR DURUMU 4.8.1. TİCARET

Siirt ilinde 1996 yılı itibariyle 197 adet kurumlar vergisine, 4.297 adet gerçek usulde gelir vergisine ve 3.955 adet götürü usulde vergiye tabi olmak üzere toplam 8.449 adet mükellef bulunmaktadır. Bölge genelinde bu rakam 325.237'dir. îlde bir adet sanayi ve ticaret Odası bulunmaktadır. Odaya 50 Anonim, 10 adet Kollektif ve 184 adet Limited Şirket kayıtlı bulunmaktadır. Şirketlerin büyük bir bölümü (68 adet) tarım, hayvancılık ve ormancılık sektöründe faaliyet göstermektedir.

Siirt’de ayrıca l Ziraat Odası, 10 Esnaf ve Küçük Sanatkar Odası ve 23 adet muhtelif kooperatif bulunmaktadır. Bu kooperatiflerin 3'ü tüketim kooperatifi, 5'i motorlu taşıyıcılar kooperatifi, l'i yapı kooperatifi, 9'u köy kalkınma kooperatifi, l'i küçük sanayi sitesi yapı kooperatifi ve l'i de esnaf ve sanatkar kredi ve kefalet kooperatifidir.

Siirt ilinde merkez ilçe ticaret merkezi durumundadır. Şirvan, Pervari, Eruh, Kurtalan, Baykan ve Aydınlar ilçelerinin her türlü ticari ilişkileri merkez ilçe ile olmaktadır. Bu ilçelerde yetişen fıstık, badem, ceviz, mercimek, buğday, üzüm, mazı, sumak, yün, tiftik ve hayvansal ürünler merkez ilçede tüccarlar tarafından alınmakta ve bu ürünler G.Antep, Mersin, istanbul gibi illerde pazarlanmaktadır. Diğer illerden ise her türlü sanayi mamulü, işlenmiş tarım ürünleri, turfanda sebze, meyve, narenciye, her türlü giyim eşyası, petrol ürünleri ve kömür satın alınmaktadır.

Siirt ili ticaret hayatinin bir diğer unsuru da el sanatlarıdır, îlin en önemli el sanatları ürünleri, Siirt battaniyesi, Jirkan kilimi, seccade ve heybedir. İl merkezi ve ilçelerde battaniye, halı ve kilimciliğin geliştirilmesine yönelik olarak atölye binaları yapımı devam etmektedir.

Siirt battaniyesi, tiftiğin iğ ile elde eğrilmesiyle yapılan ipliklerin mahalli tezgahlarda dokunması ve bu dokumanın tarak vurmak suretiyle tüylendirilmesi sonucunda elde edilmektedir, îl genelinde battaniye üreten 100 adet tezgah bulunmakta olup, günlük

yaklaşık olarak 150 parça değişik tipte battaniye, heybe, seccade, atkı, manto, kaban ve yelek gibi ürünler üretilmektedir.

Bölgeye özgü bir el sanatı olan Jirkan kilimi Siirt ilinde de üretilmektedir. Üretimler halk eğitim kursları,, kooperatifler, sosyal yardımlaşma vakıftan ve aile tezgahları ile gerçekleştirilmektedir, îl genelinde 329 adet tezgah olup, 27 usta öğretici ve 527 kursiyer bulunmaktadır.

Siirt ili ticaret sektörünün il GSYÎH'sı içindeki payı incelendiğinde, 1996 yılı itibariyle (cari fiyatlarla) ticaret sektörü payının yaklaşık olarak %3.8 olduğu görülmektedir. Bu rakam bölge için %15.7, Türkiye için %20.5'tir. îl ticaret hasılasının ise büyük bir bölümü (%92.8) ise toptan ve perakende ticaret kaleminden oluşmaktadır. Siirt ili ticaret hasılasının yıllar itibariyle gelişimi, G.D.A. Bölgesi ve Türkiye ticaret basılası ile karşılaştırmalı olarak .Tablo 37'de verilmektedir.

TABLO 37 : SÎÎRT ÎLt TİCARET HASILASININ YILLAR itibarîyle GELtŞtMt BÖLGE VE TÜRKİYE TİCARET BASILASI İÇİNDEKİ YERİ (Cari fiyatlarla) (Milyar TL)

Faaliyet Kolu

1987

1990

1992

1994

1995

1996

- Toptan ve Perakende Ticaret

10.0

34.9

71.1

270

563

984.4

- Otel, Lokanta Hizmetleri

0.7

3.2

6.9

22.6

41.1

76.2

Siirt Ticaret Basılası (l)

10.7

38.1

78

293.2

604.6

1.060.6

G.D.A. BöLTicaret Hasılası (2)

673

3.439

9.178

33.704

70.555

124.306

Türkiye Ticaret Hasılası (3)

14.850

74.912

202.369

760.919

1.587.691

3.022.315

(1)/(2)(%)

1.6

1.1

0.9

0.9

0.9

0.9

(2)/(3) (%)

4.5

4.6

4.5

4.4

4.4

4.1

KAYNAK : DİE

Tablodan da görüldüğü gibi 1987'de 10.7 Milyar TL. olan Siirt ili ticaret basılası, cari fiyatlarla yaklaşık olarak 98 kat artarak 1996 yılında 1.060.6 Milyar TL.'ye yükselmiştir. Ancak, il ticari faaliyetlerindeki gelişmeler 1987 yılından 1996 yılma kadar Bölge ve Türkiye genelindeki ticari faaliyetlerdeki gelişmeleri yakalayamamıştır.

Siirt ili ticaret sektörü hasılasının Güneydoğu Anadolu Bölgesi ticaret basılası içindeki payı incelendiğinde, 1987 yılında %L6 olan bu oranın yıllar itibariyle azalarak 1996 yılında %0.9'a kadar düştüğü görülmektedir. Bu düşüşte, olumsuz bölge koşullarının, göç olaylarının ve bazı ilçelerin il olarak Siirt'ten ayrılmasının payı olduğu tahmin edilmektedir. G.D.A. Bölgesi ticaret hasılasının Türkiye ticaret hasılası içindeki payında ise 1987-1996 yılları arasında çok fazla bir değişiklik olmamış, 1987 yılında %4.5 olan bu pay 1996 yılında %4.1 olarak gerçekleşmiştir.îl ticaret hasılasının Türkiye ticaret basılası içindeki payı sıfıra yakın bir orandadır.

4.8.2. BANKACILIK

Siirt ilinde 1997 sonu itibariyle 6 ayn banka toplam 12 şubede faaliyet göstermektedir. Mevcut şubelerin 6 tanesi merkez ilçede bulunmakta olup, il genelinde en fazla şube Ziraat Bankasi'na (6 adet) aittir.

1990 yılında 34 Milyar TL. düzeyinde olan Siirt ili toplam banka mevduatı, 1990-1997 döneminde 101 kat artarak 1997 yılı itibariyle 3.496 Milyar TL. düzeyine ulaşmıştır. 1995-1997 yıllannda Siirt ili mevduatının gelişimi. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye toplam mevduatı ile karşılaştırmalı olarak Tablo 38'de verilmiştir.

TABLO 38 : İLİN TOPLAM BANKA MEVDUATININ DAĞILIMI (Milyar TL)

MEVDUAT TURU

1995

1996

1997

Tasarruf Mevduatı

212

396

857

Mevduat Sertifikası

0

0

0

Resmi Kuruluşlar

55

249

469

Ticari Kuruluşlar

98

210

800

Bankalar Mevduatı

0

0

49

Döviz Tevdiatı

200

500

1.073

Diğer Mevduat

45

123

248

TOPLAM (SimT) (l)

610

1.478

3.496

G.D.ANADOLU BÖLGESÎ(2)

38.263

78.327

156.322

TÜRKİYE (3)

2.664.936

6.145.516

12.545.561

(l)/(2) (%)

1.59

1.88

2.33

(l)/(3) (%)

0.02

0.02

0.03

(2)/(3) (%)

1.44

1.27

1.20

KAYNAK : Türkiye Bankalar Birliği, Bankalanmız, 1995,1996,1997

Tablodan da görüldüğü gibi 1997 yılında Siirt ili toplam mevduatı 3.496 Milyar TL. olup, Güneydoğu Anadolu Bölgesi mevduatının (156.322 Milyar TL.) %2.33'ünü, toplam Türkiye mevduatının (12.545.561 Milyar TL.) ise ancak yüzde 0.03'ünü oluşturmaktadır.

Siirt ili kişi başına banka mevduatınm Bölge ve Türkiye ile karşılaştırması Tablo 39'da verilmiştir.

KAYNAK : Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarınız, 1997 Not(*): Yıl ortası nüfus tahminleridir.

1997 yılı itibariyle ilde 13.207.405 TL. olarak gerçekleşen kişi basma düşen banka mevduatı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi kişi basma mevduatınm (22.572.176 TL.) yaklaşık 7 milyon T.L. altında olup, özellikle de Türkiye kişi basma mevduatınm (200.376.314 TL.) ancak yaklaşık 15'te biri kadardır.

Tablo 40'tan da görüldüğü gibi kişi basma düşen banka mevduatı açısmdan Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri ile karşılaştınîdığmda, Siirt ili kişi basma mevduatınm, Gaziantep (48.068.980 TL.), Diyarbakır (21.267.637 T.L.), Adıyaman (19.406.414 T.L.) ve Kilis'ten (18.079.938 T.L.) sonra beşinci büyüklükte olduğu görülmektedir. Türkiye'nin gelişmiş illeri itibariyle bakıldığmda 1997 yılmda bu rakam Ankara için 578.253.122 TL., istanbul için 514.383.866 TL. ve îzmir için 218.486.108 TL.'dir.

Banka kredileri açısmdan Siirt ilinin mevcut durumu incelendiğinde; 1990 yılmda 22 Milyar TL. olan kullanılan banka kredilerinin, 1990-1997 döneminde 436 kat artarak 983 Milyar TL.'na yükseldiği görülmektedir. 1996 yılmdan 1997 yılma banka kredileri %97 oranmda artmıştır. Bu durumda, 1996 yılmda %39 paya sahip olan tarım kredileri ile % 16 paya sahip ihtisas dışı kredilerin artmasınm etkisi büyüktür. 1995-1997 döneminde Siirt ili

kredi dağılımının, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye geneli ile karşılaştınîması Tablo 40'da verilmiştir.

TABLO 40 : İLİN TOPLAM BANKA KREDILERÎNIN DAĞILIMI (Milyar TL)

KREDİ TÜRÜ

1995

1996

1997

İHTİSAS KREDİLERİ

211

422

698

-Tarım

110

195

333

- Gayri Menkul

7

8

12

- Mesleki

95

60

138

- Diğer

0

159

215

ÎHTÎSAS DIŞI KREDÎLER

40

78

285

TOPLAM (SIIRT)(1)

252

500

983

D.ANADOLU BOLG. (2)

20.800

47.019

126.284

TÜRKİYE (3)

1.743.685

3.860.068

8.811.893

(l)/(2) (%)

1.21

1.06

0.78

(l)/(3) (%)

0.02

0.01

0.01

(2)/(3) (%)

1.19

1.22

1.43

KAYNAK : Bankalar Birliği, Bankalarımız, 1995,1996,1997

Tablodan da görüldüğü gibi, 1997 yılında Siirt ilinde kullandırılan 983 Milyar TL.'lık toplam banka kredisinin; %71'i (698 Milyar TL.) ihtisas kredileri ve %29'u da (285 Milyar TL.) ihtisas dışı kredilerden oluşmaktadır, îhtisas kredilerinin de %48'i (333 Milyar TL.) tarım kredilerinden oluşmuştur.

1997 yılı itibariyle ilde kullandırılan toplam banka kredileri. Güneydoğu Anadolu Bölgesi kredilerinin %0.78'i, Türkiye toplam banka kredilerinin ise ancak % 0.01 gibi çok küçük bir kısmım oluşturmaktadır.

1997 yılı itibariyle, Siirt'te 3.713.638 TL. olarak gerçekleşen kişi basma düşen banka kredileri miktarı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi kişi basma düşen banka kredilerinden (18.962.658 TL.) ve Türkiye kişi basma düşen banka kredilerinden (134.944.763 TL.) çok düşüktür. Siirt ili kişi basma düşen kredi miktannın Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile karşılaştırması Tablo 41'de verilmiştir.

TABLO 41 : SİİRT İLİ TOPLAM BANKA KREDÎLERÎNİN

TÜRKİYE VE BÖLGE ÎLLERÎ ÎLE KARŞİLAŞTİRİLMASİ (1997)

ÎLLER

TOPLAM BANKA KREDİLERİ (Milyar TL)

KİŞİ BAŞİNA DÜŞEN BANKA KREDİLERİ (TL)

NÜFUS (1997) (*)

Adıyaman

7.312

11.273.512

648.600

Diyarbakır

13.722

10.136.662

1.353.700

Gaziantep

80.662

56.660.579

1.423.600

Mardin

5.282

7.965.616

663.100

Siirt

983

3.713.638

264.700

Şanlıurfa

14.411

10.566.024

1.363.900

Batman

1.553

3.500.760

443.618

Sımak

641

1.884.740

340.100

Kilis

1.718

10.853.017

158.297

G.D.A. BÖLGESİ

126.284

18.962.658

6.659.615

TÜRKİYE

8.811.893

140.742.811

62.610.000

KAYNAK : Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, 1997 Not(*): Yıl ortası nüfus tahminleridir.

Siirt ili gerek toplam ve gerekse kişi basma düşen banka kredileri açısından Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında Sımak (1.884.740 T.L.) ve Batman'dan (3.500.760 T.L.) sonra en kötü durumdaki ildir. Türkiye'nin gelişmiş illeri itibariyle bakıldığmda 1997 yılı itibariyle kişi basma düşen banka kredisi miktarı Ankara için 550.771.210 TL., istanbul için 326.260.913 TL. ve îzmir için 161.824.497 TL.'dir.

Siirt ili banka mevduatı ve kullandırılan banka kredisi ilişkisi incelendiğinde; ilde ticari bankaların açtıkları kredilerin, toplam mevduata oranı 1990 yılmda %65 iken 1995 yılında %41, 1996 yılında %34 ve 1997 yılında %28 olarak gerçekleşmiştir. Kredi/Mevduat oranı açısından Siirt ili ile bölge illeri karşılaştınîdığında; Siirt'in kredi/mevduat oranınm Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinin kredi/mevduat oranlanndan genellikle düşük olduğu görülmektedir. Türkiye açısından kredi/mevduat oranı incelendiğinde; 1995 yılında %65 ve 1996 yılında %63 ve 1997 yılında %70 seviyesinde gerçekleştiği dikkati çekmektedir.

Siirt ili Kredi/Mevduat oranının Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye geneli ile karşılaştırması Tablo 42'de verilmiştir.

TABLO 42 : KREDİ/MEVDUAT ORANI AÇİSİNDAN İLİN BÖLGE ÎLLERÎ ÎLE KARŞİLAŞTİRİLMASİ (%)

İLLER

1995

1996

1997

Adıyaman

53.5

49.7

58.1

Diyarbakır

27.5

41.8

47.7

Gaziantep

62.9

68.7

117.8

Mardin

39.7

56.4

70.0

Siirt

41.3

33.8

28.1

Şanlıurfa

83.8

80.2

82.7

Batman

42.8

43.4

28.7

Sımak

8.6

11.9

17.0

Kilis

77.3

71.8

60.0

G.D. ANADOLU BÖLGESİ

54.4

60.0

84.0

TÜRKİYE

65.0

63.0

70.0

KAYNAK : Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız 1995,1996,1997

Gelişmiş bazı illerin kredi/mevduat oranma bakıldığında ise, kredi/mevduat oranın Ankara için %95, istanbul için %63 ve îzmir için %74 olduğu görülmektedir.

4.8.3. GELİR DURUMU

Siirt ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYÎH) rakamları incelendiğinde; 1987 yılında sabit fiyatlarla GSYÎH 98.174 Milyon TL. iken, 1987-1996 döneminde %69 dolayında artış göstererek 1996 yılı itibariyle 165.470 Milyon TL. düzeyinde gerçekleşmiştir.

Siirt ili GSYÎH'sının sektörler itibariyle dağılımı ve yıllar itibariyle gelişimi sabit fiyatlarla Tablo 43'de ve cari fiyatlarla Tablo 44'de verilmiştir.

TABLO 43 : SİİRT İLİ GAYRÎ SAFÎ YURTİÇİ HASILASININ SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (1987 Yılı Alıcı Fiyatlarıyla) (MİLYON Tl|

SEKTÖRLER

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1991

l. TARIM

89.436

53.813

56.593

49.285

47.541

47.206

48.60:

a)Çiftçilik ve Hayvancılık

82.143

50.210

52.530

46.421

43.933

43.900

45.89:

b)0rmancılık

7.293

3.603

4.063

2.864

3.608

3.306

2.71:

c)Balıkçılık

0

0

0

0

0

0

j

2. SANAYİ

102.215

54.488

62.517

57.541

51.957

44.763

42.57i!

a)Madencilik ve Taşocakçılığı

51.040

9.208

12.729

14.283

10.843

10.097

7.96;

b)Imalat Sanayii

46.136

40.145

35.916

30.476

28.448

32.985

32.58:

c)Elektrik, Gaz ve Su

5.039

5.135

13.872

12.782

12.666

1.681

2.011

3. İNŞAAT

28.240

11.828

10.193

6.218

4.789

3.640

4.851

4. TÎCARET

9.338

7.759

6.793

7.632

7.081

8.194

8.01!

a)Toptan ve Perakende Ticaret

8.614

7.209

6.254

7.096

6.573

7.688

7.50:

b)0tel. Lokanta Hizmetleri

724

550

539

536

508

506

51İ

5. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

29.677

21.897

22.337

21.540

20.348

19.059

20.35-

6. MALÎ KURULUŞLAR

1.385

1.380

1.320

1.176

1.111

1.138

1.00:

7. KONUT sahipliği

39.034

14.201

14.334

14.510

14.629

14.927

15.1

8. SERBEST MESLEK VE HIZM.

292

211

204

173

165

154

1

9. (EKSİ) İZAFÎ BANKA HÎZM.

725

720

689

610

577

586

5(

10. SEKTÖRLER TOPLAMI (1-9)

298.892

164.857

173.602

157.465

147.044

138.495

140.1

11. DEVLET HİZMETLERİ

55.023

22.640

23.827

23.411

23.661

24.299

23.9

12. KAR AMACI OLM.ÖZEL HÎZM.KUR.

1.700

1.793

1.450

1.381

1.239

2.588

 

 

13. ARA TOPLAMI (10 + 12)

355.615

189.290

198.879

182.257

171.944

165.382

164.11

14. İTHALAT VERGİSİ

1.104

1.172

906

917

644

995

1.36!

15. G.SAFÎ YURTİÇİ HASILA (13 + 14) (Alıcı Fiyatlarıyla)

356.718

190.462

199.785

183.174

172.588

166.377

165.47

KAYNAK: DİE

TABLO 44 : İLİN GAYRÎ SAFÎ YURTÎÇÎ HASILASININ SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (Cari Fiyatlarla) (MİLYON TL)

SEKTÖRLER

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

l. TARIM

417.504

485.358

615.020

914.899

1.954.409

4.327.019

8.066.602

a)Çiftçilik ve Hayvancılık

389.474

463.492

562.151

873.780

1.876.345

4.197.465

7.762.215

b)0rmancılık

28.030

21.866

52.869

41.119

78.064

129.554

304.387

c)Balıkçılık

0

0

0

0

0

0

0

2. SANAYÎ

480.637

384.706

717.448

1.041.896

2.040.072

3.088.587

4.495.760

a)Madencilik ve Taşocakçılığı

230.883

56.171

113.749

152.884

408.060

743.317

1.111.970

b)îmalat Sanayii

234.994

290.945

475.933

675.807

1.298.954

2.263.729

3.227.767

c)Elektrik, Gaz ve Su

14.760

37.590

127.766

213.205

333.058

81.541

156.023

3. İNŞAAT

123.834

110.881

148.275

162.088

251.621

296.962

920.301

4. TİCARET

38.187

51.407

78.021

143.205

293.226

604.612

1.060.673

a)Toptan ve Perakende Ticaret

34.937

47.114

71.129

132.202

270.605

563.515

984.439

b)0tel, Lokanta Hizmetleri

3.250

4.293

6.892

11.003

22.621

41.097

76.234

5. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

147.154

177.117

287.636

445.039

922.808

1.580.174

3.096.335

6. MALI KURULUŞLAR

9.639

13.412

23.904

32.788

61.060

151.779

191.240

7. KONUT SAHÎPLÎöî

107.411

97.011

148.884

229.411

381.608

852.867

1.256.423

8. SERBEST MESLEK VE HIZM.

2.040

2.488

3.598

5.159

10.496

19.153

32.633

9. (EKSt) İZAFİ BANKA HÎZM.

3.015

4.816

9.333

10.405

18.740

32.950

72.814

10. SEKTÖRLER TOPLAMI (1-9)

1.323.391

1.317.564

2.013.453

2.964.080

5.896.560

10.888.202

19.047.153

11. DEVLET HİZMETLERİ

465.308

348.916

727.522

1.319.126

2.782.526

4.585.476

8.831.282

12. KAR AMACI OLM.ÖZEL HÎZM.KUR.

3.359

3.279

5.385

5.295

2.438

4.301

0

13. ARA TOPLAMI (10+12)

1.792.057

1.669.759

2.746.360

4.288.501

8.681.524

15.477.979

27.878.435

14. İTHALAT VERGİSİ (Alıcı Fiyatlarıyla)

4.685

7.886

10.268

15.603

29.441

73.962

135.286

15. G.S.YURTÎÇİ HASILA (13+14 (Alıcı Fiyatlarıyla)

1.796.742

1.677.645

2.756.628

4.304.104

8.710.965

15.551.941

28.013.721

 

Siirt ili GSYÎH'smm sabit fiyatlarla faaliyet kollanna göre dağılımı incelendiğinde ise;

1990 yılı itibariyle en yüksek payın %28.7 ile sanayi sektörüne ait olduğu ve bunu %25.1 ile tarım sektörünün ve %15.4 ile devlet hizmetleri sektörünün izlediği görülmektedir. Sektör paylarımn yıllar itibariyle gelişimine bakıldığında 1990'dan 1996'ya kadar tarımın, ticaretin ve ulaştırma-haberleşme sektörlerinin payının arttığı, sanayi ve inşaat sektörlerinin paylannın azalış gösterdiği görülmektedir. Nitekim 1996 yılı itibariyle Siirt ili GSYÎH'sı (sabit fiyatlarla) sektörler itibariyle incelendiğinde; 165.470 Milyon TL. olarak gerçekleşen il GSYÎH'sından en büyük payın %29.4 (48.605 Milyon TL.) ile tarım sektörüne ait olduğu ve bunu %25.7 ile (42.570 Milyon TL.) sanayi sektörünün, %14.5 ile (23.924 Milyon TL.) devlet hizmetleri sektörünün ve %12.3 ile de (20.357 Milyon TL.) ulaştırma-haberleşme sektörünün izlediği dikkati çekmektedir. 1990'dan 1996'ya geçen dönemde sanayinin payı azalmış, tarım ve ticaretin payı artmıştır.

