Siirt ili, coğrafi konum olarak. Güneydoğu Toroslann çizdiği geniş yayın Dicle Havzasma giren bölümünde yer almaktadır. Batman ve Sımak ilçelerinin il olmasıyla coğrafi durumunda değişiklik yaşayan il halen 5.406 km² yüzölçümüne sahip bulunmaktadır, îlin yeryüzü şekillerim daha çok dağlarla (%75) platolar (%22) oluşturmaktadır. Engebeli bir arazi yapışma sahip olan ilde, genel olarak tanm ve sanayi için elverişli bir ortam bulunmamaktadır. Buna rağmen ilde tanm sektörü ağırlığım korumaktadır.

Siirt ilinde kullanılan enerji Keban Hidroelektrik Santrali ile merkez ilçede bulunan Botan Hidroelektrik Santralinden sağlanmaktadır, îldeki mevcut 278 köyden 272'sinde elektrik bulunmaktadır. 1996 yılı itibariyle Türkiye genelinde kişi basma düşen elektrik tüketimi ortalama 1.183 kwh iken, Siirt ilinde kişi basma düşen elektrik tüketimi 514 kwh'tır. TEDAŞ'ın şebeke kayıp oranı Türkiye genelinde 1996 yılı itibariyle %18.1 iken bu oran Siirt için %37'dir.

Siirt'te toplam nüfusun %45.2'si şehirlerde, %54.8'i kırsal kesimlerde yaşamaktadır. Türkiye genelinde şehirlerde yaşayan nüfus oranı ise %59'dur. Nüfus yoğunluğu ülke genelinde 73 kişi/km², bölge genelinde 68 kişi/km² iken ilde 45 kişi/km^dir. Bölge genelinde en yüksek doğurganlık oranına sahip olmakla birlikte Siirt , gerek bebek ölüm oranınm, gerekse göç oranının yüksek olması nedeniyle (Türkiye genelinde en çok göç veren üçüncü il) bölge illeri arasmda en düşük nüfus artış hızına (binde 12.5) sahip ildir. 1990 yılında 243.435 olan il nüfusu, 1997 yılı kesin olmayan sonuçlanna göre, 264.503'e yükselmiştir.

Siirt ili eğitim imkanları bakımından yıllardır istenen gelişmeyi gösterememiştir, îlde 6 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık oranı %54'tür. Bu oran G.D.A. Bölgesi'nde %60.4, Türkiye genelinde ise %80.5'tir. îlde okur-yazar nüfusun %33'ü herhangi bir öğrenim kurumundan mezun olmazken, ancak %3.3'ü yüksekokul veya fakülte mezunudur. Bütün öğretim bölümleri itibariyle ildeki okullaşma oranları, Bölge ve Türkiye ortalamalanmn oldukça altındadır.

Genel olarak G.D.A. Bölgesi'nde hekim, diş hekimi ve diğer sağlık personeli basma düşen nüfus, Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Siirt ili bazı bölge illerine göre bu açıdan avantajlı olmakla birlikte, Türkiye ile karşılaştınîdığında oldukça geri bir durumdadır. Doktor basma düşen nüfus sayışı Türkiye genelinde 909 iken, Siirt ilinde bu sayı 2.288'dir. Türkiye genelinde hastane basma 60.600 kişi düşerken Bölge genelinde 97.800 kişi, Siirt ilinde ise 86.000 kişi düşmektedir.

Daha önce de belirtildiği gibi il nüfüsunun 71.2'lik bir kesiminin tarım sektöründe çalışmasına ve %54.8'min köylerde yaşıyor olmasına rağmen, tarımsal hasıla il toplam hasılasımn %28.8'ine karşılık gelmektedir. Toplam yüzölçümünün %14'üne karşılık gelen tarım arazisinin %84'ünü tarla alanı, %7'sini meyvelikler, %6'sını bağlar ve %3'ünü sebzelikler oluşturmaktadır. Yine îl toplam tanm alamnın %16.9'u sulanabilir tanm arazisi olup, bu alanın da ancak %29 kadarı sulanabilmektedir. Sulanan alan toplam tanm arazisinin %4.9 gibi çok küçük bir kısmım oluşturmaktadır. Genellikle kuru tarımın hakim olduğu ilde, GAP Projesinin tamamlanmasıyla sulu tanma kayılması beklenmektedir.