îl GSYÎH' sma (sabit fiyatlarla) daha alt sektörler itibariyle bakıldığında 1996 yılında 42.570 Milyon TL. olarak gerçekleşen sanayi sektörü basılası içinde en büyük pay %76.5 ile (32.585 Milyon TL.) imalat sanayiine ait olup, bunu %18.7 ile (7.967 Milyon TL.) madencilik ve taşocakçılığı ve %4.7 ile de (2.018 Milyon TL.) elektrik, gaz ve su sektörü izlemektedir. Yine 8.018 Milyon TL. olarak gerçekleşen ticaret sektörü basılası içinde en büyük pay %93.6 ile (7.502 Milyon TL.) toptan ve perakende ticarete ait olup, otel ve lokanta hizmetlerinin (516 Milyon TL.) payı %6.4'tür. 48.605 Milyon TL. olarak gerçekleşen tarım sektörü basılası içinde ise en büyük pay %94.4 ile (45.892 Milyon TL.) çiftçilik ve hayvancılık alt sektörüne ait olup bunu, %5.6 ile (2.713 Milyon TL.) ormancılık alt sektörü izlemektedir. Siirt ili GSYÎH' sinin sektörlere göre yüzde dağılımı sabit fiyatlarla Tablo 45 ve cari fiyatlarla Tablo 46'da verilmiştir.

TABLO 45 : İLİN GAYRI SAFİ YURTİÇİ HASILASININ SEKTÖRLERE GÖRE dağılımı

(1987 Yılı Üretici Fiyatlarıyla) (%)

SEKTÖRLER

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

l. TARIM

25.1

28.3

28.3

26.9

27.5

28.4

29.4

a)Çiftçilik ve Hayvancılık

23.0

26.4

26.3

25.3

25.5

26.4

27.7

b)0rmancılık

2.0

1.9

2.0

1.6

2.1

2.0

1.6

c)Balıkçılık

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

2. SANAYİ

28.7

28.6

31.3

31.4

30.1

26.9

25.7

a)Madencilik ve Taşocakçılığı

14.3

4.8

6.4

7.8

6.3

6.1

4.8

b)îmalat Sanayii

12.9

21.1

18.0

16.6

16.5

19.8

19.7

c)Elektrik, Gaz ve Su

1.4

2.7

6.9

7.0

7.3

1.0

1.2

3. İNŞAAT

7.9

6.2

5.1

3.4

2.8

2.2

2.9

4. TİCARET

2.6

4.1

3.4

4.2

4.1

4.9

4.8

a)Toptan ve Perakende Ticaret

2.4

3.8

3.1

3.9

3.8

4.6

4.5

b)0tel. Lokanta Hizmetleri

0.2

0.3

0.3

0.3

0.3

0.3

0.3

5. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

8.3

11.5

11.2

11.8

11.8

11.5

12.3

6. MALÎ KURULUŞLAR

0.4

0.7

0.7

0.6

0.6

0.7

0.6

7. KONUT SAHÎPLÎöî

10.9

7.5

7.2

7.9

8.5

9.0

9.1

8. SERBEST MESLEK VE HİZMETLER

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

9. (EKSt) ÎZAFÎ BANKA HÎZMETLERÎ

0.2

0.4

0.3

0.3

0.3

0.4

0.3

10. SEKTÖRLER TOPLAMI (1-9)

83.8

86.6

86.9

86.0

85.2

83.2

84.7

11. DEVLET HİZMETLERİ

15.4

11.9

11.9

12.8

13.7

14.6

14.5

12. KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL HÎZM.KUR.

0.5

0.9

0.7

0.8

0.7

1.6

0.0

13. ARA TOPLAMI (10 + 12)

99.7

99.4

99.5

99.5

99.6

99.4

99.2

14. İTHALAT VERGÎSÎ

0.3

0.6

0.5

0.5

0.4

0.6

0.8

15. GAYRI SAFI YURTİÇİ HASILA (13 + 14) (Alıcı Fiyatlarıyla)

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

KAYNAK : DİE

TABLO 46 : tLÎN GAYRÎ SAFÎ YURTÎÇÎ HASILASININ SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI

(Cari Fiyatlarla) (%)

SEKTÖRLER

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

l. TARIM

23.2

28.9

22.3

21.3

22.4

27.8

28.8

a)Çiftçilik ve Hayvancılık

21.7

27.6

20.4

20.3

21.5

27.0

27.7

b)0rmancılık

1.6

1.3

1.9

1.0

0.9

0.8

1.1

c)Balıkçılık

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

0.0

2. SANAYÎ

26.8

22.9

26.0

24.2

23.4

19.9

16.0

a)Madencilik ve Taşocakçılığı

12.9

3.3

4.1

3.6

4.7

4.8

4.0

b)Imalat Sanayii

13.1

17.3

17.3

15.7

14.9

14.6

11.5

c)Elektrik, Gaz ve Su

0.8

2.2

4.6

5.0

3.8

0.5

0.6

3. İNŞAAT

6.9

6.6

5.4

3.8

2.9

1.9

3.3

4. TİCARET

2.1

3.1

2.8

3.3

3.4

3.9

3.8

a)Toptan ve Perakende Ticaret

1.9

2.8

2.6

3.1

3.1

3.6

3.5

b)0tel. Lokanta Hizmetleri

0.2

0.3

0.3

0.3

0.3

0.3

0.3

5. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

8.2

10.6

10.4

10.3

10.6

10.2

11.1

6. MALÎ KURULUŞLAR

0.5

0.8

0.9

0.8

0.7

1.0

0.7

7. KONUT sahipliği

6.0

5.8

5.4

5.3

4.4

5.5

4.5

8. SERBEST MESLEK VE HİZMETLER

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

9. (EKSİ) İZAFİ BANKA HİZMETLERİ

0.2

0.3

0.3

0.2

0.2

0.2

0.3

10. SEKTÖRLER TOPLAMI (1-9)

73.7

78.5

73.0

68.9

67.7

70.0

68.0

11. DEVLET HİZMETLERİ

25.9

20.8

26.4

30.6

31.9

29.5

31.5

12. KAR AMACI OLMAYAN ÖZ.HÎZM.KUR.

0.2

0.2

0.2

0.1

0.0

0.0

0.0

13. ARA TOPLAMI (10 + 12)

99.7

99.5

99.6

99.6

99.7

99.5

99.5

14. İTHALAT VERGİSİ

0.3

0.5

0.4

0.4

0.3

0.5

0.5

15. GAYRÎ SAFÎ YURTÎÇÎ HASILA (13 + 14) (Alıcı Fiyatlarıyla)

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,00

 

 

KAYNAK : DİE

Siirt ili GSYÎH' sinin ilçeler itibariyle dağılımı incelendiğinde ise; 1996 yılı itibariyle GSYÎH' ya (cari fiyatlarla) en büyük katkıyı %45.8'lik payla (12.827.658 Milyon TL.) Merkez ilçenin yaptığı görülmektedir. Merkez ilçenin ülke genelindeki payı %0.09'dur. Merkez ilçeden sonra 35.03'lük payla (9.813.736 Milyon TL.) Kurtalan ilçesi ikinci sırada yer almakta olup, diğer ilçelerin gerek il gerekse ülke genelindeki payı çok önemsiz düzeydedir, îl GSYÎH' sı içinde en düşük pay %1.26'hk payla (353.189 Milyon TL.) Aydınlar ilcesine aittir. Bu ilçelerin 918 ilçeyi içine alan Türkiye sıralaması içindeki yerine bakıldığmda; Merkez ilçenin 225'inci sırada Aydınlar ilçesinin ise 911'inci sırada yer aldığı görülmektedir.

Siirt ili GSYÎH' sinin 1996 yılı itibariyle ilçelere göre dağılımı, il ve Türkiye GSYÎH içindeki payları ve 918 ilçe arasındaki sırası Tablo 47'de verilmiştir.

TABLO 47 : SİİRT İLİ GSYÎH'NIN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI (1996)

İlçe Adı

GSYÎH (milyon TL)

11 içindeki Payı (%)

Toplam GSYÎH İçindeki Payı (%)

ilçeler Sıralamasındaki Yeri

Merkez

12.827.658

45.79

0.09

225

Aydınlar

353.189

1.26

0.00

911

Baykan

1.161.103

4.14

0.01

767

Eruh

1.746.661

6.24

0.01

654

Kurtalan

9.813.736

35.03

0.07

269

Pervari

920.345

3.29

0.01

811

Şirvan

1.191.031

4.25

0.01

765

TOPLAM

28.013.721

100,00

0,19

-

KAYNAK : DİE

Siirt ili GSYÎH'sının Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde ise; 1996 yılmda ilde yaratılan hasılanın (sabit fiyatlarla). Güneydoğu Anadolu Bölgesi hasılasınm %3.04'ünü, Türkiye hasılasının ise %0.16'sııu oluşturduğu görülmektedir. Siirt GSYH'sının Bölge içindeki payının gelişimi Tablo 48'de, ülke içindeki payının gelişimi Tablo 49'da verilmiştir.

TABLO 48 :SHRT ÎLt GSYÎH'SININ BÖLGE GSYÎH'SI ıçîndekî YERÎ

____________(1987 Yılı Üretici Fiyatlarıyla) (Milyon TL)

YILLAR

BÖLGE

ÎL

(ıı)/(d

GSYÎH (I)

Gelişme Hızı ( % )

GSYÎH (II)

Gelişme Hızı (%)

(%)

1987

3.905.909

-

428.840

-

10.98

1988

4.245.425

8.7

432.039

0.7

10.18

1989

3.986.868

-6.1

459.685

6.4

11.53

1990

4.513.964

13.2

356.718

-22.4

7.90

1991

4.827.952

7.0

190.462

-46.6

3.94

1992

5.001.910

3.6

199.785

4.9

3.99

1993

5.353.235

7.0

183.174

-8.3

3.42

1994

4.934.307

-7.8

172.588

-5.8

3.50

1995

5.123.284

3.8

166.377

-3.6

3.25

1996

5.443.406

7.1

165.470

-0.2

3.04

KAYNAK: DİE

TABLO 49 : SEKTÖRLERE GÖRE İL GSYH'SININ TÜRKÎYE GSYH'SI ÎÇtNDEKÎ YERÎ

(1987 Yılı Üretici Fiyatlarıyla)

SEKTÖRLER

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

l. TARIM

0.63

0,38

0,39

0,34

0,33

0,32

0,32

a)Çiftçilik ve Hayvancılık

0.63

0,38

0,39

0,35

0,33

0,33

0,32

b)0rmancılık

0,94

0,49

0,45

0,39

0,48

0,40

0,34

c)Balıkçılık

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

2. SANAYİ

0,46

0,24

0,26

0,22

0,21

0,16

0,14

a)Madencilik ve Taşocakçılığı

3,29

0,57

0,78

0,94

0,66

0,66

0,51

b)Imalat Sanayii

0,25

0,21

0,18

0,14

0,14

0,14

0,13

c)Elektrik, Gaz ve Su

0,25

0,24

0,59

0,50

0,48

0,06

0,06

3. İNŞAAT

0,52

0,22

0,18

0,10

0,08

0,06

0,08

4. TİCARET

0,06

0,05

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

a)Toptan ve Perakende Ticaret

0,06

0,05

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

b)0tel. Lokanta Hizmetleri

0,03

0,02

0,02

0,02

0,02

0,02

0,02

5. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

0,29

0,22

0,20

0,18

0,17

0,15

0,15

6. MALI KURULUŞLAR

0,06

0,05

0,05

0,05

0,05

0,05

0,04

7. KONUT sahipliği

0,85

0,30

0,30

0,29

0,29

0,29

0,28

8. SERBEST MESLEK VE HİZMETLER

0,02

0,01

0,01

0,01

0,01

0,01

0,01

9. (EKSİ) İZAFÎ BANKA HİZMETLERİ

0,03

0,03

0,03

0,03

0,03

0,03

0,02

10. DEVLET HİZMETLERİ

1,37

0,55

0,56

0,54

0.54

0,54

0,54

11. KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL HÎZM.KUR.

0,47

0,48

0,38

0,35

0,32

0,68

0,00

12. İTHALAT VERGİSİ

0,03

0.03

0,02

0,02

0,02

0,03

0,03

13. G.S.YURTÎÇÎ HASILA (Alıcı Fiyatlarıyla)

0,43

0,23

0,22

0,19

0,19

0,17

0,16

Tablodan da görüldüğü gibi, il GSYÎH'sı 1990 yılında Türkiye GSYÎH'sınm %0.43'ünü oluştururken, yıllar itibariyle sürekli düşüş göstermiş, 1996 yılma gelindiğinde %0.16'ya kadar inmiştir.

Kişi basma düşen gelir düzeyi açısmdan Siirt ili incelendiğinde, 1987 yılı itibariyle 894 dolar olan kişi basma gayri safı yurtiçi hasılasmm 1991 yılma kadar sürekli artış göstererek 1991 yılında 1.618 dolar seviyesine çıktığı, ancak bu yıldan sonra 1994 yılma kadar tekrar düşüşe geçen kişi basma gayri safi yurtiçi hasılanın 1994 yılında 1.176 dolara kadar düştüğü ve 1996 yılında ancak 1.342 dolara kadar yükselebildiği görülmektedir. Siirt ili kişi basma GSYÎH'sı, 1991 yılı hariç olmak üzere her dönemde Güneydoğu Anadolu Bölgesi GSYÎH'mn altında gerçekleşmiştir. Ayrıca, ilin kişi basma GSYÎH'sı her dönemde Türkiye GSYÎH'sınm altında kalmıştır. 1996 yılı itibariyle Siirt ili, il GSYÎH'sınm büyüklüğü açısmdan 79 il arasmda 66.ncı sırada yer almıştır. Siirt ili kişi basma

GSYÎH'sınm yıllar itibariyle gelişimi, Bölge ve Türkiye karşılaştırması ile birlikte Tablo 50'de verilmiştir.

İLİ KİŞİ BAŞİNA GSYÎH'NIN GELİŞİMİ (Cari Fiyatlarla)

KAYNAK : DİE

1996 yılı itibariyle; Siirt, Bölge illeri ve belli başlı illerin kişi basma GSYÎH sıralaması ve gelişme hızları Tablo 51 'de verilmiştir.

TABLO 51 : GELİŞMİŞ BAZI İLLERLE BÖLGE ÎLLERÎNİN KİŞİ BAŞİNA GSYÎH'LARININ KARŞİLAŞTİRİLMASİ (1996)

tiler

KB GSYIH

(S)

KB GSYİH

(TL.)

Gelişme Hızı

(%)

KB GSYİH

Sıralaması

Îzmir

4.286

349.719.302

85.0

3

istanbul

4.286

349.651.742

87.5

4

Ankara

3.976

324.398.894

75.8

7

TÜRKİYE

2.888

265.611.117

87.1

-

G.D.A. BOL.

1.580

128.909.041

86.4

-

Siirt

1.342

109.533.425

78.9

61

Adıyaman

.223

99.748.222

76.7

66

Diyarbakır

.744

142.304.239

81.7

49

Gaziantep

2

2.128

173.631.370

80.3

41

Mardin

.338

109.200.910

92.3

63

Şanlıurfa

.361

111.062.305

94.2

59

Batman

.297

105.823.005

98.1

64

Sımak

972

79.311.698

95.9

74

Kilis

2.583

210.771.747

-

30

 

Tablodan da görüldüğü gibi 79 ilin yer aldığı 1996 yılı kişi basma GSYÎH sıralamasında Siirt ili 61'inci sırada yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölge illeri içerisinde ise Siirt,

Kilis (30), Gaziantep (41), Diyarbakır (49) ve Şanlıurfa'dan (59) sonra beşinci sırada yer

almaktadır.

4.9. SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK DURUMU

1970'li yıllara kadar gelişmenin temel göstergesi olarak görülen kişi basma gelir; toplumsal gelişmişliği yeterince açıklayamayan, yalnızca talep genişlemesini açıklayabilen dar kapsamlı bir göstergedir. Gerçekte gelişme kavramı; fiziki kapasite büyüklüğü ve gelir artışı gibi iktisadi gelişmeler yanında, bunların gelir grupları ve bölgeler arası dağılımı ile sosyal ve kültürel birikimlerin yansıtılabildiği toplumsal gelişme düzeyini ifade etmektedir. Bu anlayışla gelişme; ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılarındaki ilerlemeyi kapsamakta ve bir bütün oluşturmaktadır. Bu bakımdan, illerin ve bölgelerin gelişmişlik sıralamasında; kişi basma düşen milli gelirin artınîması şeklinde özetlenebilecek iktisadi büyüme kavramıyla beraber, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan ve ölçülebilen bütün sosyal değişkenleri de içeren bir "sosyo- ekonomik gelişme" ölçütü daha anlamlı olabilmektedir.

DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafmdan yapılan " tilerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (1996)" temel bileşenler analizi yöntemim kullanarak illeri beş grup gelişmişlik derecesine ayırmıştır. Araştırma Aralık 1993'teki idari yapıyı esas aldığmdan 76 ili kapsamaktadır. 1990-93 yıllanna ait, il ölçeğinde 58 gösterge kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan göstergeler; demografı, istihdam, eğitim, sağlık, altyapı ve illerde on bin kişiye düşen özel otomobil, motorlu kara taşıtı ve faks abonesi ile fert basma düşen telefon kontör değeri ve elektrik tüketim miktannın içerildiği diğer refah göstergelerinden oluşan Sosyal Göstergelerle, imalat sanayi, inşaat, tarım ve mali göstergelerden oluşan Ekonomik Göstergelerdir.

tilerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması, ekonomik ve sosyal yapıları temsil eden 58 değişkenin ortak bileşkesi olarak ve temel bileşenler çözümlemesiyle ortaya çıkarılan temel bileşen değerleri esas almarak oluşturulmuştur. Oluşturulan bu sıralama ve bu sıralamaya esas teşkil eden endeks değerleri orijinal çalışmadan aynen almarak Tablo 52'de verilmiştir.

TABLO 52 : İLLERİN SOSYO - EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI

SIRA NO

ILADI

ENDEKS

SIRA N0

ILADI

ENDEKS

l.

İSTANBUL

4.879015

39.

AMASYA

-0.193947

2.

ANKARA

3.324472

40.

KARAMAN

-0.225250

3.

İZMİR

2.707983

41.

AFYON

-0.228109

4.

KOCAELİ

1.745641

42.

NİĞDE

-0.280378

5.

BURSA

1.561681

43.

KASTAMONU

-0.331970

6.

ESKİŞEHİR

1.010243

44.

ÇORUM

-0.338263

7.

ANTALYA

0.979019

45.

GÎRESUN

-0.342129

8.

tekirdağ

0.912105

46.

ARTVİN

-0.361540

9.

ADANA

0.825002

47.

ERZİNCAN

-0.369077

10.

İÇEL

0.692054

48.

SİVAS

-0.408015

11.

MUĞLA

0.625896

49.

AKSARAY

-0.449240

12.

AYDIN

0.572214

50.

KAHRAMANMARAŞ

-0.450686

13.

BALIKESİR

0.566499

51.

BARTIN

-0.472164

14.

KIRKLARELİ

0.554468

52.

TOKAT

-0.481332

15.

KAYSERİ

0.530593

53.

ÇANKIRI

-0.506919

16.

DENİZLİ

0.501473

54.

SİNOP

-0.512526

17.

BİLECİK

0.474944

55.

ORDU

-0.535689

18.

EDİRNE

0.408019

56.

ERZURUM

-0.550649

19.

ZONGULDAK

0.362269

57.

DİYARBAKIR

-0.614462

20.

ÇANAKKALE

0.351583

58.

YOZGAT

-0.639394

21.

İSPARTA

0.337425

59.

ŞANLIURFA

-0.657586

22.

MANİSA

0.308470

60.

TUNCELİ

-0.694920

23.

UŞAK

0.249609

61.

ADIYAMAN

-0.752853

24.

KONYA

0.220072

62.

KARS

-0.754675

25.

GAZİANTEP

0.199953

63.

GÜMÜŞHANE

-0.783385

26.

HATAY

0.189559

64.

BAYBURT

-0.798578

27.

SAKARYA

0.154779

65.

BATMAN

-0.869404

28.

BOLU

0.147192

66.

MARDİN

-0.916083

29.

BURDUR

0.144998

67.

VAN

-0.955459

30.

KIRIKKALE

0.141061

İ 68.

SİİRT j

-0.970848

31.

KÜTAHYA

0.093397

69.

İĞDIR

-0.980015

32.

NEVŞEHİR

0.006389

70.

HAKKARİ

- .053626

33.

ELAZIĞ

-0.024586

71.

BİTLİS

- .056951

34.

TRABZON

-0.034803

72.

ARDAĞAN

- .057505

35.

SAMSUN

-0.042239

73.

BİNGÖL

- .060746

36.

KIRŞEHİR

-0.116527

74.

ağrı

- .134534

37.

RİZE

-0.122267

75.

ŞIRNAK

- .224524

38.

MALATYA

-0.179552

76.

MUŞ

-1.244671

Burada; illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasmı ve endeks değerlerim belirleyen temel faktörler; illerin sahip oldukları nüfus büyüklüğü, yüzölçümü, ya da şehirleşme oranı gibi bir takım yüzeysel büyüklükler değildir. Sıralamayı belirleyen başlıca faktörler;

İllerdeki demografik yapının işgücü talebinin, eğitim ve sağlık hizmetlerinin, fiziki ve sosyal altyapı olanaklannın, üretim seviyesinin ve her şeyden önemlisi gelir düzeyinin, i] nüfüsunun ihtiyaçlarım karşılamada sağladıkları basan olmaktadır. Tablodan da görüldüğii

gibi illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında istanbul l'inci Siirt 68'inci ve Muş sonuncu olmuştur.

Gelişmişlik endeksine göre kademeli il gruplarımn dağılımı orijinal çalışmadan aynen alınarak Tablo 53'de verilmiştir.

TABLO 53 : GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNE GÖRE KADEMELİ İL GRUPLARI

l.DERECEDE GELİŞMİŞ ÎLLER

2.DERECEDE GELÎŞMÎŞ İLLER

3.DERECEDE GELİŞMİŞ İLLER

4.DERECEDE GELİŞMİŞ İLLER

5.DERECEDE GELİŞMİŞ İLLER

l. istanbul

l. Eskişehir

l. Bilecik

l. Kastamonu

l. Tunceli

2. Ankara

2. Antalya

2. Edirne

2. Çorum

2. Adıyaman

3. izmir

3. Tekirdağ

3. Zonguldak

3. Giresun

3. Kars

4. Kocaeli

4. Adana

4. Çanakkale

4. Artvin

4. Gümüşhane

5. Bursa

5. İçel

5. İsparta

5. Erzincan

5. Bayburt

  

6. Muğla

6. Manisa

6. Sivas

6. Batman

  

7. Aydın

7. Uşak

7. Aksaray

7. Mardin

  

8. Balıkesir

8. Konya

8. K.Maraş

8. Van

  

9. Kırklareli

9. Gaziantep

9. Bartın

9. Siirt ^

  

10. Kayseri

10. Hatay

10. Tokat

10. iğdır

  

11. Denizli

11. Sakarya

11. Çankırı

11. Hakkari

 

 

12. Bolu

12. Sinop

12. Bitlis

  

13. Burdur

13. Ordu

13. Ardahan

 

 

14. Kırıkkale

14. Erzurum

14. Bingöl

 

 

15. Kütahya

15. Diyarbakır

15. Ağrı

 

 

16. Nevşehir

16.Yozgat

16. Şırnak

 

 

17. Elazığ

17. Şanlıurfa

17. Muş

 

18. Trabzon

  

  

 

19. Samsun

 

 

20. Kırşehir

 

 

21. Rize

 

 

22. Malatya

 

 

23. Amasya

 

 

24. Karaman

  

 

25. Afyon

 

 

 

 

26. Niğde

 

  

Araştırmanın diğer amaçlanndan birisi de, eşdeğer gelişmişlik seviyesine sahip illerin belirlenmesi ve ülke genelinde homojen alanların saptarımasıdır. Yapılan çözümlemeler ve değerlendirmeler sonucunda ülke; farklı gelişmişlik düzeylerinde 5 ayrı gruba ayrılmıştır. Bu aynma göre birinci grupta 5, ikinci grupta 11, üçüncü grupta 26, dördüncü ve beşinci grupta ise 17'şer il yer almaktadır.

Tablodan da görüldüğü gibi Siirt bu çalışmaya göre beşinci derece gelişmiş iller arasında ve sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 68.nci sırada yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında üçüncü derecede gelişmiş iller arasında yer alan Gaziantep, dördüncü derece gelişmiş iller arasında yer alan Şanlıurfa ve Diyarbakır dışındaki diğer bölge illerinin tamamı beşinci derece gelişmiş iller arasında yer almaktadır.

DPT'nin "Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması" çalışmasına göre Siirt ilinin de içinde yer aldığı beşinci derecede gelişmiş illerin tipik özellikleri şöyle sıralanmaktadır:

Grupta yer alan illerde, nüfusun yaklaşık olarak %60'ı kırsal kesimde yaşamaktadır. (Siirt'de bu oran % 55'tir)

- Ülke genelinde kilometrekareye ortalama 73 kişi düşerken bu gruptaki illerde 40 kişi düşmektedir. ( Siirt'de 45 kişi)

- Nüfus artış hızı ülke ortalamasınm yaklaşık olarak yarışı düzeyindeyken, doğurganlık hızı ortalamanın iki katıdır. Doğurganlık hızının yüksek olmasının yanında nüfus artış hızının düşük olması, bu illerden diğer gruptaki illere yoğun bir göç yaşandığım göstermektedir.

- istihdamın büyük bir bölümü (Siirt'de %71'i) tarım ağırlıklı olmakla beraber, kırsal nüfus basma düşen tarımsal ürünler üretimi, ülke ortalamasının altmda bulunmaktadır. Tarımsal verimlilik düşük olduğu gibi, tarım sektöründe önemli bir gizli işsizlik sorunu da bulunmaktadır.

- Grubu oluşturan illerde genel olarak sanayi ve hizmetler sektörlerinin yeterince gelişmediği görülmektedir.

- Bu gruptaki iller, ülke ortalama gelir seviyesinin yansının altında gelire sahiptirler.

- Gelirin düşük olması nedeniyle, tasarruf ve kredi imkanları yeterli düzeyde değildir. Bankacılık faaliyetleri, ülke geneline göre yeterince gelişmemiştir.

Siirt ilinin gelişmişlik düzeyi ilçeler itibariyle değerlendirildiğinde ise; Merkez ilçenin, Türkiye genelinde incelenen 858 ilçe içerisinde 186. sırada, il içerisinde ise birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Pervari ilçesi ise il içinde son sırada yer alırken, Türkiye genelinde 853. sırada bulunmaktadır. Siirt'in ilçeler itibariyle gelişmişlik sıralaması Tablo 54'de verilmiştir.

TABLO 54 : İLÇELER itibariyle GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI

İlçe Adı

858 ilçe içinde Gelişmişlik Sırası

11 içinde Gelişmişlik Sırası

Merkez

186

l

Aydınlar

547

2

Kurtalan

743

3

Baykan

795

4

Eruh

839

5

Şirvan

848

6

Pervari

853

7

Bu çalışmada illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasıyla beraber, aynı değişkenler ve metodoloji kullanılarak coğrafi bölgelere göre sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması da yapılmıştır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyim gösteren endeks değerleriyle ülke ortalamasının altında kalan bölgeler Karadeniz, Güneydoğu ve Güneydoğu Anadolu'dur. Bu üç bölgemizde coğrafi yapı, iklim özellikleri ve gelişmiş batı pazarlanna nispi uzaklıklar gibi faktörler, durgunluğun başlıca unsurları olarak görülmektedir.

Sosyo-ekonomik gelişmişliği yansıtan endeks değerleriyle yedi bölge içerisinde altmcı sırada bulunan Güneydoğu Anadolu Bölgesi 5.8 milyon nüfusu ile coğrafî bölgeler sıralamasında da altıncı sırada bulunmaktadır. Bölgede bir milyon üzeri nüfüsa sahip üç il bulunmaktadır. Bölgenin gelişmişlik düzeyine ilişkin bazı göstergeler aşağıda verilmektedir.

Bölge 1985-1990 dönemi itibariyle binde -38.37'lik göç oranı ile en çok göç veren bölgeler içerisinde üçüncü sırada bulunmaktadır.

Aynı dönemde bölge doğurganlık oranı (5.23), hane halkı büyüklüğü (7.12) ve nüfus artış hızı (binde 32.6) açısından da en yüksek değerlere sahip bölgedir. Ziraat işkolunda çalışanların toplam istihdam içindeki oranı %67.3'tür. Eğitim göstergeleri açısından G.D.A Bölgesi bölgesel sıralamada en son sırada yer almaktadır. Okur-yazar oranının yaklaşık %60 olduğu bölgede, okur-yazar kadın oranı (%45) çok daha düşüktür.

- Bölgede sağlık göstergeleri de en düşük değerlere sahiptir. On bin kişiye düşen hekim (4.51), diş hekimi (0.55) ve eczane (1.42) sayıları oldukça düşüktür.

- Bölgede bankacılık faaliyetleri de ülke geneline göre oldukça geri kalmıştır. Türkiye genelinde, en az banka şubesine, toplam mevduata ve toplam krediye sahip olan bölgede, kişi basma banka mevduatı ve banka kredisi de bölgesel sıralamada en düşük düzeydedir.

Yukarıda açıklanan konular dışında bölge, sanayi, gelir ve kurumlar vergisi, kişi basma teşvik belgeli yatırım tutarı, ihracat ve ithalat göstergeleri, kişi basma elektrik tüketimi vb. açılardan da bölgeler arasında genellikle D.Anadolu ile birlikte son sıralarda yer almaktadır.

5. SİİRT’İN EKONOMİK GELİŞME YÖNÜNDEN ANALİZİ

5.1. MEVCUT DURUM

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Siirt ili yatırım ortamı açısından değerlendirilirken, daha önceki bölümlerde ayrıntılı bir şekilde ele alınmış olan ve bir bölgeye yatırım karan alınırken doğrudan ve dolaylı olarak etkili olan unsurlar ortaya konulmuş ve yatınm ortamının iyileştirilmesi için alınması gerekli önlemler belirtilmiştir.

Yerel ekonomik gelişme potansiyelin! belirleyen mevcut unsurlar; coğrafi konum ve doğal yapı, iklim ve bitki örtüşü özellikleri, ulaşım ve enerji gibi altyapı özellikleri, nüfusun yapışı ve istihdam olanakları, eğitim düzeyi, tarımsal ve hayvansal etkinlikler, imalat sanayiinin yapışı, teşvik durumu ve sosyo-ekonomik yapı şeklinde sıralanabilir.

5.1.1. coğrafî YAPI

Siirt ili, coğrafi konum olarak. Güneydoğu Toroslann çizdiği geniş yayın Dicle Havzasma giren bölümünde yer almaktadır. Batman ve Sımak ilçelerinin il olmasıyla coğrafi durumunda değişiklik yaşayan il halen 5.406 km2 yüzölçümüne sahip bulunmaktadır, îlin yeryüzü şekillerim daha çok dağlarla (%75) platolar (%22) oluşturmaktadır. Engebeli bir arazi yapışma sahip olan ilde, genel olarak tarım ve sanayi için elverişli bir ortam bulunmamaktadır. Buna rağmen ilde tarım sektörü ağırlığım korumaktadır.

îl arazisinin %14'ü tarım alanı, %10'u orman ve fundalık, %31'i çayır ve mera ve %45'i de tarım dışı araziden oluşmaktadır.

5.1.2. ULAŞIM

Siirt ili, gerek engebeli arazi yapışı, gerekse bölgesel gelişmemişliğin bir sonucu olarak karayollan açısından yeterince gelişmiş bir il değildir. Halen toplam il karayolu ağının %56'sı, köy yolu ağının ise %4.5'i (toplam 278 köyden 40'ının) asfaltlanmış

bulunmaktadır, tideki demiryolu ağı da çok kısa mesafelidir, ilde sivil havaalanı bulunmakta olup, haftada beş gün uçak seferi yapılabilmektedir.

5.1.3. ENERJİ

Siirt ilinde kullanılan enerji Keban Hidroelektrik Santrali ile merkez ilçede bulunan Botan Hidroelektrik Santralinden sağlanmaktadır, îldeki mevcut 278 köyden 272'sinde elektrik bulunmaktadır. 1996 yılı itibariyle Türkiye genelinde kişi basma düşen elektrik tüketimi ortalama 1.183 kwh iken, Siirt ilinde kişi basma düşen elektrik tüketimi 514 kwh'tır. TEDAŞ'ın şebeke kayıp oranı Türkiye genelinde 1996 yılı itibariyle %18.1 iken bu oran Siirt için %37'dir.

5.1.4. DEMOGRAFİK YAPI

Siirt'te toplam nüfusun %45.2'si şehirlerde, %54.8'i kırsal kesimlerde yaşamaktadır. Türkiye genelinde şehirlerde yaşayan nüfus oranı ise %59'dur. Nüfus yoğunluğu ülke genelinde 73 kişi/km2, bölge genelinde 68 kişi/km2 iken ilde 45 kişi/km^dir. Bölge genelinde en yüksek doğurganlık oranına sahip olmakla birlikte Siirt , gerek bebek ölüm oranınm, gerekse göç oranının yüksek olması nedeniyle (Türkiye genelinde en çok göç veren üçüncü il) bölge illeri arasmda en düşük nüfus artış hızına (binde 12.5) sahip ildir. 1990 yılında 243.435 olan il nüfusu, 1997 yılı kesin olmayan sonuçlanna göre, 264.503'e yükselmiştir.

ilde çalışan nüfusun (%35.9) büyük çoğunluğu tarım sektöründedir. Tarım sektöründe çalışanların oranı %7L6 olup (Türkiye genelinde bu oran %53'tür), bunun %59'unu erkekler, %41'ini kadınlar oluşturmaktadır. Tarım sektöründe çalışanların oranının çok yüksek olmasına karşın, tarımsal hasılanın düşük seviyelerde gerçekleşmesi, ilden göçün başlıca sebeplerinden birisi olarak görülmektedir. 1996 yılı itibariyle tarımsal hasılanın il basılası içindeki payı %28.8'dir. imalat sanayiinde çalışan iktisadi faal nüfusun toplam içindeki payı ise %2.3 gibi düşük bir düzeydedir.

5.1.5. EĞİTİM

Siirt ili eğitim imkanları bakımından yıllardır istenen gelişmeyi gösterememiştir, îlde 6 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık oranı %54'tür. Bu oran G.D.A. Bölgesi'nde %60.4, Türkiye genelinde ise %80.5'tir. îlde okur-yazar nüfusun %33'ü herhangi bir öğrenim kurumundan mezun olmazken, ancak %3.3'ü yüksekokul veya fakülte mezunudur. Bütün öğretim bölümleri itibariyle ildeki okullaşma oranları, Bölge ve Türkiye ortalamalanmn oldukça altındadır.

îl genelinde 1997 yılı itibariyle gerek öğretmen veya öğrenci azlığı, gerekse güvenlik nedenleriyle toplam 238 okul kapalı bulunmaktadır.

5.1.6. SAĞLIK

Genel olarak G.D.A. Bölgesi'nde hekim, diş hekimi ve diğer sağlık personeli basma düşen nüfus, Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Siirt ili bazı bölge illerine göre bu açıdan avantajlı olmakla birlikte, Türkiye ile karşılaştınîdığında oldukça geri bir durumdadır. Doktor basma düşen nüfus sayışı Türkiye genelinde 909 iken, Siirt ilinde bu sayı 2.288'dir. Türkiye genelinde hastane basma 60.600 kişi düşerken Bölge genelinde 97.800 kişi, Siirt ilinde ise 86.000 kişi düşmektedir.

5.1.7. TARIM

Daha önce de belirtildiği gibi il nüfüsunun 71.2'lik bir kesiminin tarım sektöründe çalışmasına ve %54.8'min köylerde yaşıyor olmasına rağmen, tarımsal hasıla il toplam hasılasımn %28.8'ine karşılık gelmektedir. Toplam yüzölçümünün %14'üne karşılık gelen tarım arazisinin %84'ünü tarla alanı, %7'sini meyvelikler, %6'sını bağlar ve %3'ünü sebzelikler oluşturmaktadır. Yine îl toplam tarım alamnın %16.9'u sulanabilir tarım arazisi olup, bu alanın da ancak %29 kadarı sulanabilmektedir. Sulanan alan toplam tarım arazisinin %4.9 gibi çok küçük bir kısmım oluşturmaktadır. Genellikle kuru tarımın hakim olduğu ilde, GAP Projesinin tamamlanmasıyla sulu tarıma kayılması beklenmektedir.

Siirt ilinde tarla ürünleri içerisinde buğday, arpa ve mercimek, sebze ürünleri içerisinde kavun, karpuz, domates ve patlıcan, meyve ürünleri içerisinde de üzüm ve Antep fıstığı önem arz etmektedir. 1996 yılı itibariyle il toplam tarım basılası, Türkiye toplam tarım basılası içinde %0.3, Bölge toplam tarım basılası içinde ise %3.3 gibi çok düşük paylar almaktadır.

5.1.8. HAYVANCILIK

tide tarımın yanında geçimlik olarak büyükbaş ve özellikle de küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Son yıllarda bölgede yaşanan olumsuzluklardan etkilenen hayvancılığı yeniden geliştirmeye yönelik olarak, yerleşik kültür ırkı yetiştiriciliğine geçilmiş ve bu amaçla Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri kurulmaya başlanmıştır, îl hayvan varlığında, özellikle de küçükbaş hayvanlarda ve kümes hayvanlarında yıllar itibariyle sürekli bir düşüş gözlenmektedir, îl hayvan varlığı Türkiye hayvan varlığı içerisinde önemsiz bir paya sahiptir. Genel olarak hayvancılık alanında tüm bölge illerinde yaşanan olumsuz süreç halen Siirt ili için de geçerlidir.

tide sağdan hayvan sayısmda sığır dışında tüm hayvan türlerinde azalma olurken, kesilen hayvan sayısında sığır dışında tüm hayvan türlerinde artış görülmüştür. Bu durum, Siirt'te et besiciliğine doğru artan bir eğilim olduğunu göstermektedir.

îl hayvansal ürünler üretimi de yıllar itibariyle düşüş göstermektedir. Hayvancılıkta yaşanan olumsuzlukların bir sonucu olarak, il hayvansal ürünler üretimi de Türkiye toplam üretimi içerisinde çok önemsiz bir paya sahiptir.

5.1.9. İMALAT SANAYİ

Siirt ekonomisi her ne kadar tarıma dayalı bir yapı gösterse de, son yıllarda (özellikle 1986-1991 yılları arası) sanayileşme açısmdan bazı gelişmeler kaydedilmiştir, îlde özel sektör kaynaklı toplam 15 tesisin 12'si bu dönemde yapılmaya başlanmıştır, îlde, mevcut 4 kamu yatınmından 3'ünün özel sektöre devredilmesinden sonra, l'i kamuya, 18'i özel sektöre ait olmak üzere 19 sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi tesislerinden 9'u gıda sektörüne ilişkindir. Söz konuşu dönemde ivme kazanan yatırımlar, biraz da teşvik

tedbirlerinin kısıtlanmasından sonra sekteye uğramıştır. Mevcut 19 sanayi tesisinden ancak 9 tanesi faaliyetim sürdürebilmektedir.

Tüm bölge illerinde olduğu gibi (Gaziantep hariç) Siirt ilinde de sanayi sektörü halen istenen gelişmeyi gösterememiştir. Bu durumda, büyük ölçüde coğrafi yapının, altyapı yetersizliğinin ve güvenlik sorununun payı bulunmaktadır. Buna karşın, sanayinin güçlendirilmesine yönelik olarak. Küçük Sanayi Sitesi ve Organize Sanayi Bölgesi kurulmaya çalışılmakta, yer tahsisi ve modem çalışma koşulları sağlanması yoluyla özel sektör yatırımları özendirilmektedir.

îl G.S.Y.Î.H.'sı içerisinde 1996 yılı itibariyle (cari fiyatlarla) sanayinin payı %16 olup, bunun da %71.8'ini imalat sanayi oluşturmaktadır, îmalat sanayinin toplam il G.S.Y.Î.H.'sı içindeki payı da %11.5'tir. 1996 yılı itibariyle Siirt sanayi basılası. Bölge sanayi basılası içinde yaklaşık %3, Türkiye sanayi basılası içinde de %0.12 gibi çok düşük bir paya sahiptir.

5.1.10. TİCARET

Siirt ili ticaret hayatına iklimin ve doğal yapının yönlendirdiği tarımsal üretim ve tarıma dayalı imalat sanayi egemendir. Özellikle ilçe ve köylerde üretilen bitkisel ürünler ve el sanatı ürünleri merkez ilçede toplanarak gerek il ihtiyacına gerekse diğer illerin ihtiyacına cevap vermek üzere pazarlanmaktadır. îl, sanayi ürünleri ihtiyacım genellikle diğer illerden karşılamaktadır. Siirt ili ticari faaliyetlerindeki gelişmeler, hiçbir dönemde Bölge ve Türkiye genelindeki gelişmeleri yakalayamamıştır.

il Sanayi ve Ticaret Odasına kayıtlı 244 üye bulunmaktadır: Siirt merkez ve ilçelerde l Ziraat Odası, 10 Esnaf ve Sanatkar Odası ve 23 adet muhtelif kooperatif bulunmaktadır. Esnaf ve Sanatkar Odasına kayıtlı üye sayışı ise 3.174'tür.

5.1.11. BANKACILIK

Siirt ilinde 1997 yılı itibariyle 6 ayrı banka toplam 12 şubede faaliyet göstermektedir. Siirt ili toplam mevduatı ve toplam kredi miktarı, gerek Bölgeden gerekse Türkiye genelinden

oldukça düşük paylar almaktadır, îldeki bankacılık faaliyetleri tarımsal kaynaklı olduğundan, toplam banka kredilerinin büyük bölümü (1997 yılında %48'i) tarımsal

kredilerden oluşmaktadır, îlde kişi basma düşen banka mevduatı ve banka kredisi miktarı

da Bölge ve Türkiye ortalamalannm çok altındadır.

Siirt ili kredi/mevduat ilişkisi açısından incelendiğinde Bölge illerinin ve Türkiye ortalamasının altında bir kredi/mevduat oranının olduğu, yani Siirt'ten diğer illere bir kaynak transferinin söz konuşu olduğu görülmektedir. 1990 yılında %65 olan kredi/mevduat oranı, 1997 yılında %28'e kadar düşmüştür. Genel olarak bankacılık faaliyetlerinin yetersizliği, sınai ve ticari faaliyetlerin gelişimim olumsuz yönden etkilemektedir.

5.1.12. GELÎR

Siirt ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi GSYÎH'dan %3.04, Türkiye GSYÎH'dan ise ancak %0.16 pay almaktadır. 1996 yılı, 1987 yılı sabit fiyatlarıyla, ilin GSYÎH'sı 165.470 Milyon TL.' dır. Siirt GSYÎH' sı içinde en fazla payı %29.4 ile tarım sektörü almakta ve bunu %25.7 payla sanayi, %14.5 ile devlet hizmetleri ve %12.3 ile de ulaştırma ve haberleşme sektörleri izlemektedir. Siirt GSYÎH' sı içindeki sektörlerin payına yıllar itibariyle bakıldığında tarım ve ulaştırma-haberleşme sektörlerinin payının arttığı, sanayi ve ticaret sektörlerinin paylannın azaldığı görülmektedir.

GSYÎH' sinin il içindeki dağılımına bakıldığında, merkez ilçenin il GSYÎH' sinin %45.8'ini oluşturduğu, bunu %35.03'lük payla Kurtalan ilçesinin izlediği görülmektedir. GSYÎH içinde diğer ilçelerin payları düşük oranlardadır.

Siirt ili GSYÎH' sinin büyüklüğü açısından 1996 yılı itibariyle 79 il arasında 66.ncı sırada, kişi basma düşen GSYÎH sıralamasında ise 79 il içerisinde 1.342 dolarla 61.nci sırada yer almaktadır, îlin kişi basma düşen GSYH' sı 1991 yılı hariç tüm dönemlerde Bölge kişi basma GSYH' sinin altında, yine tüm dönemlerde Türkiye kişi basma GSYÎH' sinin altında gerçekleşmiştir. Sosyo-ekonomik gelişme ölçütüne göre de Siirt ilinin 76 il arasında 68.nci sırada olduğu görülmektedir. Kişi basma düşen G.S.Y.Î.H., Bölgede 1.580 dolar, Türkiye

genelinde ise 2.888 dolardır. Yine Siirt ili bu sosyo-ekonomik gelişme ölçütü sıralamasıyla beşinci derecede gelişmiş iller grubunda yer almaktadır.

5.1.13. TEŞVİK DURUMU

Siirt ili, yatırım ortamı açısından. Yüksek Planlama Kurulu'nün (YPK) 22 Temmuz 1997 tarih ve 97/41 Sayılı karan gereği Kalkınmada Öncelikli iller arasında bulunmaktadır. Böylece, Siirt ilinde Hazine Müsteşarlığı'ndan alınan "Yatırım Teşvik Belgesi" kapsamında gerçekleştirilecek yatımlar için, yatınm ve işletme dönemlerim kapsayan, Kalkınmada Öncelikli iller için geçerli çeşitli Devlet Yardımları uygulanacaktır.

1990-1997 döneminde Siirt iline yönelik olarak 286 adet yatınm teşvik belgesi verilmiş olup, öngörülen toplam yatınm tutan 1.146 Milyar TL. ve istihdamı 5.942 kişidir. Yıllar itibariyle Siirt iline verilen yatınm teşvik belgelerinin dağılımı Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile karşılaştırmalı olarak Tablo 5 5'de verilmiştir.

TABLO 55 : YILLAR ÎTÎBARİYLE TÜRKİYE, güneydoğu ANADOLU BÖLGESİ VE SÎÎRT ÎLÎNE VERİLEN YATIRIM TEŞVİK BELGELERİNİN dağılımı

YILLAR

TÜRKİYE

güneydoğu ANADOLU BÖLGESİ

SİİRT

Belge

Sayışı (Adet)

Toplam Yatırım Tutarı (Milyar TL)

İstihdam (Kişi)

Belge Sayışı (Adet)

Toplam Yatırım Tutarı (Milyar TL)

İstihdam (Kişi)

Belge Sayışı (Adet)

Toplam Yatırım Tutarı (Milyar TL)

İstihdam (Kişi)

1990

3.140

67.626

181.948

1.130

17.348

38.393

272

472

5.095

1991

1.774

95.664

171.683

258

10.000

19.141

7

24

750

1992

1.553

141.179

113.212

32

2.372

1.545

-

-

-

1993

3.053

561.811

498.449

96

32.357

5.004

l

24

17

1994

1.394

354.834

90.731

54

20.820

4.093

-

-

-

1995

4.954

2.905.278

376.247

275

327.813

30.206

-

-

-

1996

5.024

2.597.129

271.645

315

204.247

17.773

6

626

80

1997

5.144

3.408.198

335.555

415

237.999

19.395

-

-

•

Tablodan da görüldüğü gibi, toplam yatınm tutarı itibariyle, Siirt'e verilmiş olan yatınm teşvik belgelerinin 1990-1997 dönemindeki toplam yatınm tutarımn Bölge içindeki payı %0.13, Türkiye içindeki payı ise %0.01 gibi çok düşük oranlardadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Türkiye içindeki payı ise yaklaşık %8.42 düzeyindedir.

Yıllar itibariyle Siirt'e verilen yatırım teşvik belgelerinin sektörlere göre dağılımına bakıldığında; teşviklerin imalat sanayi ve hizmetler sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Yıllar itibariyle Siirt iline verilen yatırım teşvik belgelerinin sektörlere göre dağılımı Tablo 56'da verilmiştir.

TABLO 56 : 1990-1997 DÖNEMİNDE SÎÎRT'E VERİLEN YATIRIM TEŞVÎK BELGELERİNİN YATIRIM TUTARI ÎTİBARÎYLE SEKTÖREL DAĞILIMI

 

 

 

 

TARIM

MADENCÎLİ

İMALAT

HİZMETLER

TOPLAM

 

 

 

 

 

 

 

 

K

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

YILLA

(%)

(%)

(%)

(%)

(%)

 

 

 

 

R

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1990

59.5

-

36.7

3.8

100.00

 

 

 

 

1991

37.1

-

62.9

-

100.00

 

 

 

 

1993

-

100.0

-

-

100.00

 

 

 

 

1996

-

-

11.9

88.1

100.00

 

 

KAYNAK: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı

1990-1997 döneminde Siirt iline verilmiş olan yatırım teşviklerinin, toplam yatırım tutan itibariyle %49.6'sı hizmetler sektörüne, %25.3'ü tarım sektörüne, %23'ü imalat sanayine ve %2. l 'i de madencilik sektörüne aittir.

5.2. HAYVANSAL ÜRETİMİ GELİŞTİRMEDE ETKİLİ FAKTÖRLER VE ÖNLEMLER

Türkiye, hayvan varlığı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almakla birlikte, hayvan basma elde edilen verim itibariyle gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Bunun başlıca nedenleri olarak; mevcut hayvan populasyonunun büyük bir kısminin genetik yapı bakımından düşük verimli ırktan oluşması ile çevre faktörleri ve bakım-besleme koşullannm yeterli olmaması sayılabilir. Gerçi uzun yıllardır yapılan ıslah çalışmaları ve uygulamaya konulan teşvik tedbirleri sonucu birim basma verimde önemli gelişmeler sağlanmış olmasma rağmen, henüz istenen düzeye ulaşamamış ve böylece hayvansal ürünler arz ve talebi arasında bir denge kurulamamıştır. Giderek hızlı bir şekilde artan nüfus karşısında, bu dengesiz durum, eğer gerekli önlemler ahnmazsa daha da artabilecektir. Bu nedenle, ülke nüfüsunun yeterli ve dengeli bir şekilde beslenmesi bakımından, hayvancılığın gelişmesi büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, Türkiye'de tarım işletmelerinin çoğunda bitkisel ve hayvansal üretim organik

bir bütün olarak (1991 yılı tarım sayımı sonuçlarına göre 4.1 milyon tarım işletmesinde %96.4'ü bu şekildedir.) yürütülmektedir. 1996 yılı itibariyle cari fiyatlarla tarım sektörünün (Çiftçilik-Hayvancılık-Ormancılık ve Balıkçılık) GSYÎH içindeki payı %16.9'dur. Bunun yıllara göre %33-38 arasmda değişen kısmı hayvansal üretimden elde edilmektedir. Hayvancılığın GSYÎH'ya olan bu katkısı yanında yerli sanayiye hammadde temininde ve ihracat olanakları açısından küçümsenmeyecek döviz katkısı da bulunmaktadır.

Türkiye'de (gerekse il bazında) hayvancılık sektöründe üretimi geliştirmek için etkili olan faktörler ve kısa ve orta-uzun dönemde alınması gerekli önlemler ve çözüm önerileri aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır.

5.2.1. Hayvan Varlığı ve Yapışı

Türkiye'de mevcut hayvan varlığının büyük kısmı genetik yapı bakımından verim düzeyleri düşük yerli ırktan oluşmaktadır. Diğer taraftan ülke hayvancılığı, gerek üretim türü ve gerekse üretim tekniği itibariyle doğal, sosyal ve ekonomik koşullara bağlı olarak bölgelerimize göre farklılık göstermektedir.

Son 20 yıllık dönemde Türkiye hayvan varlığındaki gelişmeler incelendiğinde, hayvan sayılannda önemli bir artış gözlenmemekte, hatta 1984 yılından itibaren sığır, koyun ve keçi sayılannda dikkati çekecek düzeyde azalma görülmektedir. Bu durum 1984 yılı hayvan sayımında uygulanan yöntemle, daha önceki yıllarda uygulanan sayım yönteminin farklılığından veya hayvan populasyonunda daha yüksek verimli kültür ırklan ile bunlann melezlerinin giderek artması sonucu, yerli ırk hayvan sayısınm azalmasından kaynaklanmaktadır. Sığır populasyonundaki kültür ırkı ve bunlann melezlerinin %56'ya (1996 yılı itibariyle) yaklaşması ikinci nedeni, koyun ve keçi populasyonunda ise bu oranın %2.6-8.6 düzeylerinde bulunması ise birinci nedeni kuvvetlendirmektedir. Sonuç olarak her iki nedenin de, bu azalmada söz konuşu olduğu söylenebilir.

Ülke genelinde dikkati çeken diğer bir husus, koyun sayısında yıllar itibariyle önemli sayılabilecek farklılıktır. Daha çok mera ve anıza dayalı bir görünüm arzeden

 

koyunculuk, nadas alanlarınm giderek daralması ve mera alanlannda ıslah çalışmalannın yavaş gidişi olumsuz etki yapmaktadır. Koyun populasyonunun da sığır populasyonunda olduğu gibi, daha yüksek verimli kültür ırkı ve melezlerinin giderek arttırılması yönünde gerekli önlemlerinin alınması gerekmektedir. Bunun yanı sıra tiftik keçisinde oldukça yüksek düzeyde olan azalmanın durdurulması için başta teşvik tedbirleri olmak üzere çeşitli önlemler alınmalıdır.

Ülkede arıcılık, daha çok aile işletmesi niteliği taşımakta olup, gezici ve sabit arıcılık şeklinde bu faaliyet sürdürülmektedir. Mevcut üretim potansiyeli tam olarak değerlendirilememektedir. Bunu sağlamak için, gerekli arı üretimine ve damızlık seçimine önem verilmeli, kovan basma bal verimi arttırılmalı, arıcılık ürünleri iyi bir pazar organizasyonuna kavuşturulmalı ve üreticilerin eğitilmeleri ve örgütlenmeleri sağlanmalıdır.

Ülkenin doğal, sosyal ve ekonomik koşullar çerçevesinde; yüksek verimli ırkların giderek arttırılması, ıslah, daha iyi bakım, beslenme ve hastalıklarla mücadele gibi önlemlerin alınması ve bu arada yem bitkilerine tarım işletmelerinin üretim pateminde daha geniş ölçüde yer verilmeli, hayvan ve hayvansal ürünlerin fiyatlannda üreticiyi olumsuz yönde etkileyen dalgalanmalar azaltılmalıdır. Özellikle besicilikte, optimal besi süresin! gereksiz yere uzatan, geç alımlar önlenmeli ve bir sanayi işletmesi niteliğim taşıyan tavukçulukta pazarlama bordlan kurulmalıdır.

5.2.2. Hayvansal Üretim Yapan işletmelerin Sosyo-Ekonomik Yapışı

Türkiye tarım işletmelerinde, genellikle bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetleri birlikte yürütülmektedir. Nitekim 1991 yılı Genel Tarım Sayımı Sonuçlarma göre, mevcut 4.066.000 tarım işletmesinin %96.38'i hem bitkisel ve hem de hayvansal üretim faaliyetine birlikte yer vermekte, %3.62'si ise yalnız hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bitkisel üretimle birlikte yürütülen hayvancılık. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki işletmelerde büyükbaş ağırlıklı olmak üzere daha ziyade meraya dayalı olarak yapılmakta, îç Anadolu ve Trakya Bölgesindeki işletmeler ise koyun ve keçi yetiştiriciliği daha büyük ölçüde yer almakta olup, Ege, Marmara, Karadeniz ve Güney Bölgelerindeki işletmelerde süt sığırcılığı, sığır besiciliği ve tavukçuluk daha entansif

olarak yürütülmektedir. Türkiye'de mevcut büyükbaş hayvanların işletmeler itibariyle dağılımı 1991 sayım yılı itibariyle incelendiğinde, 1-4 büyükbaş hayvana sahip işletmelerin oranının en yüksek olduğu görülür. Nitekim bu oran %71.85 olarak tespit edilmiştir. 5-9 arasında büyükbaş hayvana sahip işletmeler %20.08, 10-19 hayvana sahip olan işletmeler ise %6.57'dir.

Küçükbaş hayvan sayısındaki dağılım incelendiğinde, 50-100 baş arasında hayvana sahip işletmeler %33.46'ı ile ilk sırada yer almakta, bu işletmeleri %31.55 ile 1-19 arasında hayvana sahip olanlar ve %26.39 ile de 20-49 arasında hayvana sahip işletmeler izlemektedir. Buna göre, 100 hayvandan fazla hayvana sahip işletmelerin payı %8.9 gibi, düşük düzeydedir. Küçükbaş hayvancılığın geliştirilmesi bakımından işletmelerde sürü mevcudunun arttırılması gereklidir. Bunun yanı sıra, yapılacak ıslah çalışmaları ile populasyondaki hayvanların daha verimli hale getirilmesi de ihmal edilmeyecek bir husustur.

Bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yürüten işletmeler incelendiğinde; işletmelerde mevcut hayvan varhğmm %70.87'si büyükbaş, %28.0'ı küçükbaş ve %1.13'ü de kümes hayvanları değerinden oluşmaktadır. Bu işletmelerin toplam aktif sermayeleri içinde hayvan sermayesi oranı ise ortalama %9.26'dır. Bu oranın bitkisel ve hayvansal üretimle, tarım teknolojisini bir arada yürüten işletmelerde %25 olması gerektiği dikkate almdığında, incelenen işletmelerde hayvan sermayesinin düşük olduğu, bu durumun da işletme sonuçlarım olumsuz olarak etkilediği söylenebilir.

Genel bir değerlendirme ile, işletmelerde yem bitkileri üretimine daha fazla yer verilmesi, işletmelerin hayvan varlığı içinde yüksek verimli ırklar ile melezlerin giderek arttırılması, üreticilerin girdi sübvansiyonları ve projeli yatırım teşvikleri, istikrarlı fiyat uygulaması ile desteklenmeleri ve etkin bir pazarlama organizasyonunun kurulması tarım işletmelerimizdeki hayvansal üretim faaliyetlerinin gelişebilmesi bakımından gerekli hususlardır.

5.2.3. Çayır-Mera ve Yem Bitkilerinin Gelişim Durumu

Ülke hayvancılığının geliştirilmesi için yem bitkileri tarımına ve çayır-mera kültürüne gereken önemin verilmesi zorunludur. Çünkü hayvancılık ve yem bitkileri tarımı ile çayır-mera kültürü birbirleri ile sıkı ilişkileri olan ve daima beraber düşünülmesi gereken konulardır.

Yem bitkileri açısından Türkiye, büyük bir iklim ve toprak çeşitliliğine sahiptir. Ülkemizde bir çok yem bitkisi cins, tür ve çeşitlerinin yetişmesine elverişli olduğu gibi bu bitkilerin sayıca önemli bir kısmı da yem kaynağıdır.

Tarla tarımı içinde yem bitkileri yetiştiriciliği yeterli düzeyde değildir. Tarımda ileri ülkelerde olduğu gibi, yem bitkileri üretimi yüksek bir düzeye çıkarılması ve mevcut çeşitlerin yerine daha verimli, yani ıslah edilmiş kültür çeşitleri yetiştirilmesi gereklidir.

Türkiye, doğal çayır-mera alanı bakımından büyük bir alana sahip olmakla birlikte yanlış ve kötü kullanım nedeniyle bu alanların büyük bir kısmı bozulmuş ve zayıflamış durumdadır. Hayvan yetiştiriciliği bakımından büyük bir öneme sahip olmasına rağmen mera amenajmanı teknik prensipleri olan otlatma mevsimi, otlatma kapasitesi, üniform otlatma ve yem tipine uygun hayvan türü ile otlatma kurallanna uygulamadığından, çayır-meralar günden güne yıpranmış ve birçok bölgede erozyona açık hale gelmiştir. Öncelikle "Mera Yaylak ve Kışlak" kanun tasansınm yasallaştırılarak çayır ve meraların korunması, ıslahı ve amenajmanı için yasal çerçeve oluşturulmalıdır.

5.2.4. Hayvan Sağlığı ve Hastalıklarmın Durumu

Hayvancılığın gelişme devresinde bulunduğu Türkiye'de hayvanlardan istenilen seviyede verim alınması ve bu seviyenin yükseltilmesinin nedenlerinden biri de hayvan hastalıklannın kontrole alınmasıyla mümkündür. Bu nedenle veteriner hekimlik hizmetleri gereksinmelerinin planlayıp düzenlemek zorunluluğu gözden uzak tutulmamalıdır. Ancak, Türkiye'de veteriner hekimlik hizmetleri yeterli bir şekilde amacına ulaşamamaktadır. Koruyucu hekimlik hizmetleri ile görevli devlet kuruluşları eleman, araç, gerek, sıhhi donanım ve mali olanaklar yönünden yetersiz durumdadır.

Hayvansal üretimin gelişmesi üzerinde diğer faktörlerin yanısıra, çeşitli infeksiyöz ve paraziter hastalıkların kontrol altına alınamaması da hayvancılığın gelişmesi üzerinde olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.

Günümüzde hayvan hastalıkları ile savaş yöntemleri oldukça büyük ilerlemeler kaydetmiş ve çeşitli hastalıkların teşhisi, dağıtım ve proflaksi metodları üzerinde yapılan çok sayıda çalışmalardan büyük ölçüde yararlar sağlanmıştır. Diğer yandan bu hastalıkların yanısıra büyükbaş ve kümes hayvanlanna zarar veren çeşitli hastalıklarda bulunmakta olup, bunlar büyük ekonomik zarariara neden olmaktadır.

Hayvan hastalıkları mücadelesi için; Veteriner Sağlık ve Araştırma Enstitülerine ayrılan ödenekler arttırılarak, bu kurumlar günün koşullanna göre alet ve ekipmanla donatılmalı, mevcut aşı, serum ve diğer biyolojik madde üretimi arttırılarak ülke ihtiyacına cevap verecek düzeye getirilmeli ve ihtiyaç duyulan yeni aşıların üretimine başlanmalıdır.

5.2.5. Hayvan ve Hayvansal Ürünlerin Pazarlanması

Hayvansal ürünlerin üretildikleri yerden tüketildikleri veya işlendikleri merkezlere rahat, kolay ve bol miktarda taşınabilmesi için hayvansal ürünlerin pazar organizasyonlannın öncelikle iyileştirilmesi gereklidir. Hayvansal ürünlere dereceleme, işleme ve değerlendirme, ambalajlama, fiyatlandırma, taşıma, depolama, riskin azaltılması vb. pazarlama hizmetlerinin iyi bir şekilde yapılmasıyla ürünlerin faydalıklan arttırılabilir.

Türkiye'de hayvansal ürünlerin üretimi teşvik edici, ürün kalitesin! yükseltici ve pazarlama hizmetlerim iyileştirici bir pazarlama politikasımn izlendiği söylenemez. Hayvansal ürünlere yapılacak pazarlama hizmetlerim düzenleyici teknik kurallar yetersizdir. Hayvansal ürünler, destekleme fiyat politikasuun kapsamı dışında tutulmuştur.

Türkiye'de toplam tarım işletmelerinin %96.4'ünde bitkisel ve hayvansal üretim birlikte yapılmakta, toplam işletme sayıları için 1-10 baş hayvana sahip olan işletmeler toplam işletmeler içinde oldukça büyük pay almakta, üreticilerin yeterince örgütlenememesi, aracı sayısmın bazı ürünlerde 7-9'a kadar yükselebilmesi nedeniyle tüketicinin ödediği fiyatın ancak çok az bir kısminin üreticinin eline geçmesi hayvansal ürün pazarlamasının düzenlenmesinin gerekli olduğunu göstermektedir.

Hayvansal ürünlerin dış pazarlamasını geliştirebilmek için standardizasyonun AB normlanna çıkaniması ve zorunlu olması gereklidir. Ayrıca ambalajlama, kalite kontrol, etiketleme gibi hizmetlere gereken önem verilmeli, hayvansal ürünler işleme sanayi geliştirilmeli ve işlenmiş hayvansal ürünler üretimi arttırılmalıdır.

Hayvan ve hayvansal ürünler pazarlanmasında;

- Düzenli işleyen bir pazarlama sisteminin ve ihtisaslaşmış optimum büyüklüğe sahip hayvancılık işletmelerinin kurulması,

- Et ve süt sanayinin hammadde gereksinimim, düzenli bir şekilde sağlaması, üreticilerin pazar ve fiyat garantisi sağlanması açısından, sanayiciler ile üreticiler arasında sözleşmeli yetiştiricilik sistemi uygulamasına geçilmeli,

- Hayvancılığın desteklenmesinde optimal işletme büyüklüğü esas alınmalı ve kredilendirmede hayvancılık deneyimi olanlara kredi verilmesi,

- Hayvansal ürünlerin pazarlanmasında düzenli bir sistemin tesis edilmesi, üreticilerin örgütlenmesine bağlı olmakta,

- Standart kalitede hayvansal üretimin gerçekleştirilebilmesi için hayvancılık işletmelerinden başlamak üzere pazarlama ve işletme aşamalarındaki tesislerin asgari teknik ve hijyenik özelliklere sahip olması sağlanmalıdır.

5.2.6. Hayvan ve Hayvansal Ürün Fiyatları

Türkiye'de canlı hayvan ve hayvansal ürün fiyatları genel olarak arz ve talebe göre

oluşmaktadır. Özellikle canlı hayvan fiyatlannın oluşumunda büyük pazarlardaki cari fiyatlar ve ticaret borsalarındaki canlı hayvan borsaları etkili olmaktadır.

Hayvansal ürünlerden süt ve mamüllerinde, üretilen sütün %90-95'i üreticiden tüketiciye intikal ederken birkaç defa el değiştirdiğinden serbest piyasada farklı fiyatlar ortaya çıkmaktadır.

Deri ve yapağı fiyatları serbest piyasada oluşurken üretiminin %90'mın ticari işletmelerden gerçekleştiği tavukçulukta, tavuk eti ve yumurta fiyatları da genel olarak arz ve talebe göre serbest piyasada oluşmaktadır.

işletmelerin büyük kısminin küçük işletme olması, güçlü alıcılar karşısında üreticilerin pazarlık gücünü zayıflatmakta, böylece fiyatların normal koşullar altında oluşması çoğu kez mümkün olmamaktadır.

Hayvan ve hayvansal ürünlere ait fiyatlar (endeksler) île yem fiyatları (endeksleri) karşılaştınîdığında, çeşitli yem fiyatlanna ait endeksler, hayvan ve hayvansal ürünlerin fiyatlanna ilişkin endekslerin üzerinde seyretmektedir. Bu durum, üreticiyi ve dolayısıyla üretimi olumsuz yönde etkilemektedir.

5.2.7. Hayvancılık Sektöründe Örgütlenme

Türkiye'de hayvancılık genellikle küçük aile işletmelerinde, diğer tarımsal faaliyetlerle bir bütünlük içerisinde yürütülür. Türkiye'nin genel ekonomik ve demografik yapışı göz önüne alındığında, bu durum daha uzun süre değişmeyecektir. Dolayısıyla yetiştiricilerin her türlü girdiye en uygun şartlarda erişebilmesi ve ürünlerin pazarlanmasında daha güçlü duruma gelmesi için aralannda birleşmeleri veya örgütlenmeleri gerekmektedir. Küçük ve dağınık görünümde bulunan hayvancılık işletmelerin örgütlenmeleriyle rasyonel yapıya dönüştürülmesi mümkün olabilmektedir.

Hayvancılık sektörünün örgütlenmesinde; demekler, birlikler, kooperatifler ve bordlar gibi modeller bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde hayvancılık sektörünün genel tarım sektörü içindeki payının bitkisel üretime göre büyük olmasında yetiştiricilerin bu tip örgütlenmeler yoluyla güçlenmenin büyük etkisi bulunmaktadır.

Üreticilerin örgütlenmesinde dünyada en fazla görülen ve yaygın olan örgütlenme modeli kooperatiflerdir. Kooperatifler, üreticilerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi şekilde maliyet fiyatına yapmak üzere dayanışma suretiyle ekonomik güçlerini bir araya getirmek için gönüllü olarak oluşturdukları ve yönetimde söz sahibi oldukları kuruluşlardır. Kooperatifleşme, küçük işletmelerin toplumsal değerlerim ve kimi üstünlüklerim koruyarak, onları büyük işletmelere avantaj sağlayan ekonomik ölçek büyüklüklerine ulaştırmanın başka bir yoludur.

Gelişmiş ülkelerde hayvancılık kesiminde kooperatiflerde örgütlenen üreticiler, kooperatifler aracılığı ile özellikle ürünlerin toplanması, işlenmesi, satışı gibi pazarlamanın tüm alanlannda dikey bütünleşmelerim sağlayan yatırımları gerçekleştirmişler ve böylece pazarda çok etkin bir konuma gelmişlerdir. Türkiye'de ise hayvancılık kesimi üreticilerin en örgütsüz olduğu kesimdir.

Türkiye'de hayvancılık sektörünün gelişmesinde kooperatifleşmeye mutlaka ihtiyaç açıkça bilinmektedir. Ancak kooperatifleşme hareketine üreticilerin sahip çıkması ve kooperatiflere bağlı olmaları sağlanmalıdır. Bunun için de ülkemiz tarımsal kooperatiflerin genel sorunları olan; halkın bilinçlendirilmemiş olması, finansman, mevzuat, yönetim, yatay ve dikey teşkilatlanmaya gidilememiş olması eğitim ve araştırmaların yeterince yapılanmamış olması ve kooperatifler arası işbirliğinin sağlanamaması gibi konuların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Böylece;

Öncelikle, sektörde üretim alt sektörlerim hedef alan ihtisas kooperatiflerine yönelinmelidir. Bu anlamda işletmelerin teknik, ekonomik ve yapısal farklılıkları mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

- Kooperatif, iyi işleyen, kaynak yaratan, sorunları çözecek, bilimsellik ve gerçekçilikte olmalıdır.

- Üreticilerin özkaynaklan ve öz girişimleriyle kurulmalıdır.

- Sürekli mesleki ve sektör içi eğitim yaptırabilecek şekilde örgütlenmeli, yayın yapmalıdır.

Yetiştiricilerin örgütlenmesinde diğer bir modelde, malı üretenler ile ticaretim yapanları, işleyenleri ve devleti bir araya getiren ve bunları karşılıklı olarak anlaştırmak suretiyle arzı, fiyatları ve ürünün dağılımım kontrol eden, böylece toplumun çeşitli kesimleri arasmda denge kuran pazarlama bordlarıdır. Hayvancılık kesiminde öncelikle çabuk bozulabilen ürünlerin pazarlanmasında bu örgütlenme modelinden yararlanma düşünülebilir.

5.2.8. Hayvancılık Sektöründe Kredi ve Finansman

Hayvancılıkta kalkınma ve atılımın gerçekleşmesinde, devletin kredi ve finansmanda öncülük etmesi en başta gelen görevleri arasındadır. Hayvancılık işletmelerin oto-finansmanındaki yetersizlikler devletin bu konuda öncülüğüm! daha da zorunlu hale getirmektedir.

Türkiye genelinde ekstansif bir yapı gösteren hayvancılık işletmeleri çağdaş gelişme ve ihtisaslaşmanın gereği olarak giderek entansifbir yapı kazanmaktadır. Özellikle sığır ve koyun besicilik işletmeleri, süt sığırcılığı işletmeleri ve sanayi tipi üretim yapışı kazanmış broiler ve yumurta tavukçuluğu işletmeleri entansif karakterli olmaları nedeniyle önemli ölçüde sabit ve döner sermayeye gereksinim duymaktadırlar. Dolayısıyla sektör ve onu oluşturan hayvancılık işletmelerinde uzun, orta ve kısa vadeli krediye gereksinim vardır.

Ülkemizde bitkisel ve hayvansal üretim sektörlerinin kredi ve finansman gereksiniminin büyük bir bölümü Ziraat Bankasınca karşılanmaktadır. Ancak, banka mevzuatı çerçevesi içinde karşılık gösteren veya teminat verebilen üreticiye bankaca uygun görülen miktarda kredi sağlanmaktadır. Bunun yanısıra, kooperatifleşmeyen, karşılık veya teminat göstermeyen üreticilerin mevcut kredilerden yararlanamamaktadır.

 

Sonuç olarak; hayvancılık sektörüne yönelik sorunların giderilmesi ve hayvancılığın arzu edilen hedeflere ulaşabilmesi bakımından, aşağıda tespit edilen önlemlerin dikkate alınmasında fayda görülmektedir.

- Mera alanlannın kalite ve kantite yönünden iyileştirilmesi ve üreticilere, meraya bakım yükümlülüğünün getirilmesi,

- Bitkisel üretim pateminde yem bitkileri oranımn arttırılması,

- Yüksek verimli kültür ırkı hayvanlar ile bunların melezlerinin sayısının populasyona giderek arttırılması,

- Suni tohumlama çalışmalannın yoğunlaştırılması,

- Hastalıklarla mücadelenin gereken ölçüde sağlanması,

- Üreticilerin hayvancılık kredisin! yeterli ve uygun faizle temin etmelerinin sağlanması,

Üreticilerin kooperatifleşmesinin teşvik edilmesi ve kooperatiflerin iyi işleyen, kaynak yaratan ve sorunları çözebilecek seviyeye ulaştınîması, çabuk bozulabilen hayvansal ürünlerin pazarlanmasında bordlann tesisi ve standart uygulamasının gerçekleştirilmesi,

- Canlı hayvan ihracatının et ihracatı haline dönüştürülmesi gayretlerinin teşvik edilmesi,

- Hayvan beslemede optimal yem kullanım seviyesinin tespiti ve uygulamasının sağlanması,

- Üreticilerin sosyal güvenliğinin temini ve tarımsal faaliyetlerle ilgili sigortacılığın geliştirilmesi,

- Kuzu ve dana besiciliğinde hayvanların optimal ağırlık kazanılıncaya kadar beside bırakılması.

5.3. SANAYİ ÜRETİMİNİ GELÎŞTÎRMEYE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER VE ÖNERİLER

Siirt ilinde, coğrafi koşullar ve bölgesel özellikler tarım ve sanayi için elverişli bir ortam yaratmaktan uzaktır, îlde tarım sektörü halen ağırlığım korumakta, ancak tarımsal ve hayvansal faaliyetlerde de bir gerileme görülmektedir, imalat sanayi de başlangıç itibariyle tarıma dayalı bir gelişme göstermiş, ancak, son yıllarda yatırım teşviklerinin ve bu

teşviklerin yerinde kullanımmm da etkisiyle özel sektör aracılığıyla belli bir sanayileşme çabasına girilmiştir, îlde imalat sanayi özellikle gıda sektöründe yoğunlaşmıştır.

îldeki sanayi tesislerinden birkaç tanesi çeşitli nedenlerle atıl bulunmaktadır. Bazı tesisler ise özellikle işletme sermayesi yetersizliği ve yönetim sorunları nedenleriyle düşük kapasite kullanım oranlarıyla çalışmaktadırlar. Bu tesislerin bir an önce il ekonomisine kazandınîması gerekmektedir.

Siirt ili, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi açısından bölge illeri arasında ve Türkiye genelinde oldukça geri kalmış bir ilimizdir. Türkiye genelinde Siirt ili beşinci derecede gelişmiş iller grubunda (son grupta) yer almakta olup, toplam 76 il arasında gelişmişlik sıralamasında 68.nci sırada bulunmaktadır. Siirt ilinin ekonomik gelişmesin! Güneydoğu sorunuyla birlikte düşünmekte yarar bulunmaktadır. Siirt, Güneydoğu sorununu çok yakından yaşayan illerden birisi olarak, diğer illere ve bölgelere çok büyük ölçüde göç vermekte ve yerel sermayesini bünyesinde tutamadığı için de ekonomik gelişmesini tamamlayamamaktadır.

tide sanayinin gelişmesi açısından yatınma yönlendirilecek sermayenin varlığı ve bu sermayenin yatırım alanlanna özendirilmesi ayn bir önem taşımaktadır. Bu da ancak ile yönelik yapısal tedbirlerle mümkün olabilmektedir. Bu tedbirler en yalın şekliyle; çeşitli vergi muafiyetleri. Sigorta priminin bir kısminin Devlet tarafından karşılanması, ucuz girdi sağlanmağı gibi uygulamalardır. Siirt, YPK'nm 22.7.1997 tarih ve 97/41 sayılı karan ile Kalkınmada Birinci Derecede Öncelikli iller kapsamında değerlendirilmiş ve bu yörelere uygulanan çeşitli teşvik tedbirleri öngörülmüştür.

Sosyal ve ekonomik yönden öngörülen gelişmenin hızı, yönü ve sürekliliğinin tayininde, kamu (merkezi-yerel) ve özel sektörün ayn ayn, ya da birlikte gerçekleştirecekleri çalışmalann önemi büyüktür. Gelişme sürecinde kamu sektörü;

eğitim, sağlık, ulaşım, tarımsal sulama, organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri gibi sosyal ve fiziki altyapı projelerinin gerçekleştirilmesinde önemli işlevler üstlenecektir. Özel sektörün ise; kamu sektörünce gerçekleştirilecek yatınmiara, uyumlu bir işbirliği çerçevesinde azami düzeyde ekonomik ve sosyal katılımı sağlaması bu kapsamda önem arz etmektedir.

Sonuç ve Öneriler Olarak;

Siirt'te yerel sermayenin sanayi yatınmianna gelişmesi özendirilmeli, kuruluşlar birbirlerine destek olmalıdır.

• îlin ve yörenin karşılaştırmalı üstünlükleri yatırım kararlannda dikkatlice değerlendirilerek, tarımsal sanayi ürünleri dışında diğer sektörlerde de yatırımlar artırılmalıdır.

• Gelişmekte olan yörelerde şirketleşmenin artmasına ihtiyaç vardır. Bu şirketleşmeler aile, arkadaşlık veya hemşehrilik ilişkilerinden çok, ekonomik fayda unsuruna öncelik verilerek oluşturulmalıdır.

• Mevcut müteşebbislerin ve girişimlerin kamu desteklerinden zamanında ve yeterince

yararlanması sağlanmalıdır. " însan kaynağına olan yatırımın önemi bilinmeli, gelecek kuşakların bilgi birikiminin

işletmelere yeni ufuklar açacağı unutulmamalıdır. Bilgi ve eğitime, araştırma

geliştirme faaliyetlerine önem verilmelidir.

Siirt'te yerel kaynaklara dayalı işletmelerin en fazla katma değer yaratacak şekilde

gelişmeleri sağlanmalı, ayrıca ürün çeşitlemesine gidilmelidir.

• Yatırımcıların kendilerim piyasa güçlerinin serbest işleyişine ahştırarak, özellikle Gümrük Birliği sürecinde, kamu desteklerinin sınırlı kalacağım göz önünde bulundurarak. Devletin rolünün fiziki ve sosyal altyapının tamamlanması olacağım bilmeleri gerekmektedir.

• ihracatın önemi dikkate alınarak dış pazarlara açılmada olabildiğince çaba harcanmalıdır.

• Proje ve inşaat çalışmaları devam eden Organize Sanayi Bölgesi ve Küçük Sanayi Sitelerinin biran önce bitirilmeleri ve diğer devam etmekte olan sosyal ve fiziki altyapı yatınmiannın kısa sürede hayata geçirilmesi ekonomik ve sosyal yönden kalkınmayı hızlandıracaktır.

• Aynı alana yapılan ve yeterli piyasa araştırmasına dayanmayan yatırımlar, toplam arzı toplam talebin üzerine çıkarırlar. Bu tür işletmeler yöredeki diğer işletmeleri de olumsuz yönde etkileyebilir. Böylece atıl duruma düşen tesisler ekonomiye yük olur.' Bu husus yatırım kararlannda önemle göz önünde bulundurulmalıdır.

- Yöresel kaynakların daha iyi değerlendirilmesi açısmdan ildeki ekonomik değer arz eden turizm ve maden kaynaklarmın miktarına ve niteliğine yönelik tespitlerin derinleştirilmesinde büyük yarar bulunmaktadır.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yatınmiara devletçe sağlanan teşviklerden yatırım döneminde gümrük muafiyeti , gelir vergisi, SSK prim istisnaları gibi teşvikler, işletme döneminde tesislerin rekabeti açısmdan gerekli olmakla beraber, yatırımların bu bölgelere yönlendirilmesi için ek özendiricilere gereksinim bulunmaktadır.

Bölgede gelir düzeyinin düşüklüğü ve büyük kent merkezlerine insan gücü göçü yanı sıra, sermaye gücü faktörleri, yerel müteşebbislerin öz sermaye birikiminin sınırlı kalmasına neden olmaktadır. Bu sınırlamaya ek olarak uygun orta vadeli finansmanın olmayışı yerel müteşebbislerin sınai alanlara kaymasını engellemektedir.

. öte yandan bölge dışı sermayenin bölgeye yönlendirilmesinde toplumsal sorumluluk yanı sıra, bazı özendiricilere ihtiyaç bulunmaktadır. Bölge dışı sermayenin bu bölgelere çekilebilmesi için, yatırım maliyetim anlamlı ölçüde azaltacak uygun orta ve uzun vadeli fınans desteği ve finans kurumlarının teminat vb. araçlarla desteğinin ve bu destekten doğabilecek risklerin sistem içinde paylaşımımn sağlanması gerekmektedir.

Bölge dışı sermaye yanı sıra, yabancı sermayenin çekilmesinde yukarıda değinilen özendiricilerle birlikte, kamu bankalannın güvence vermesinin gerekli olduğu düşünülmektedir.

Bunlara ek olarak, bu bölgede yapılacak yatırımları hızlandırmak ve özendirmek bakımından, Türkiye Kalkınma Bankası ve diğer kamu bankalannın ortak olarak katılımı ile öncü şirketler kurulmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Özetlendiğinde ilin sanayileşmesi için finansal destek önerileri kısa başlıklarla aşağıda sunulmaktadır.

- Türkiye Kalkınma Bankasi'nca yurtiçi kaynaklara dayalı uygun maliyetli orta vadeli kaynak tedariki,

- Yabancı finans kurumlanndan, TKB'nin kaynak arayışlarına destek sağlanması,

- Kamu Bankalannm katılımı ile kurulacak öncü şirketler vasıtasıyla uygun konularda yatırımların gerçekleştirilmesi,

- Yerli ve yabancı sermayenin kanalize edilmesinde bankaların garantörlük işlemi görmesi ve bunun riskinin sistem içinde paylaşımı,

5.4. YATIRIM ORTAMİNİ İYİLEŞTİRMEK İÇİN ALİNMASİ GEREKEN DİĞER ÖNLEMLER

Bir ülkede yatırımların özendirilmesinde uygulanan teşviklerden en önemlisi yatırım teşvik tedbirleridir. Devlet bölgeler ve/veya iller arasındaki kalkınmışlık farkım gidermek amacıyla farklı illere farklı yatırım teşvikleri sağladığı gibi, aynı zamanda belirli sektörlerin gelişmesin! teşvik etmek amacıyla da o sektörlere yönelik olarak farklı destek unsurlarım uygulamaktadır. Yatırım Projelerinde uygulanabilecek teşvik tedbirleri daha sonraki bölümde "Yatırımlarda Devlet Yardımları" başlığı altında incelenmiştir.

Yatırımların özendirilmesinde yatırım teşvik tedbirlerinin yanısıra önemli sayılabilecek diğer teşvik unsurları arasında Organize Sanayi Bölgesinin kurulması; Serbest Bölgenin oluşturulması; kara, hava ve deniz yolu ulaşımının sağlanması; altyapı yatmmiannın yeterli düzeye getirilmesi gibi uygulamalarda yer almaktadır.

Organize Sanayi Bölgeleri

Organize Sanayi Bölgesi (OSB), birbiriyle işbirliği halinde üretim yapan orta ve küçük ölçekli işletmelere planlı bir alanda ve ortak altyapı hizmetlerinden yararianarak daha dolay ve ucuz üretim yapma olanağı veren bir sistemdir. Bu nedenle, bu bölgeler sınai yatırımların teşvik edilmesinde, planlı sanayi yerleşiminin sağlanmasında, düzenli şehirleşme ve istihdamın geliştirilmesinde etkili bir kalkınma aracı olarak kullanılmaktadır. Başlı basma bir teşvik unsuru olan Organize Sanayi bölgelerinde yapılan (ve/veya yapılacak) yatınmiara bazı ek teşvikler de sağlanmaktadır.

Altyapı tesislerinin genellikle yüksek yatırım harcamaları gerektirmesi nedeniyle, bu yatırımların bizzat teşebbüs tarafindan gerçekleştirilmesi mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla belirli bir bölgede (örneğin Organize Sanayi Bölgesinde) altyapı tesislerinin yeterli derecede mevcut olması önemli bir kuruluş yeri avantajıdır. Ayrıca belirli bir konuda altyapı tesislerinden faydalanabilme düzeyi buraya yerleştirilecek ölçek büyüklüğünün-özellikle üst kapasite sınırı olarak-belirlenmesinde önemli bir faktör olarak değerlendirmeye dahil edilmelidir.

Organize Sanayi Bölgelerinde aynı veya farklı sektörlerdeki bir çok işletmelerin toplanması sonucunda yatay ve dikey uzmanlaşmaya gitmek ve işletmelerarası işbölümü derecesini artırmak için uygun şartlar ortaya çıkmaktadır. Aynı bölgede toplanmış aynı sektöre dahil işletmeler arasında işbirliğine giderek tek tek işletmelerin ürün programlarım daraltmaları yanında (yatay uzmanlaşma), artan girdi ve hizmet talebim karşılamak üzere uygun ölçekli birçok yan sanayi ve hizmet işletmelerinin bu bölgede faaliyet göstermeleri mümkün olur. Ayrıca aynı veya faklı sektörlerdeki işletmelerarası işbölümü derecesini artırarak işletmelerin üretim derinliklerinin azalülması yoluna gidilebilir (dikey uzmanlaşma).

Siirt ilinde kurulması düşünülen Organize Sanayi Bölgesi'nin etüd, proje ve mühendislik hizmetleri tamamlanmış olup, gerekli çalışmalar devem etmektedir.

Serbest Bölgeler

Bir ülkede yatırımları artması ve özellikle ihracatın artınîması amacma yönelik üzerinde kurulması gereken konulardan birisi de serbest bölgelerdir. Serbest Bölgeler, bir ülkenin toprakları veya siyasal sınırları içinde kurulan, fakat gümrük sınırları dışında tutulan, yani o ülkenin dış ticaret kambiyo düzenlemelerinin tamamen veya kısmen uygulanmadığı ve seçilmiş sınai ve ticari faaliyetlerin ülkenin diğer kesimlerine göre daha çok teşvik edildiği, bürokrasinin en aza indirilmeye çalışıldığı bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Gerçekleştirilen faaliyetlerin tür ve niteliklerine göre serbest bölgeler birkaç gruba ayrılmaktadır. Bunları aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür.

i) Serbest Ticaret Bölgesi

ii) Serbest Üretim Bölgesi iü) Serbest Limanlar iv) Kıyı Bankacılığı

Bir ülkede serbest bölge kurulmasındaki temel iktisadi mantık; özellikle sanayi malları üretim ve ihracatının arttırılmasına yönelik olarak, söz konuşu ülkenin ihtiyaç duyduğu yabancı sermaye girişini teşvik etmektir. Bunun yanı sıra, ekonominin yapışma ve özelliklerine bağlı olarak, istihdam imkanları, ödemeler bilançosuna katkı ve teknoloji transferi, bölgesel gelişmişlik farklılıklarım giderme konusundaki etkiler de serbest bölgelerin kuruluş nedenleri arasında gösterilmektedir.

Kurulacak bir serbest bölgeden etkin olarak yararlanılabilmesi için, o serbest bölgenin kurulacağı yerin rasyonel bir biçimde tespit edilmesi kritik önem taşımaktadır.

Serbest bölgeler uluslararası ticari ilişkilere konu olduğundan; kuruluş yeri, ulaşım ve haberleşme hizmetleri ile direkt bağlantılı olmak durumundadır. Dış pazarla hızlı ve düzenli olarak temasta bulunabilmek için, uluslararası ulaştırma kolaylıklannın yanı sıra telefon, faks ve posta hizmetleri alt yapısımn gelişmiş ve aksamadan sürdürülebiliyor olması zorunludur.

öte yandan, hangi tür ulaştırma kolaylıklannın gerekli olduğu, işçi sayışı ve niteliğinin belirlenmesi, fiziki ve ekonomik çevrenin özellikleri, serbest bölgenin kuruluş yeri seçimim ve hangi malların faaliyet konuşu olabileceğim etkilemektedir. Yabancı sermaye kuruluşlannda, gerek idari gerekse teknik açıdan istihdam edilen kalifiye insan gücüne serbest bölgelerde ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü, böylece yerli idari ve teknik personelin eğitimine katkıda bulunulmuş olacaktır. Ancak, yabancı kalifiye elemanın serbest bölgede çalışabilmesi için uygun eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler tesislerinin kullanıma sunulması beklenmektedir.

Serbest bölgelerin kuruluş yeri seçiminde benimsenen kriterler; yer seçimi, liman ya da havaalanına giriş koşulları, serbest bölge sınırları, alt yapı özellikleri, bölgenin tanıtım

kolaylıkları, sınırlamalar ve firma yönetimlerinin bağımsız hareket edebilme özgürlükleri olarak sıralanabilir.

Serbest bölgeyi besleyen hinterlandın da göz önünde bulundurulması ile, ihracatın arttırılması yönünde gelişme sağlanabilmektedir. Bu karşılaştırma, üretilen mallar, sağlanan hammadde ve diğer girdiler ve istihdam özellikleri yönünden yapılmalıdır.

Serbest bölgede altyapının hazırlanmış olması, her zaman tercih edilen önemli bir husustur. Örneğin destek hizmetleri, ulaştırma, lojman ve benzeri kolaylıklar, su, elektrik, sabit tesisler, bankalar, konutlar, mağazalar, okullar ile günlük ve sosyal yaşam için gerekli diğer hususların da hizmete hazır olması gerekmektedir.

Türk serbest bölgelerinde faaliyette bulunan ve bulunacak olan firmalara sağlanan avantajlar ve teşvikler şöyle sıralanabilir.

1- Bölgede yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen gelirler; gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer vergisi dahil olmak üzere, her türlü vergiden muaftır.

2- Faaliyet Ruhsatı'nın geçerlilik süresi, kiracılar için maksimum 10 yıl; ofislerim serbest bölgede kurmak isteyen kullanıcılar için ise 20 yıldır. Talep edilen faaliyet ruhsat süresi 20 yılı aşıyor ise, bu süre 99 yıla kadar uzatılabilir.

3- Bölgede elde edilen kazanç ve iratlar, Türkiye de dahil olmak üzere, arzu edilen ülkeye herhangi bir vergi, gümrük veya ücrete tabi olmaksızın serbestçe transfer edilebilmektedir.

4- Serbest bölgelerdeki yatırımların yabancı sermaye ortaklığına dair herhangi bir oran sınırlaması yoktur. Bölgede faaliyet gösterecek firmalar, yüzde yüz yerli firmalar olabilecekleri gibi, aynı oranda yabancı vejoint venture firma olabilirler.

5- Dünyadaki pek çok serbest bölgenin aksine, Türk serbest bölgelerinde yurtiçi piyasaya mal satışı ve takas yapma izni verilmiştir.

6- Bölgede kullanılan paralar, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi'nca kabul edilen konvertibi yabancı paralar olup, her türlü ödeme döviz ile yapıldığından, kur farkı söz konuşu olmamaktadır.

7- Türk serbest bölgelerindeki alt ve üstyapı, uluslararası standartlarla rekabet edebilir niteliktedir.

8- Uygulama ve işlemler esnasmda; kırtasiyecilik ve bürokrasi, bu işlemlerle ilgili tek bir yetkili ajans görevlendirildiğinden, minimum seviyeye indirilmiştir.

9- Türk serbest bölgeleri Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz'de yer alan büyük Türk Limanlarına yakın mesafelerdedir. Buna ilaveten, bu bölgeler, uluslararası havaalanlarına ve otoyol ağlarına kolay erişilebilecek mesafelere kurulmuşlardır.

l O-Türkiye'nin coğrafi konumu, Türk serbest bölgelerine önemli avantajlar sağlamaktadır.

11-Serbest bölgelerde fiyat, standartlar ya da mal kalitesine yönelik prosedürel sınırlamalar yoktur.

12-Bölgenin açılışından itibaren, on yıl süreyle grev ve lokavt uygulamaları yasaklanmıştır.

13-Serbest bölgede üretilen bir malda kullanılan üçüncü ülke menşeli girdi için telafi edici vergi ödenerek, yeni ürün Avrupa Birliği ülkelerine gidebilmektedir.

14- Serbest bölgede 6224 no'lu Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu uygulanmamaktadır.

15-Serbest bölgedeki mal partiler halinde çekilebildiğinden, vergiler bir defada ödenmemektedir.

16-Serbest bölge ile Türkiye arasında Dış Ticaret Rejimi uygulanmaktadır. Serbest bölgeler arası ve diğer ülkelerle ticaret serbesttir.

17-işletici ve kullanıcılar, yatırım ve üretim safhalannda Bakanlar Kurulu'nca verilen teşviklerden yararlanmaktadırlar. Türk ve yabancı kullanıcılar eşit statüye haizdir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri

Yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik olarak, özellikle pazar ortamımn geliştirilmesi yönünde uygulanacak tedbirler de ildeki sanayi yatınmiannın artınîması açısından önem arz etmektedir. Bu amaçla, ilde imalat sanayiinde faaliyet gösteren firmalar için, ihracat imkanım azami derecede kullanmalanna olanak sağlayacak ve pazarlama maliyetlerim düşürecek olan "Sektörel Dış Ticaret Şirketleri" modelinin altyapısının araştınîmasında büyük yarar vardır. Konunun öneminden dolayı Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine (SDŞ) ilişkin uygulama aşağıda özetlenmiştir;

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ihracat sektörü içinde bir organizsyon altında toplanarak dünya pazanna yönlendirilmesi amacıyla; ihracat ve ilgili konularda

(finansman tedarik, nakliye sigorta, gümrükleme vb.) hizmet sağlayarak, dış ticarette uzmanlaşmalarım ve bu suretle daha etkin faaliyet göstermelerim teminen SDŞ modeli geliştirilmiş olup, hukuksal çerçevesi ile bunlara yönelik teşvik ve yardımlar ayrıntılı olarak düzenlenmiş ve 26.12.1996 tarih ve 22859 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.

Normal yörelerde, yalnızca aynı sektörde faaliyet gösteren firmalardan oluşan Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin;

1-200 arasında işçi istihdam eden,

- Aynı üretim dalında faaliyette bulunan,

- Asgari 10 küçük ve orta büyüklükteki şirketin bir araya gelmesiyle,

- En az 10 (on) milyar TL. ödenmiş sermayeli anonim şirketler olarak kurulması

gerekmektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin hiçbir ortağının sermaye payı, toplam şirket sermayesinin. Normal Yörelerde % l O' undan fazla olamaz.

Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması ve nakit karşılığı çıkartılması gerekmektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri;

- Normal Yörelerde ve yurtdışında, sadece hizmet sektöründe faaliyette bulunmak üzere kurulan şirketlere,

- Kalkınmada Öncelikli Yörelerde ise, üretim ve hizmet sektöründe faaliyette bulunmak üzere kurulan şirketlere iştirak edebilirler.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri, ortakların faaliyet gösterdiği üretim dalma ait hammadde tedarikinde imalatçı olarak değerlendirilirler.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri; aynı sektörde faaliyette bulunmak kaydıyla, SDŞ ortağının ait olduğu grubun diğer şirketleri ile bunların kurduğu ortaklıkların ihracatına aracılık edebilirler. Ayrıca, bu şirketler gerek SDŞ statüsünü aldıkları yılda ve gerekse takip eden yıl içinde, aynı sektörde faaliyette bulunan ve KOBÎ niteliğim taşıyan ve fakat ortak olmayan firmaların ihracatına da aracılık edebilirler.

Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinde; ortaklıktan ayrılmak isteyen ortakların payları, Dış Ticaret Müsteşarlığı'mn onayı alınmak ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde %20'lik azami oran aşılmamak kaydıyla, bu tebliğde belirtilen tanıma uyan yeni veya mevcut ortaklara devredilebilir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin kuruldukları yıl hariç, müteakip her yıl içinde, Normal Yörelerde en az 5 (beş) milyon ABD Dolan ihracatı gerçekleştirememeleri halinde SDŞ statüsünün geri alınabileceği hükmü getirilmiştir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri, ihracatta devlet yardımlannın hedef grubunu oluşturmakta olup, bu yardımlardan öncelikle yararlanırlar.

' w

SDŞ çatışı altında örgütlenmenin, fîrmalara ölçek ekonomilerinden kaynaklanan maliyet avantajları ve KDV tahsilatında daha kısa sürede sonuç alınması gibi faydalar sağladığı, bununla birlikte Para Kredi Koordinasyon Kurulu'nda bekleyen devlet yardımlannın işlerlik kazanmasıyla sağlanan avantaj lann daha da artacağı düşünülmektedir.

SDŞ'de yer alacak firmalann sorunlannın çözümünde ortak hareket kabiliyeti açısından aynı sektörde faaliyet göstermeleri, üye firmalann halihazırda ihracat yapıyor ya da en azından ihracat yapabilecek potansiyele ve kaliteye sahip olması, ürün homojenliği ve teknoloji açığının bulunmaması, talep artışına bağlı olarak üretim artışım sağlayacak kapasiteye sahip olmalan ve tercihen herhangi bir meslek grubu ya da demeğin üyelerinden seçilerek oluşturulması gibi faktörler SDŞ modelinin şansım artıracak önemli hususlardır. , "

Gerek sanayi sektöründe gerekse hizmetler sektöründeki yatırımların ivme kazanmasında bir diğer teşvik tedbiri olarak ulaşım imkanlannın çeşit ve nitelik açısmdan yeterli düzeyde olması gelmektedir. Ulaşım şebekesinin ve burada kullanılabilen taşıma araçlarının nitelikleri de taşıma maliyetini belirleyen önemli bir faktördür. Ulaştırma teknolojisindeki gelişmelerin bir neticesi olarak gerek taşıma maliyetinin düşürülmesi ve gerekse taşıma süresinin kısaltılması sonucunda, önceleri en önemli kuruluş yeri faktörü olan taşıma maliyetinin kuruluş yeri seçimi üzerindeki ağırlığı azalmakla birlikte yine de önemli faktördür.

5.5. YÖRENİN ALTYAPISINI VE EKONOMİSİN! GELÎŞTİRMEYE YÖNELİK ÇALIŞMALAR

Siirt ilinin altyapısı ve sosyo-ekonomik durumunu geliştirmeye yönelik olarak devam etmekte olan veya plan aşamasında bulunan mevcut projeler aşağıda kısaca özetlenmiştir.

Kurtalan Devlet Hastanesi ve 10 Daireli Lojman İnşaatı

Devlet-Vatandaş işbirliği ile 1994 yılında inşaatına başlanan proje, halen devam etmektedir.

Baykan Devlet Hastanesi

1996 yılı yatırım programına alınan 30 yataklı devlet hastanesinin, ödenek aynimadığından yapımına başlanamamıştır

Halk Sağlığı Laboratuarı

îl merkezinde 1990 yılında yapımına başlanan laboratuar, %70 düzeyinde tamamlanmış, 1996 yılında ise yeniden ihale edilerek ikmal inşaatına başlanmıştır. 1997 yılında bitirilmesi düşünülen inşaat, ödenek yetersizliği nedeniyle halen tamamlanamamıştır.

Kültür Merkezi

îl merkezinde yapımma 1992 yılında başlanan Kültür Merkezi, %80 düzeyinde tamamlanmış olup, bitirilebilmesi için ek ödeneğe ihtiyaç bulunmaktadır.

Baykan Ziyaret Beldesi Çok Programlı Lise

1997 yılı yatınm programına alınan lise inşaatı için, 1997 yılı fiyatlarıyla 7.5 Milyar T.L. proje fiyatı tespit edilmiştir. Projenin ihalesi Ekim 1997'de yapılmıştır.

Yüksekokul Öğrenci Yurdu

1997 yılı yatınm programına alınan 500 kişilik yurt inşaatı için 1997 yılı için 20 Milyar T.L. ayrılmış olup, inşaatın temeli atılmıştır.

Merkez Garisan Göçebe İskanları

99 konutluk göçebe iskanları %90 düzeyinde tamamlanmış olup, bitirme çalışmaları devam etmektedir

Eruh-Soran Göçebe iskanları

88 konutluk göçebe iskanları %85 düzeyinde tamamlanmış olup, bitirme çalışmaları devam etmektedir

Küçük Sanayi Sitesi

128 işyerinden oluşan sitenin üst yapışı tamamlanmış olup, altyapı çalışmalanna devam edilmektedir. Sitenin tamamlanmasıyla, günün koşullanna uygun ve modem bir işyeri olanağı sağlanacağından, küçük sanayicilerin yatınm isteğinin artınlacağı tahmin edilmektedir.

Organize sanayi Bölgesi

Bölgenin etüt, proje ve mühendislik hizmetleri tamamlanmış olup, çalışmalar devam etmektedir.

Havaalanı

îl merkezinde, mülkiyeti îl Özel îdaresi'ne ait olan havaalanında 1.650 metre pist uzunluğunun 300 metre daha uzatılması ve ek giden yolcu salonu için ilgili Bakanlıktan ödenek talebinde bulunulmuş olup, 1997 yılı itibariyle 40 Milyar T.L. intikal etmiştir. Giden yolcu salonu %100 tamamlanmış olup, pist uzatımı çalışmaları devam etmektedir.

Botan Hidroelektrik Santrali

1997 yılı yatırım programına alınan rehabilitasyon projesi için ödenek ayrılıp ihale yapılmış olmakla birlikte, bugüne kadar hiçbir çalışma yapılmamıştır.

Pervari İçme Suyu İnşaatı

Mayıs 1997 tarihinde yer teslimi yapılmış olup, servis yolu işleri devam etmektedir. Şirvan İçme Suyu İnşaatı

Birinci kısımda şebekesi eskiyen hat yeniden elden geçirilmiş olup, ikinci kısım işleri devam etmektedir.

G5zpınar İçme şüyu İnşaatı

inşaatın projesi bitirilmiş olup, ihale aşamasındadır. Pervari Kanalizasyon İnşaatı inşaat çalışmaları devam etmektedir.

Kurtalan Kanalizasyon inşaatı

Proje çalışmaları devam etmekte olup, ihaleden sonra çalışmalara başlanacaktır.

 

5.6. YATIRIMLARDA ÖNGÖRÜLEN DEVLET YARDIMLARI

Ulusal ekonomilerin ayakta durabilmesi, yeni nesillere istihdam yaratılabilmesi, üretim, ihracat ve refah düzeyinin artırılabilmesi için yatırım yapılması zorunlu olurken, özellikle Devletin ekonomideki payının azaltılmasının her kesim tarafından kabul gördüğü bir dönemde, ihtiyaç duyulan sanayi yatınmianmn Özel Sektör tarafından gerçekleştirilmesi bir mecburiyet haline gelmektedir.

Yatırım, getirişi uzun vadede oluşan ve değişen ekonomik, politik, sosyal ve teknolojik şartlar nedeniyle yüksek risk taşıyan bir faaliyettir. Söz konuşu yüksek riski azaltmak ve müteşebbisleri ülkenin ihtiyaç duyduğu yatınmiara yönlendirebilmek için, gelişmiş ülkeler dahil tüm ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de de yatırımların Devlet tarafından desteklenmesi kaçımimaz bir mecburiyet olarak karşımıza çıkmaktadır. Gümrük Birliği, Dünya Ekonomisine Entegrasyon ve yabancı sermayenin Ülkemize çekilmesi gibi hususlar dikkate alındığında Yatırımlarda Devlet Desteklerinin önemi daha da artmaktadır.

Esasen, Avrupa Birliği üyesi ülkeler dahi, tüm ülkelerde bölgesel ve sektörel amaçlara yönelik olarak mali kaynaklar nispetinde;

- Nakit destek ve hibeler,

- Vergisel destekler,

- Kredi destekleri,

- Sermayeye iştirak,

- Arazi-Arza tahsisi,

- Eğitim, pazar araştırması ve AR-GE yardımları

gibi Devlet Destekleri yaygın bir biçimde uygulanmaktadır. Ülkemizde yatınmiara uygulanan Devlet Yardımlarım;

a- Yatırımlarda Devlet Yardımları, b- KOBÎ (Küçük ve Orta Boy İşletmeler) Yatırımlarında Devlet Yardımları

olmak üzere iki farklı sistemde ele almak mümkündür. KOBÎ Yatırımları ile ilgili Devlet Yardımları belli büyüklüğe kadar olan îmalat Sektörü yatırımlarım hedef alırken, Teşvik Belgeli Sistem çerçevesinde yürütülen ve genel anlamda Yatırımlarda Devlet Yardımları adı altında ifade edilen destekler, belli bir büyüklüğün üzerindeki her tür sektör yatırımım kapsamaktadır.

a- Yatırımlarda Devlet Yardımları

Yatırımlarda Devlet Yardımları ile ilgili Mevzuat, 13 Ocak 1995 tarih ve 22170 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 26/12/1994 tarih ve 94/6411 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar" 10 Mart 1995 tarih ve 2223 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 8/3/1995 tarih ve 95/6569 sayılı "Ek Karar" ve 4 Nisan 1995 tarih ve 22248 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 95/2 Sayılı Hazine Müsteşarlığı Tebliği ile düzenlenmiştir. Ayrıca, söz konuşu Mevzuatta 8 Aralık 1996 tarih ve 22841 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 19/9/1996 tarih ve 96/8639 sayılı "Ek Karar" ,19 Mart 1997 tarih ve 22938 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 97/2 Sayılı Hazine Müsteşarlığı Tebliği ve YPK'nun 22 Temmuz 1997 tarih ve 97/41 Sayılı karan, 6 Ağustos 1997 tarih ve 97/45 Sayılı kararı ve 16 Ekim 1997 tarih ve 97/88 Sayılı karan ile ihtiyaçtan doğan bazı değişiklikler yapılmıştır. Daha sonra, 23 Ocak 1998 tarih ve 23239 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 4325 No'lu Kanunla Olağanüstü Hal Bölgesinde ve KÖY' lerde istihdam yaratılması ve yatırımların teşvik edilmesine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

Son olarak ta, 25 Mart 1998 tarih ve 23297 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 23/2/1998 tarih ve 98/10755 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Esastan Hakkında Karar" ile;

- Daha önceki Karar hükümlerine göre düzenlenmiş bulunan yatırım teşvik belgeleri ile ilgili uygulamalar, istinat ettiği Karar hükümlerine tabi olmak ve

- Ancak, talep edilmesi halinde 98/10755 sayılı Karar' la lehe gelen hükümler 26/12/1994 tarihli ve 94/6411 sayılı Karar ve bu Karar' da değişiklik yapan Kararlar hükümlerine göre düzenlenmiş olan yatırım teşvik belgelerine tatbik edilebilir olmak

kaydıyla; 26/12/1994 tarih ve 94/6411 sayılı, 8/3/1995 tarih ve 95/6569 sayılı, 19/9/1996 tarih ve 96/8639 sayılı, 31/7/1997 tarih ve 97/9688 sayılı Kararlar yürürlükten kaldırılmıştır.

Son kararın uygulanmasına ilişkin esas ve usuller 6 Mayıs 1998 tarih ve 23334 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanan 98/1 sayılı Hazine Müsteşarlığı tebliği ile düzenlenmiştir.

Daha önceki Karar hükümlerine göre düzenlenmiş bulunan yatırım teşvik belgeleri ile ilgili uygulamalar, istinat ettiği Karar hükümlerine tabi olmak ve saklı kalmak kaydıyla, 25 Mart 1998 tarihinden sonra yürürlükte olan Karar çerçevesinde destek unsurlannın uygulanması açısından;

a- Gelişmiş Yöreler: istanbul ve Kocaeli il sınırları ile Ankara, îzmir, Bursa, Adana ve

Antalya Büyükşehir Belediye sınırları dahili, b- Normal Yöreler: Gelişmiş Yöreler ve Kalkınmada Öncelikli Yöreler dışında kalan

iller, C- Kalkınmada Öncelikli Yöreler: Bakanlar Kurulu Karan ile Kalkınmada Öncelikli

Yöre olarak belirlenen iller,

olarak tespit edilmiştir.

23/2/1998 tarih ve 98/10755 sayılı karar çerçevesinde Hazine Müsteşarlığı'ndan alınan "Teşvik Belgesi" kapsamında gerçekleştirilen yatırımlar için, yatırım veya işletme dönemlerim kapsayan aşağıdaki destek unsurları uygulanmaktadır;

- Gümrük vergisi istisnası,

- Yatırım indirimi,

- Makine ve teçhizat ahmında Katma Değer Vergisi desteği,

- Vergi, resim ve harç istisnası,

- Enerji desteği,

- Arsa tahsisi,

- Yatırımları Teşvik Fonu'ndan kredi tahsisi.

Yukarıda sayılan destek unsurlarının ne şekilde uygulanacağı Hazine Müsteşarlığı'nca belirlenmektedir. (Çalışmanın yapıldığı sırada henüz uygulama tebliği hazırlanmamıştır.)

Destek unsurlarından Yararlanma

Destek unsurlarından yararlanabilmek için esas ve usulleri Müsteşarlıkça belirlenecek Yatırım Teşvik Belgesinin temin edilmesi zorunludur. Yatırımın, teşvik belgesine bağlanabilmesi için asgari sabit yatırım tutannın. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde 25 Milyar Türk Lirası, diğer yörelerde ise 50 Milyar Türk Lirası elması gerekmektedir.

Yatırım teşvik belgesi kapsamında, Gelişmiş Yörelerde aşağıda belirtilen sektörlerdeki yatırımlar ile bu yörelerde Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca belirlenen Organize Sanayi Bölgelerindeki yatırımlar. Normal Yöreler ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerdeki yatırımlar ve KOBÎ kapsamına giren işletmelerce gerçekleştirilecek yatırımlar, yukarıda sayılan destek unsurlarından yararlanabilir.

Gelişmiş Yörelerde destek unsurlarından yararlanabilecek yatırımlar aşağıda verilmiştir;

- Elektrik enerjisi üretimi yatırımları (otoprodüktör yatırımları dahil),

- Altyapı yatırımları

Yap-işlet ve/veya yap-işlet-devret modeli çerçevesinde yapılacak yatırımları,

- Ar-Ge, tasarım, yeni ürün ve model geliştirmeye yönelik yatırımlar,

- Çevre korumaya yönelik yatırımlar,

- Bilim Teknoloji Yüksek Kurulunca belirlenen öncelikli teknoloji yatınmian,

- Elektronik sanayi yatırımları,

- Gemi ve yat inşa yatırımları,

- Tersane yatırımları (gemi inşa ve onarımım sağlayan tesisler),

- Teknopark, bilişim teknolojisi, eğitim, sağlık ve turizm yatırımları dahil olmak üzere Müsteşarlıkça belirlenecek diğer hizmet yatırımları,

- Mevcut yatırım Kalkınmada Öncelikli Yöreler ile yurt dışına nakli sonucunda aynı mahalde gerçekleştirilmesi kaydıyla, Müsteşarlıkça uygun görülecek yatırımları,

- Tevsi, modernizasyon, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme, entegrasyon ve tamamlama yatırımları,

- îleri teknoloji gerektiren, katma değeri yüksek, vergi gelirleri ve istihdam artırıcı özelliklerden bir veya birden fazlasını içeren ve sabit yatırım tutarı 50 Milyon ABD Dolan karşılığı Türk Lirasmın üzerindeki komple yeni yatırımlardan Müsteşarlıkça uygun görülecek yatırımlar.

Yatırımlara Sağlanan Destek Unsurları

Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu îstisnası: Yatırım teşvik belgesi kapsamındaki makine ve teçhizat (hammadde, aramalı ve işletme malzemeleri hariç) ithalatı, yürürlükteki ithalat rejimi Karan gereğince ödenmesi gereken Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu'ndan istisna tutulmaktadır.

Teşvik belgesi ve buna bağlı liste kapsamındaki makine ve teçhizatın ithaline ilişkin işlemler, gümrük mevzuatı çerçevesinde gümrük idaresince yerine getirilir. Uygulamaya ilişkin usuller. Müsteşarlık ve Gümrük Bakanlığı'nca (Gümrük Kontrol Genel Müdürlüğü) müştereken tespit edilir.

Yatırım İndirimi: 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun ek 3. Maddesi hükmü uyarınca yatırım indirimi uygulaması açısından, yatırım teşvik belgesi kapsamında Gelişmiş Yöreler ve Normal Yörelerde gerçekleştirilecek yatırımlar (Organize Sanayi Bölgelerinde gerçekleştirilecek yatırımlar ile KOBÎ'lerce yapılacak yatırımlar dahil) özel Önem taşıyan sektör yatırımlarıdır.

Yatırım indirimi. Normal Yöreler ve Kalkınmada Öncelikli Yöreler ile yukarıda izah edilen şekildeki Gelişmiş Yörelerde yapılacak yatırımlara %100 oranında uygulanır. Yatırım indiriminin artınîması halinde, Kalkınmada Öncelikli Yöreler için azami oran uygulanır. Yatırım indirimi uygulaması yönünden yatırımcının Müsteşarlığa müracaat tarihinden itibaren yapacağı harcamalar dikkate alınır.

 

İthalde KDV Ertelemesi: Teşvik Belgesi kapsammda ithal edilecek makine ve teçhizat, 25/10/1984 tarihli ve 3065 sayılı Kanun'da öngörüldüğü şekilde Katma Değer Vergisi ertelemesinden yararlanır, îlgili mevzuatta öngörülen istisna hükümleri saklıdır.

Müsteşarlık tarafindan verilen teşvik belgesinde yer alan yatırım mallarının ithalinde ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi, bu verginin fiilen indirilmesinin mümkün olacağı tarihe kadar ertelenir. Erteleme süresince zaman aşımı işlemez.

Yerli Makine ve Teçhizatta KDV Desteği: Teşvik belgesi kapsammda yurt içinden satın alınan ve yerli katkı oranı %50'nin (gemi ve yat inşa yatınmiannda %30) üzerinde bulunan makine ve teçhizata ilişkin Gelişmiş ve Normal Yörelerdeki yatırımlarda Katma değer vergisi oranındaki değer, Kalkınmada Öncelikli Yörelerdeki Yatırımlarda ise Katma Değer Vergisi oranma 10 puan eklenmek suretiyle bulunacak değer üzerinden yatırımcılara Fon'dan ödeme yapılır. Bu ödeme, gemi ve yat inşa yatınmiannda sabit yatırım tutan üzerinden yatınmcılara ödenir.

KDV desteği ile ilgili olarak yatınmın bulunduğu il valiliğine veya yatınmcımn kendisinin tayin edeceği yeminli mali müşavire doğrudan başvurularak işlemler yürütülür.

Vergi, Resim ve Harç îstisnası: 3/12/1988 tarihli ve 3505 sayılı Kanun'un Geçici 2'nci maddesine göre yatınmcının, yatırımın tamamlanmasına müteakip 2 yıl içinde 10.000 ABD Dolan tutannda ihracat yapacağına dair taahhütte bulunması kaydıyla;

- Şirket kuruluşu,

- Yatınm termin süresi içinde kalınmak kaydıyla teşvik belgesinde öngörülen özkaynak tutarım geçmemek üzere sermaye tezyidi,

- Teşvik belgesinde öngörülen yabancı kaynak tutarım geçmemek üzere bir yıl ve daha uzun vadeli olarak yurt içinden ya da dışından sağlanacak yatınm kredileri,

- Teşvik belgeli yatınma ilişkin gaynmenkul ve gayrımenkule müteferri ayni haklann ayni sermaye olarak konulması halinde bunların şirket adına tapuya tescil,

işlemleri ve bu işlerle ilgili olarak düzenlenecek kağıtlar 1/7/1964 tarihli ve 488 sayılı Kanuna göre Damga Vergisinden ve 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Kanuna göre harçlardan istisna edilir.

Enerji Desteği: îlgili mevzuatla belirlenen esas ve usuller çerçevesinde teşvik belgeli yatınmiara enerji desteği sağlanır.

Yatırımları Teşvik Fonu'ndan Kredi Tahsisi : Fon'dan sadece, yatırımlarda Devlet yardımları ile ilgili teşvik mevzuatı çerçevesinde araştırma-geliştirme (Ar-Ge), teknopark, çevre korumaya yönelik Bilim Teknoloji Yüksek Kurulunca belirlenen öncelikli teknolojik yatırımlar ile KOBÎ yatınmiannın teşviki, desteklenmesi ve yönlendirilmesi amacıyla Müsteşarlıkça belirlenecek limitler dahilinde kredi tahsisi yapılabilmektedir.

Ayrıca, Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada öncelikli Yörelerde vergi teşvikleri uygulamak ve yatınmiara kamu arsa ve arazisi temin etmek suretiyle yatırımları ve istihdam imkanlarını artırmayı amaçlayan, 4325 No.lu Kanun kapsamında çeşitli teşvikler getirilmiştir.

Bu Kanunda geçen Olağanüstü Hal Bölgesi; 4325 No.lu Kanunun yürürlüğe girdiği l Şubat 1998 tarihinde. Olağanüstü Hal Bölgesi ve mücavir alanına dahil iller ile Devlet istatistik Enstitüsü Başkanlığınca belirlenen fert basma GSYÎH miktarları 1.500 ABD Dolan veya daha az ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca belirlenen sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi -0.5 ve daha düşük bulunan illerden Bakanlar Kurulunca tespit edilen; Adıyaman, Ağn, Ardahan, Bayburt, Erzurum, Gümüşhane, İğdır, Kars, Ordu, Şanlıurfa ve Yozgat illerim kapsamaktadır.

Bu Kanun kapsamında getirilen teşvikler ise şöyledir;

Gelir ve Kurumlar Vergisi îstisnası: 1.1.1998 tarihi ile 31.12.2000 tarihi arasında;

Olağanüstü Hal Bölgesi kapsamında sayılan illerde yeni işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, bu illerdeki işyerlerinde fiilen ve sürekli olarak 10 ve daha fazla işçi çahştırmalan şartıyla, münhasıran bu iş yerinden elde ettikleri kazançlan işe başlama

tarihinden itibaren yatırım dönemi dahil 5 vergilendirme dönemi gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.

Çalışanlardan Kesilen Vergilerin Ertelenmesi: 31.12.2002 tarihine kadar uygulanmak üzere; Olağanüstü Hal Bölgesi kapsamında sayılan illerde, 1.2.1998 tarihim izleyen aybaşından itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu illerdeki işyerlerinde çalıştırdıkları işçiler ile 1.2.1998 tarihinden önce işe başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin 31.10.1997 tarihinden önce ilgili idareye vermiş oldukları en son 4 aylık sigorta prim bordrolarında bildirdikleri işçi sayışma ilave olarak yeni işe aldıkları ve bu işyerlerinde fiilen çalıştırdıkları işçilerin, ücretlerinden kesilen ve beyan edilerek tahakkuk ettirilen gelir ve damga vergileri, beyanname verme süresin! izleyen ikinci yılın aynı döneminde ödenir.

İşletmelerde Vergi, Resim, Harç îstisnası: 1.2.1998 tarihinden 31.12.2002 tarihine kadar uygulanmak üzere; Olağanüstü Hal Bölgesi kapsamında sayılan illerde yapılacak teşvik belgeli yatırımlarla ilgili olarak;

- Arazi veya arsa tedariki ile ilgili olarak ivazlı veya ivazsız devir, temlik, kamulaştırma, satış vaadi sözleşmesi, intifa ve iştira hakkı, alım, satım, kira, geri alma, geri verme, ifraz, tevhid, tescil, cins değişikliği, rehin ve ipotek tesis ve terkini, ıslah ve değişiklik işlemleri ile bu işlemler dolayısıyla düzenlenen kağıtlar,

- Kredi verilmesi ile ilgili işlemler, bu konuda düzenlenen kağıtlar ve kredi işlemleri nedeniyle her ne nam ile otursa olsun nakden veya hesaben alınan paralar

veraset ve intikal vergisi, damga vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, emlak vergisi ve harçlar ile 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununa göre alınan vergi, resim ve harçtan müstesnadır.

Sigorta Primi İşveren Payları: 31.12.2002 tarihine kadar uygulanmak üzere;

Olağanüstü Hal Bölgesi kapsamında sayılan illerde, 1.2.1998 tarihinden itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu illerdeki işyerlerinde çalıştırdıkları

işçiler ile 1.2.1998 tarihinden önce işe başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin 31.10.1997 tarihinden önce idareye vermiş oldukları en son 4 aylık sigorta prim bordrolarında bildirdikleri işçi sayışma ilave olarak yeni işe aldıkları ve bu işyerlerinde fiilen çalıştırdıkları işçiler için, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72 ve 73'ncü maddeleri uyarınca prime esas kazançları üzerinden tahakkuk ettirilecek primlerin işveren hissesi Hazinece karşılanmaktadır.

Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi: 23 Ocak 1998 tarih ve 23239 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4325 Sayılı Kanunun 8'inci maddesiyle Kalkınmada Öncelikli Yörelerde;

organize sanayi bölgelerine öncelik verilmek üzere en az 10 kişilik istihdam öngören teşvik belgeli yatırımlar için gerçek ve tüzel kişilere, Hazineye ait arazi ve arsaların mülkiyeti bedelsiz olarak devredilebilir hükmü getirilmiştir. Bu maddenin uygulanması ile ilgili hükümler Maliye Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikçe belirlenecektir.

Yatırımın Finansmanı

Teşvik belgesi kapsamındaki yatırımların finansmanında uygulanabilecek asgari özkaynak oranları aşağıda belirtilmiştir;

- Kalkınmada Öncelikli Yörelerde yapılacak yatırımlarda %20,

- Normal ve Gelişmiş Yörelerde yapılacak yatırımlarda %40,

- Ro-Ro taşımacılığı, havayolu kargo taşımacılığı yatırımları %25,

- Gemi inşa, yat inşa, gemi ithali ve uçak ithali yatırımları %15,

- Finansal kiralama şirketlerinin yapacağı kiralama yatırımları %10,

Teşvik belgeli yatırımlar kapsamında dış kredi ve yurtiçinden döviz kredisi (iç kredi ile birlikte kullanılması dahil) temin edilmesi halinde, özkaynak oranları %20'ye kadar indirilebilir. Ayrıca, ihraç edilmek üzere inşa edilen gemi ve yatlar (deniz araç ve gereçleri dahil) ile Müsteşarlıkça uygun görülen Yap-îşlet-Devret modeli çerçevesinde gerçekleştirilecek yatırımlarda bu smırlara bağlı kalınmaz.

Yatınma Fon kaynaklanndan kredi desteğinin öngörülmesi halinde, bu kredi ile dış kredi yukarıda belirtilen %80 limitlerini aşmamak üzere birlikte kullanılabilir.

Yatırımların fınansmanında; yeniden değerlendirme fonu, öz kaynak olarak mütalaa

edilmez.

Madencilik yatırımları (Görünür rezerve oturtulmuş istihraç yatırımları, maden istihracı ile beraber entegrasyon yatırımları ve maden aramaya yönelik yatırımlar dahil), kalkınmada öncelikli yörelerde uygulanan destek unsurlanndan yararlanmaktadır.

b- KOBÎ Yatırımlarında Devlet Yardımları

Küçük ve Orta Boy işletmelerin (KOBÎ) Teşvik Belgeli olarak Devlet Yardımlanndan yararlanmaları ilk kez, 16 Ekim 1996 tarih ve 22789 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 19/9/ 1996 tarih ve 96/8615 sayılı "Küçük ve Orta Boy işletmelerin Yatırımlarında Devlet Yardımları Hakkında Karar" ve 31 Ekim 1996 tarih ve 22803 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 96/3 sayılı Hazine Müsteşarlığı Tebliği ile sağlanmıştır. Son olarak ta, 7 Mart 1998 tarih ve 23279 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 23/2/1998 tarih ve 98/10669 sayılı Kararla KOBÎ yatınmianna ilişkin Devlet yardımları yemden düzenlenmiş ve 96/8615 sayılı Karar yürürlükten kaldırılmıştır.

Bu Karar kapsamında; imalat sanayi sektöründe faaliyette bulunan, işyerinde en fazla 150 işçi çalıştıran, kanuni defter kayıtlannda arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, taşıt araç ve gereçleri, döşeme ve demirbaştan toplamı 50 Milyar Türk Lirasını aşmayan işletmeler KOBÎ kapsamında değerlendirilmiş ve Devlet Yardımlanndan faydalanmaları imkanı yaratılmıştır.

KOBÎ' lere sağlanan başlıca destek unsurları;

- Yatırımları Teşvik Fonundan Kredi,

- Gümrük Vergisi ve Fon îstisnası,

- Yatırım İndirimi,

- Makine ve Teçhizat Alımında Katma Değer Vergisi (KDV) Desteği,

- Vergi, Resim ve Harç îstisnası,

olarak sıralanabilir.

Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında yurt içinde imal edilmiş makine ve teçhizatın satın alınması halinde, makine ve teçhizata ilişkin Katma Değer Vergisi, Fon'dan KDV desteği olarak yatınmcılara ödenir. Bu ödeme; Kalkınmada Öncelikli Yörelerde, Katma Değer Vergisine 10 puan ilave edilerek yapılır. KDV desteğinden yararlanabilmek için satın alınan makine ve teçhizatın yeni ve kullanılmamış olması gerekmektedir.

Acil Destek kapsamında yer alan; Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, İğdır, Kahramanmaraş, Kars, Kilis, Malatya, Mardin, Muş, Rize, Siirt, Sinop, Sivas, Şanlıurfa, Sımak, Tunceli ve Van illerindeki KOBÎ'lere öncelikli olarak Yatırımları Teşvik Fonu'ndan kredi tahsis edilmektedir.

Fon kaynaklı krediler sadece makine ve teçhizat ile hammadde (enerji hariç) alımlanna yönelik olarak kullandırılabilir. Yurtiçinden kullandırılmış olarak temin edilecek makine teçhizat için Fon'dan kredi tahsisi yapılmaz.

KOBÎ'lere Fon'dan, Acil Destek Kapsamındaki illerde 30 Milyar TL., Kalkınmada öncelikli Yörelerde 20 Milyar TL., diğer yörelerde 15 Milyar TL.'na kadar olmak üzere Fon kaynaklı yatırım kredisi tahsis edilebilir. Ayrıca, KOBÎ'lere Fon'dan 10 Milyar TL.'na kadar Fon kaynaklı işletme kredisi de tahsis edilebilir.

Fon kapsamındaki kredilerin kullanımında yatırımcının krediye konu toplam yatırımın Acil Destek Kapsamındaki illerde en az % l O'unu. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde en az %20'sini, diğer yörelerde en az %30'unu öz kaynaklardan karşılaması gerekmektedir.

KOBÎ'lere Fon kaynaklanndan kullandırılan kredilerin faizleri; Acil Destek Kapsamındaki illerde ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde %20 , diğer yörelerde yapılacak yatırımlarda ise %30'dur. KOBÎ'lere kullandırılacak Fon kaynaklı yatırım kredilerinde azami vade 4 yıl, işletme kredilerinde 2 yıldır. Yatırım kredilerinde l yıl ödemesiz dönem uygulanır.

Kobi Desteklerinden Yararlanılması

KOBÎ Yatınmiannda Devlet Yardımları Hazine Müsteşarlığı ve Türkiye Halk Bankası (Halkbank) tarafından ortaklaşa yürütülmektedir. KOBÎ Teşvik Belgesi alınabilmesi için, yatırımcı kendisi için en uygun olan Halkbank Şubesine başvurmakta, şube tarafından talebin uygun görülmesi halinde kendisinden istenen bilgi ve belgeleri yine ilgili şubeye vermektedir. Fon kaynaklı kredi kullandınîmasma yönelik alınacak teminata ait esaslar Halkbank tarafından belirlenmektedir. Halkbank tarafından Teşvik Belgesi talebi olumlu karşılanan Yatınmcılara, Bankanın başvurusu üzerine, Hazine Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü'nce Teşvik Belgesi verilmektedir.

Yatırım Teşvik Belgesi şart ve karakteristiklerinin gereği gibi yerine getirilememesi halinde. Hazine Müsteşarlığı destek unsurlannın kısmen veya tamamen kaldınlarak, yararlanılan desteklerin geri alınmasını sağlama yetkisine sahiptir.

Yatırımın gerçekleşmesi ile ilgili takip, kontrol ve sorumluluk Halkbank1 a aittir. Yatırımın, Yatırım Teşvik Belgesinde kayıtlı destek unsurlanndan birinin uygulanmasını müteakip en geç 6 ay içerisinde tamamlanması esastır. Yatırım süresi Teşvik Belgesinde kayıtlı destek unsurlanndan birinin uygulanmasını müteakip başlamakta ve verilen süre içinde tamamlanamayan yatırımlarla ilgili olarak ise. Müsteşarlıkça KOBÎ Teşvik Belgesi iptal edilerek, sağlanmış olan destek unsurları 6183 sayılı Kanun çerçevesinde ilgililerden geri alınmaktadır.

Yatırımların gerçekleşmemesi veya Yatırım Teşvik Belgesinin iptal edilmesi halinde, yararlanılan Fon kaynaklı kredi faiz oranı; Fon kaynaklı kredinin ilk kullanıldığı tarihten, yatırımcının kredi anapara ve faizlerim vadelerinde ödenmemesi halinde ise temerrüde düşülen tarihten itibaren, Halkbank'ın kısa vadeli ticari kredilere uygulayacağım ilan ettiği faiz oranına yükseltilerek, anaparanın (kredinin), buna göre hesaplanacak faizi ile birlikte yatırımcıdan Halkbank tarafından tahsili söz konusudur.

6. TÜRKİYE KALKINMA BANKASPNIN DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGELERİNDEKİ FİNANSAL DESTEK FAALİYETLERİ

6.1. BÖLGEYE DÖNÜK DESTEK FAALİYETLERİ

Türkiye Kalkınma Bankasi'nın yöreye yönelik olarak üstlendiği finansman desteği sağlama, aracılık ve yönlendirme faaliyetleri genel olarak; proje değerlendirme ve kredilendirme, kaynak kullanımım destekleme pirimi değerlendirme ve ödeme, sermaye piyasası, finansal kiralama ve iştirak işlemlerinden oluşmaktadır.

Türkiye Kalkınma Bankası A. Ş., 1990-1997 döneminde kredi ve kaynak kullanımı destekleme primi (KKDP) ödemesi şeklinde ülkemiz geneline yaklaşık 2.2 milyar Amerikan Dolan eşdeğerinde finansman desteği sağlamıştır. Bu dönemde. Banka* ca Doğu Anadolu'ya 208 milyon dolar, Güneydoğu Anadolu'ya 231 milyon dolar olmak üzere toplam 439 milyon dolar tutarında kaynak aktarımında bulunulmuştur. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.' nin toplam finansman desteği içerisinde bölgenin payı yüzde 20'ler düzeyindedir.

 

TABLO 57: TKB'NÎN TOPLAM FİNANSMAN (KREDÎ+KKDP ÖDEMESİ ) DESTEĞÎNiN GELİŞİMİ (MİLYON DOLAR)

 

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

Doğu + Güneydoğu

135.3

111.8

69.5

40.7

18.2

12.5

20.2

30.2

Türkiye

629.0

528.0

375.0

306.0

146.0

71.0

80.0

75.8

Bölge Payı (%)

21.5

21.2

18.5

13.3

12.5

17.6

25.3

39.8

Hemen belirtilmelidir ki; 1997 yılı Türk Bankacılık Sisteminin (kamu+özel) toplam kredileri içerisinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgel erinin payı yüzde 2'ler düzeyinde iken, bu oran Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.' nde yüzde l O'lar düzeyindedir.

1997 yılında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Onarım Projesi çerçevesinde yatınım yanm kalmış veya işletmede olup kapalı olan veya düşük kapasite kullanım oranı ile çalışan tesislerin ekonomiye kazandınîması amacı ile Hazine Müsteşarlığı'nca aktarılan 4,5 trilyon kaynağa ilişkin başvuru ve tahsis işlemleri tamamlanmış olup, hazine aktarımı çerçevesinde kredilerin kullandınmı devam etmektedir. Belirtilen kaynağın 15 haziran 1998 itibariyle kullanım durumu tahsis ve ödeme bazında Tablo 58 ve 59'da verilmiştir.

TABLO 58: ACİL DESTEK FONU KAPSAMİNDA doğu VE güneydoğu ANADOLU BÖLGELERİNE

DÖNÜK KREDİ TAHSİS DURUMU (15 Haziran 1998 İtibariyle, Milyon TL.)

Kredi Tahsis Edilen Firma Sayısı

Toplam Miktar

Yatırım

İşletme

TKB

81

480.582

2.456.501

2.937.083

Vakıflar Bankası

40

229.110

1.326.310

1.555.420

Toplam

121

709.692

3.782.811

4.492.503

TABLO 59: ACİL DESTEK FONU KAPSAMİNDA DOĞU VE güneydoğu ANADOLU BÖLGELERİNE

DÖNÜK KREDİ ÖDEME DURUMU (15 Haziran 1998 İtibariyle, Milyon TL.)

Kredi Ödenen Firma Sayısı

Toplam Miktar

Yatırım

İşletme

TKB

66

394.430

1.719.932

2.114.361

Vakıflar Bankası

40

135.746

844.185

979.931

Toplam

106

530.176

2.564.116

3.094.292

 

6.2.SİİRT İLİNE BANKAMIZCA SAĞLANAN DESTEKLER

Siirt iline Bankamız Kaynak Kullanım Destekleme Primi ve kredi olmak üzere finansman desteğinde bulunmaktadır.

6.2.1. KAYNAK KULLANIM VE DESTEKLEME PRİM ÖDEMELERİ:

1990-1998 döneminde Siirt ilinde toplam 28 şirkete ödenen kaynak kullanım primi miktarı Tablo 60'da sunulmuştur.

 

TABLO 60: SİİRT İLÎNE YILLAR İTİBARÎYLE YAPILAN PRİM ÖDEMELERİ

ÖDENEN PRİM

YILLAR

MİLYON TL.

1.000 US$

1990

324

119

1991

3.675

839

1992

2.660

368

1993

2.949

296

1994

3.075

91

1995

2.617

49

1996

1.761

25

1997

3.021

18

1998 (15 Haz. İtib.)

9.056

37

TOPLAM

(28 Şirket)

29.138

1.842

 

Belirtilen 28 şirketten özellikle 6 adedi sınai tesis olup faaliyetlerim sürdürmektedirler.

6.2.2. ACİL DESTEK FONU KREDİ DESTEĞİ:

Acil Destek Fonu çerçevesinde, Bankamıza 10 şirket başvurmuştur. Bankamızın faaliyet alanı çerçevesinde A.Ş. olan şirketlerin kredi ilişki durumu Tablo 61'de ve Limited şirketlerin kredi ilişki durumu ise Tablo 62'de ve toplam kredi durumu da Tablo 63'de sunulmuştur.

TABLO 62: SİİRT İLİNDE ACİL DESTEK FONU ÇERÇEVESİNDE LİMİTED ŞİRKETLERİN KREDÎLENDİRME DURUMU (T. VAKIFLAR BANKASİ)

(15 Haziran 1998 İtibariyle, Milyon TL.)_____________

 

  

TAHSİS

ÖDEME

Firma Adı

Konuşu

Yatırım

İşletme

Toplam

Yatırım

İşletme

Toplam

Barınlar

Ahşap Doğrama

-

62.615

62.615

-

31.337

31.337

Can-Et

Et

-

31.644

31.644

-

15.822

15.822

Uz-Er

Tarım Aletleri

27.700

8.530

36.230

13.850

4.265

18.115

Erten Metal

Klima

-

12.594

12.594

-

6.297

6.297

TOPLAM

 

 

27.700

115.383

143.083

13.850

57.721

71.571

TABLO 63: ACİL DESTEK FONU ÇERÇEVESİNDE TKB VE VAKIFLAR BANKASINCA

SİİRT İLİNE AÇILAN TOPLAM KREDİLERİN DURUMU

(15 Haziran 1998 İtibarıyla, Milyon TL.)

 

 

TAHSİS

ÖDEME

Firma sayışı

Yatırım

işletme

Toplam

Yatırım

işletme

Toplam

9

51.100

200.183

251.283

37.250

90.906

128.156

 

Siirt ilinde yukarıda belirtilen firmalar dışında, Acil Destek Fonu kriterlerine uymayan veya bankaların istediği güvenceleri veremeyen, ancak fînans ihtiyacı olan şirketler aşağıda sunulmuştur.

TABLO 64: SÎÎRT İLİNDE FİNANSMAN İHTİYACI BULUNAN FİRMALAR

Firma Adı

Konuşu

Durumu

Simaş

Alçı üretimi

Faal

Atılım Kilimcilik

El Dokuması Kilim

Kapalı

Mergen Kablo

Kablo Üretimi

Yatırım Yarım Kalmış

Kayhan Un

Un Üretimi

Kapalı

Süleyman Ay

Meyan Balı

Yatırım Yarım Kalmış

 

7.ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI

7.1.DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Siirt için önerilen uygun yatırım konuları; pazar olanakları, yardımcı malzeme ve hammadde kaynaklarına yakınlık, taşıma, işgücü, enerji ve yakıt, su, arazinin maliyeti, topoğrafîk yapışı ve inşaat maliyeti, sosyal ve kültürel çevre, iklim koşulları, çevre koşullarına uygunluk, özendirme önlemleri, yan sanayiye yakınlık, üst düzey yöneticilerin ve teknik personelin sağlanması, iletişim imkanları, toplam yatırım tutan, işletme sermayesi ihtiyacı, finansman imkanları ve bankacılık hizmetlerinden yararlanma ve diğerleri gibi 16 faktör üzerinden değerlendirilmiştir. Her yatırım konuşu için toplam faktör puanı; 1-3 arası faktör ağırlıkları ile söz konuşu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır.

Ayrıca önerilen yatırım konulan kendi içlerindeki göreli üstünlüklerim yansıtmak üzere üç

grupta değerlendirilmiştir;

A Grubu: Gerek talep-pazar-kaynak, gerekse yatırım boyutları, karlılık ve risk derecesi bakımından sorunlu bulunmadığı düşünülen girişim alanlarını kapsamaktadır.

B Grubu: Bölgesel olanaklar ve hazırlık derecesine göre birinci gruptaki yatırımlar gibi sorunsuz konular olarak düşünülmekle birlikte kuruluş yeri, pazarlama, kapasite, işgücü vb. unsurlar açısından daha ayrıntılı çalışmayı gerektiren girişim alanlarını kapsamaktadır.

C Grubu: Bölge ve ülkenin gereksinim duyabileceği, girdi çıktı değerlendirilmesi bakımından anlamlı potansiyel gösteren yatırım alanlarıdır. Ancak, bölgede belirli bir altyapı ile ekonomik oluşum ve gelişmelere bağlı olarak öteki gruplara oranla daha ciddi hazırlık dönemi gerektiren girişim alanlarını kapsamaktadır.

Buna göre;

-imalat sanayi yatırımlarında

0-150 arası puan C Grubu 151 - 200 arası puan B grubu 201 - 250 arası puan A Grubu yatırım konularım ifade etmektedir.

7.2. UYGUN YATIRIM KONULARI

-Tarım ve hayvancılık yatırımlarında O-l 20 arası C Grubu 121 - 160 arası B Grubu 161 - 200 arası A Grubu

Siirt için uygun yatırım konulan önerilirken, ildeki doğal kaynak potansiyeli de göz önünde bulundurularak, yurtiçi ve yurt dışı talebi karşılamaya yönelik üretim konulan dikkate alınmıştır.

Siirt'te doğal kaynak potansiyelim oluşturan tarım ve hayvancılık sektörleri ile sanayi sektöründe talebe bağlı olarak yapılabilecek yatırımlar aşağıda sıralanmıştır.

- Süt Hayvancılığı ve Süt işleme Tesisi

- Bakır Konsantre

- Et ve Yumurta Tavukçuluğu

- Makarna

- Helva, Lokum, Reçel ve Marmelat Yabancı Marka İle Mühleti/Konfeksiyon

- Pamuklu Dokuma

- Muhtelif Çorap

-Halı İpliği ve Makine Halisi ,

-Tekstil Boyar Maddeler

- Hijyenik Çocuk Bezi ve Kadın Bağı

- Elektrik Gereçleri

- Saman Fluting

- Kablo

- Toz Kireç

- Özel Okul

Yapılan ön değerlendirmeler sonucu Siirt'te çeşitli şartlara bağlı olarak 16 adet yatırım konusunun gerçekleştirilebileceği tespit edilmiştir.

 

 

7.2.1. PROJE GELÎŞTİRMESÎ YAPILAN PROJELER

- BAKIR KONSANTRE

Siirt ilinin Şirvan ilçesinde 14 milyon ton bakır rezervim değerlendirmek üzere Etibank Madencilik A.Ş. tarafından geliştirilmiş bakır konsantre projesi bulunmaktadır. Adı geçen kurum yabancı sermayeli ortaklık anlaşma müzakereleri sürmekle beraber uzun bir süredir sonuçlandırılamamıştır. Ülke ve yöre ekonomisine kalkışı olacak bir projenin realize edilmesinde yararlar bulunmaktadır. Projenin yatırım tutan 60 milyon ABD Dolandır. Bankamızca adı geçen kurumdan projenin uygulamaya konma durumu hakkında bilgi istenmiş ve imkanlar ölçüsünde projeye Bankamızca destek verilebileceği belirtilmiştir.

- SÜT HAYVANCILIĞI VE SÜT İŞLEME TESİSİ

Bankamızca Görbay Limited şirketinin talebi üzerine 400 büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ve 20 ton/gün süt işleme tesisi projesinin fizibilite çalışmaları tamamlanmak üzeredir. Bugünkü fiyatlarla 1.2 trilyon TL. yatırım tutan bulunan projenin gerçekleşmesi durumunda yöre ekonomisine önemli katkılarda bulunacağı düşünülmektedir.

7.2.2. TKB TARAFİNDAN SİİRT İLİ İÇİN ÖNGÖRÜLEN YATIRIM PROJELERİ

Siirt ili kalkınmada l.Derecede öncelikli iller arasında yer almaktadır. Bu kapsamda, ilde yapılacak yatırımlar öngörülen teşvik tedbirlerinden yararlanacaktır.

Söz konuşu yatırım projelerinin bir kısmı bölge müteşebbislerinin öz sermaye gücü aşması yanı sıra projelerinin niteliğinden ötürü bölge dışı ve yabancı sermayenin katılımının sağlanmasını gerektirmektedir.

A. Uygun Finansman Desteği ile Yöre Müteşebbislerince Yapılabilecek Yatırımlar (ABD Doları)

B. Uygun Finans Desteği ve Bölge Dışı Sermaye Desteği ile Kurulabilecek Yatırımlar

(ABD Doları) Yatırım Tutarı İstihdam

1- Pamuklu Dokuma 15.000.000 110 kişi

2-Et ve Yumurta Tavukçuluğu 3.000.000 65 kişi

3-Saman Fluting 10.000.000 150 kişi

4-Halı îpliği ve Makine Halisi 16.000.000 250 kişi

5-Makarna Üretimi 9.300.000 156 kişi

C. Uygun Finansman ve Yabancı Sermayenin Desteği île Kurulabilecek Yatırımlar

(ABD Dolan) Yatırım Tutarı İstihdam

1-Elektrik Gereçleri 45.000.000 250 kişi

2- Hijyenik Çocuk Bezi ve Kadın Bağı 2.000.000 40 kişi

3- Tekstil Boyar Maddeler 5.000.000 50 kişi

4- Yabancı Marka ile Muhtelif Konfeksiyon

Sonuç olarak, ilin doğal kaynak potansiyeli ve genel bir inceleme ile talebi olduğu düşünülen sektörler dikkate alınarak yukarıdaki yatırım konulan önerilmiştir. Ancak, bu önerilerin karar aşamasına getirilebilmesi için, her bir yatırım konusuna ilişkin ayrıntılı bir fizibilite etüdünün yapılması gerekmektedir.

7.3.DEĞERLENDİRME SONUÇLARİNA GÖRE ÖNERİLERİN SİNİFLANDİRİLMASİ

Siirt için önerilen yatırım konularının yapılabilirlik imkanlarını ortaya koymak amacıyla, değerlendirme kriterlerine uygunlukları ile yatırımların hangi koşullarda gerçekleştirilebilecekleri, tarım ve hayvancılık sektörü için Tablo 65'de ve imalat sektörü için Tablo 66'da verilmiştir.

TABLO 65 : ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ KURULUŞ YERİ FAKTÖRLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ (Hayvancılık Sektörü İçin)

Kuruluş Yeri Faktörleri

Faktör Ağırlığı

Süt Besiciliği Ve Süt İşleme

Et ve Yumurta Tavukçuluğu

Puan

Faktör Puanı

Puan
Faktör Puanı

1. Pazar Olanakları

3

9

27

9

27

2. Yardımcı Malz. Ve Hammadde Kaynaklanna Yakınlık

2

9

18

8

16

3. Taşıma

1

8

8

8

8

4. işgücü

1

9

9

8

8

5. Enerji, Yakıt ve Su

2

7

14

7

14

6. Arazi Durumu

3

9

27

9

27

7. Sosyal ve Kültürel Çevre

1

9

9

9

9

8. iklim Koşulları

3

9

27

9

27

9. özendirme önlemleri

2

7

14

7

14

10. Toplam Yat. Tut., işi. Ser. Iht. ve Fin. Olanakları

2

7

14

7

14

TOPLAM

167

164

Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu

  

A

A

 

TABLO 66 : ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ KURULUŞ YERÎ FAKTÖRLERÎNE GÖRE DEĞERLENDIRÎLMESI (İmalat Sanayi İçin)

Kuruluş Yeri Faktörleri

Faktör Ağırlığı

Makarna

Tahin, Helva Lokum

Bakır Konsantre

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

1. Pazar Olanakları

3

7

21

8

24

8

24

2. Yardımcı Malz. Ve Hammadde Kaynaklarına Yakınlık

2

7

14

8

16

8

16

3. Taşıma

1

8

8

8

8

8

8

4. işgücü

2

8

16

9

9

8

16

5. Enerji, Yakıt ve Su

1

7

7

7

7

7

7

6. Arsanın Maliyeti, Topoğrafik Yapışı ve inşaat Maliyeti

1

7

7

7

7

7

7

7. Sosyal ve Kültürel Çevre

1

8

8

9

9

7

7

8. iklim Koşulları

1

8

8

9

9

8

8

9. Çevre Koşullarına Uygunluk

2

8

16

9

18

7

14

10. özendirme önlemleri

2

6

12

6

12

6

12

11. Yan Sanayiye Yakınlık

1

7

7

7

7

6

6

12. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması

2

7

14

9

18

7

14

13. iletişim imkanları

1

8

8

9

9

8

8

14. Toplam Yatırım Tutarı, işletme Sermayesi ihtiyacı

2

8

16

9

18

6

12

15. Finansman imkanları ve Bankacılık Hizm. Yararlanma

1

7

7

8

8

6

6

16. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)

2

8

16

8

16

8

16

TOPLAM

185

195

181

Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu

B

B

B

   

TABLO 66'NIN DEVAMI

Kuruluş Yeri Faktörleri

Faktör Ağırlığı

Yabanc Hazır Puan

ı Markalı Giyim Faktör Puanı

Pamı Doku Puan

Jklu ima Faktör Puanı

Müh Çor Puan

telif ap Faktör Puanı

1. Pazar Olanakları

3

6

18

6

18

8

24

2. Yardımcı Malz. Ve Hammadde Kaynaklarına Yakınlık

2

6

12

6

12

7

14

3. Taşıma

1

8

8

8

8

8

8

4. işgücü

2

8

16

8

16

9

18

5. Enerji, Yakıt ve Su

1

7

7

7

7

7

7

6. Arsanın Maliyeti, Topoğrafik Yapışı ve inşaat Maliyeti

1

7

7

7

7

7

7

7. Sosyal ve Kültürel Çevre

1

7

7

7

7

9

9

8. iklim Koşulları

1

8

8

8

8

8

8

9. Çevre Koşullarına Uygunluk

2

7

14

8

16

9

18

10. özendirme önlemleri

2

7

14

7

14

7

14

11. Yan Sanayiye Yakınlık

1

7

7

6

6

7

7

12. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması

2

7

14

7

14

9

18

13. iletişim imkanları

1

8

8

8

8

8

8

14. Toplam Yatırım Tutarı, işletme Semnayesi ihtiyacı

2

6

12

6

12

9

18

15. Finansman imkanları ve Bankacılık Hizm. Yararlanma

1

7

7

7

7

9

9

16. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)

2

7

14

8

16

8

16

TOPLAM

173

176

203

Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu

B

B

A

 

TABLO 66'NIN DEVAMI

Kuruluş Yeri Faktörleri

Faktör Ağırlığı

Halı İpliği ve Makine Halisi

Tekstil Boyar Maddeler

Hijyenik Çocuk Bezi Ve Kadın Bağı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

1. Pazar Olanakları

3

6

18

6

18

6

18

2. Yardımcı Malz. Ve Hammadde Kaynaklanna Yakınlık

2

5

10

6

12

5

10

3. Taşıma

1

8

8

8

8

8

8

4. işgücü

2

8

16

8

16

6

12

5. Enerji, Yakıt ve Su

1

7

7

7

7

7

7

6. Arsanın Maliyeti, Topoğrafik Yapışı ve inşaat Maliyeti

1

7

7

7

7

7

7

7. Sosyal ve Kültürel Çevre

1

7

7

7

7

6

6

8. iklim Koşulları

1

8

8

8

8

8

8

9. Çevre Koşullarına Uygunluk

2

8

16

7

14

7

14

10. özendirme önlemleri

2

7

14

7

14

7

14

11. Yan Sanayiye Yakınlık

1

6

6

6

6

6

6

12. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması

2

6

12

7

14

6

12

13. iletişim imkanları

1

8

8

8

8

8

8

14. Toplam Yatırım Tutarı, işletme Sermayesi ihtiyacı

2

6

12

8

16

7

14

15. Finansman imkanları ve Bankacılık Hizm. Yararlanma

1

6

6

7

7

6

6

16. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)

2

8

16

8

16

8

16

TOPLAM

171

178

168

Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu

B

B

B

 

TABLO 66'NIN DEVAMI

Kuruluş Yeri Faktörleri

Faktör

Elektrik Gereçleri

Saman Fluting

Kablo

Toz Kireç

Ağırlığı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

Puan

Faktör Puanı

1. Pazar Olanakları

3

5

15

5

15

6

18

8

24

2. Yardımcı Malz. Ve Hammadde Kaynaklarına Yakınlık

2

5

10

5

10

6

12

8

16

3. Taşıma

1

8

8

8

8

8

8

8

8

4. işgücü

2

6

12

6

12

7

14

9

18

5. Enerji, Yakıt ve Su

1

7

7

7

7

7

7

9

9

6. Arsanın Maliyeti, Topoğrafık Yapışı ve inşaat Maliyeti

1

7

7

7

7

7

7

7

7

7. Sosyal ve Kültürel Çevre

1

5

5

5

5

7

7

8

8

8. iklim Koşulları

1

8

8

8

8

8

8

8

8

9. Çevre Koşullarına Uygunluk

2

5

10

5

10

7

14

8

16

10. özendirme önlemleri

2

6

12

6

12

7

14

7

14

11. Yan Sanayiye Yakınlık

1

5

5

5

5

7

7

7

7

12. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması

2

5

10

5

10

8

16

8

16

13. iletişim imkanları

1

8

8

8

8

8

8

9

9

14. Toplam Yatırım Tutarı, işletme Sermayesi ihtiyacı

2

5

10

5

10

8

16

9

18

15. Finansman imkanları ve Bankacılık Hizm. Yararlanma

1

5

5

5

5

7

7

8

8

16. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)

2

8

16

8

16

8

16

8

16

TOPLAM

148

148

179

202

Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu

C

C

B

A

 

Önerilen yatırım konularının, belirlenen kriterlere uygunluklarının değerlendirilmesi sonucunda; 4 yatırım konuşu A Grubu, 9 yatırım konuşu B Grubu ve 2 yatırım konuşu da C Grubu yatırım konusunda yer almıştır.

A grubu içerisinde bulunan ve görece sorunsuz sayılan yatırım konularından 2'si Tarım ve Hayvancılık sektöründe, 2'si de İmalat Sanayinde yer almaktadır.

B grubundaki, belirli koşullara ve ön hazırlıklara bağımlı yatırım konularının tamamı îmalat Sanayinde bulunmaktadır.

C grubundaki, temel koşulları ve ortamın gelişmesine bağımlı yatırım konularının tamamı da imalat Sanayi ile ilişkilidir.

önerilen yatırım konulan içerisinde yer alan özel okul yatınım ise, diğer yatırım konularından farklılık arz etmesi nedeniyle herhangi bir grup içerisinde değerlendirilmemiştir.

Bütün gruplardaki yatırım konularına ilişkin yatırım tutarları ve istihdam durumları ilgili bölümde verilmiş olup, yatırımlarının optimal kapasite büyüklükleri ise yapılabilirlik (fizibilite) etüdü aşamasında belirlenecektir.

Yatırım konularının aldıkları puanlar itibariyle, daha önce belirtilen gruplara göre dağılımı aşağıda verilmiştir

A Grubu :

- Süt Hayvancılığı ve Süt îşleme Tesisi

- Et ve Yumurta Tavukçuluğu

- Muhtelif Çorap

- Toz Kireç

B Grubu:

Bakır Konsantre

- Makarna

Tahin, Helva, Lokum Tesisi

- Yabancı Marka île Muhtelif Konfeksiyon

- Pamuklu Dokuma

- Halı İpliği ve Makine halisi

- Tekstil Boyar Maddeler

- Hijyenik Çocuk Bezi ve Kadın Bağı

- Kablo

C Grubu:

- Elektrik Gereçleri

- Saman Fluting

 

 

8. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Türkiye gelişmekte olan bir ülke olarak, gerek ekonomik gerekse sosyal sorunları olan ve bu sorunları sahip olduğu kıt kaynakları optimal şekilde kullanarak çözmeye çalışan bir ülkedir. Ülke problemleri, doğal olarak coğrafi bölgelerimize ve tek tek bütün illerimize yansımaktadır. Üretim kaynaklarının kıtlığı ve dağılımındaki dengesizliklerin yanı sıra diğer bazı ekonomik ve organizasyona yönelik sorunlar, Türkiye'de bölgeler arası hatta iller arası dengesiz büyümeye neden olmaktadır.

Bölgeler ve iller arasındaki ekonomik ve sosyal alanda görülen bu dengesizlikleri gidermek amacıyla, devlet tarafmdan çeşitli politikalar uygulanmaktadır. Bu politikaların basında da farklı illere farklı yatırım teşviklerinin uygulanması gelmektedir. Devlet, ekonomik ve sosyal yönden gerice kalmış yörelere farklı yatırım teşviklerim uygulayarak (yatırım indirimi, gümrük muafiyeti, teşvik primi, katma değer vergisi ertelemesi, uzun vadeli ve düşük faizli kredi, vergi muafiyetleri vb.) bu bölgeler (ve/veya iller) arasındaki gelişmişlik farkım gidermeye çalışmaktadır.

tide sanayinin gelişmesi açısından yatırıma yönlendirilecek sermayenin varlığı yanında, bu sermayenin yatırım alanlarına özendirilmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Bu da ancak üe yönelik yapısal tedbirlerle mümkün olabilecektir. Bu tedbirler en yalın şekliyle; çeşitli vergi muafiyetleri, sigorta priminin bir kısminin Devlet tarafından karşılanması, ucuz girdi sağlanması, orta vadeli finansal araçlar yaratılması gibi uygulamalardır.

Siirt ilinde, son yıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşanan olumsuzluklara paralel olarak, kırsal kesimden kentlere göçün de etkisiyle tarımsal üretim azalmış, kent merkezlerinde işsizlik önemli boyutlara ulaşmıştır. Bölge illeri arasında da, yaşanan olumsuzluklardan en çok etkilenen illerden birisi Siirt olmuştur. Mevcut en son 1996 yılı verilerine göre, Türkiye'de kişi basma ortalama gelir 2.888 ABD Doları iken. Bölge genelinde bu rakam 1.580 ABD Dolan, Siirt ilinde ise 1.342 ABD Dolandır, îlin GSYÎH'sı da 1992 yılından itibaren sürekli düşmektedir.

Siirt ili, ayrıca ticari faaliyetler, bankacılık faaliyetleri, eğitim, sağlık hizmetleri, altyapı yatırımları açısından da gerek Türkiye genelinde gerekse Bölge illeri arasında oldukça geri

kalmıştır. Bunun bir sonucu olarak Siirt ili, sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 76 il

arasında 68.nci sırada yer almaktadır.

Sonuç olarak, Siirt ilinde, kuruluş yeri olarak tarım ve sanayi yatırımları için elverişli bir ortam yaratılamamıştır, îlde tarım sektörü halen ağırlığım korumakta olup, imalat sanayi de esas itibariyle tarıma dayalı bir gelişme göstermiştir. Son yıllarda uygulanan teşvik tedbirlerine paralel olarak, ilde sanayileşme adına birtakım çabalar görülmektedir, îlde, yerel kaynakları harekete geçirmek ve girişim isteğim artırmak için özendirici tedbirlere ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.

Ekonomik gelişmenin en önemli koşullarından birisi, yatırımların rasyonel olarak en verimli alanlara yapılmasıdır. Bu anlamda uygun yatırım alanları araştırmasının önemi büyüktür.

Uygun Yatırım Alanları Araştırması, ilin, ilçenin veya bölgenin kısa ve uzun dönemde beklenen gelişmeleri de dikkate alınarak önerilebilecek yatırım konulan ile bunların olası kuruluş yerlerim tespit etmeye yönelik çalışmaları kapsamaktadır. Bu çalışmaları yönlendiren birincil amaç, yöre kalkınmasına katkıda bulunacak, yöre kaynaklan ile uyumlu ve pazarlama olanağı yüksek yatırım alanlarının belirlenmesidir.

Bu çalışmada Siirt ili ve yöresinin mevcut ekonomik ve sosyal dengesizliklerine çözüm getirme çalışmalan kapsamında kısa ve orta dönemde yapılabilirliği olası görülen, yeni istihdam alanları yaratabilecek yatınm konuşu önerileri geliştirilmiştir.

Siirt ili ve yöresinin ekonomik ve sosyal koşullan dikkate alınarak yapılan araştırmalar ve değerlendirmeler sonucunda, belirlenen yatınm konulan öneri niteliğinde olup, uygulanabilirlikleri teknik, ekonomik ve mali yapılabilirlik çalışmalannın sonucunda netleşecektir.

Söz konuşu yatınm önerilerinin gerçekleşme oranı ise potansiyel yatınmcılann Siirt ili ve yöresinde yatınm yapmaya motive edilmesine bağlıdır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Siirt Ticaret ve Sanayi Odası, Ekonomik Rapor 1995.

Siirt Valiliği Brifing Raporu.

ilgili Resmi Gazeteler.

Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları istatistik Yıllığı 1996.

T. C. Başbakanlık DÎE, Genel Sanayi ve işyerleri Sayımı 1992.

T.C. Başbakanlık DPT Müsteşarlığı, tilerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

Araştırması, 1996.

T.C. Başbakanlık DÎE, Siirt Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler

T.C. Başbakanlık DÎE, Tarımsal Yapı 1995,1996

T.C. Başbakanlık DÎE, Genel Nüfus Sayım Sonuçları 1990.

TEDAŞ, Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim istatistikleri, 1996.

T.C. Başbakanlık DÎE, îl ve Bölge istatistikleri 1994.

T.C. Başbakanlık DÎE, îtler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, 1987-1994.

T.C. Başbakanlık DPT Müsteşarlığı, îller itibariyle Çeşitli Göstergeler, 1997.

T.C. Başbakanlık DÎE, GAP îl istatistikleri, 1950-1994.

T.C. Başbakanlık DÎE, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Mardin, 1998.

T.C. Başbakanlık DÎE, Yıllık İmalat Sanayi İstatistikleri, 1994