Siirt ilinde tarla ürünleri içerisinde buğday, arpa ve mercimek, sebze ürünleri içerisinde kavun, karpuz, domates ve patlıcan, meyve ürünleri içerisinde de üzüm ve Antep fıstığı önem arz etmektedir. 1996 yılı itibariyle il toplam tarım basılası, Türkiye toplam tarım basılası içinde %0.3, Bölge toplam tanm basılası içinde ise %3.3 gibi çok düşük paylar almaktadır.

tide tarımın yanında geçimlik olarak büyükbaş ve özellikle de küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Son yıllarda bölgede yaşanan olumsuzluklardan etkilenen hayvancılığı yeniden geliştirmeye yönelik olarak, yerleşik kültür ırkı yetiştiriciliğine geçilmiş ve bu amaçla Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri kurulmaya başlanmıştır, îl hayvan varlığında, özellikle de küçükbaş hayvanlarda ve kümes hayvanlarında yıllar itibariyle sürekli bir düşüş gözlenmektedir, îl hayvan varlığı Türkiye hayvan varlığı içerisinde önemsiz bir paya sahiptir. Genel olarak hayvancılık alanında tüm bölge illerinde yaşanan olumsuz süreç halen Siirt ili için de geçerlidir.

Siirt ekonomisi her ne kadar tanma dayalı bir yapı gösterse de, son yıllarda (özellikle 1986-1991 yılları arası) sanayileşme açısmdan bazı gelişmeler kaydedilmiştir, îlde özel sektör kaynaklı toplam 15 tesisin 12'si bu dönemde yapılmaya başlanmıştır, îlde, mevcut 4 kamu yatınmından 3'ünün özel sektöre devredilmesinden sonra, l'i kamuya, 18'i özel sektöre ait olmak üzere 19 sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi tesislerinden 9'u gıda sektörüne ilişkindir. Söz konuşu dönemde ivme kazanan yatırımlar, biraz da teşvik

Tüm bölge illerinde olduğu gibi (Gaziantep hariç) Siirt ilinde de sanayi sektörü halen istenen gelişmeyi gösterememiştir. Bu durumda, büyük ölçüde coğrafi yapının, altyapı yetersizliğinin ve güvenlik sorununun payı bulunmaktadır. Buna karşın, sanayinin güçlendirilmesine yönelik olarak. Küçük Sanayi Sitesi ve Organize Sanayi Bölgesi kurulmaya çalışılmakta, yer tahsisi ve modem çalışma koşulları sağlanması yoluyla özel sektör yatırımları özendirilmektedir.

Siirt ili ticaret hayatına iklimin ve doğal yapının yönlendirdiği tarımsal üretim ve tanma dayalı imalat sanayi egemendir. Özellikle ilçe ve köylerde üretilen bitkisel ürünler ve el sanatı ürünleri merkez ilçede toplanarak gerek il ihtiyacına gerekse diğer illerin ihtiyacına cevap vermek üzere pazarlanmaktadır. îl, sanayi ürünleri ihtiyacım genellikle diğer illerden karşılamaktadır. Siirt ili ticari faaliyetlerindeki gelişmeler, hiçbir dönemde Bölge ve Türkiye genelindeki gelişmeleri yakalayamamıştır.

Siirt ilinde 1997 yılı itibariyle 6 ayrı banka toplam 12 şubede faaliyet göstermektedir. Siirt ili toplam mevduatı ve toplam kredi miktarı, gerek Bölgeden gerekse Türkiye genelinden

kredilerden oluşmaktadır, îlde kişi basma düşen banka mevduatı ve banka kredisi miktarı

Siirt ili kredi/mevduat ilişkisi açısından incelendiğinde Bölge illerinin ve Türkiye ortalamasının altında bir kredi/mevduat oranının olduğu, yani Siirt'ten diğer illere bir kaynak transferinin söz konuşu olduğu görülmektedir. 1990 yılında %65 olan kredi/mevduat oranı, 1997 yılında %28'e kadar düşmüştür. Genel olarak bankacılık faaliyetlerinin yetersizliği, sınai ve ticari faaliyetlerin gelişimim olumsuz yönden etkilemektedir.

Siirt ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi GSYÎH'dan %3.04, Türkiye GSYÎH'dan ise ancak %0.16 pay almaktadır. 1996 yılı, 1987 yılı sabit fiyatlarıyla, ilin GSYÎH'sı 165.470 Milyon TL.' dır. Siirt GSYÎH' sı içinde en fazla payı %29.4 ile tarım sektörü almakta ve bunu %25.7 payla sanayi, %14.5 ile devlet hizmetleri ve %12.3 ile de ulaştırma ve haberleşme sektörleri izlemektedir. Siirt GSYÎH' sı içindeki sektörlerin payına yıllar itibariyle bakıldığında tarım ve ulaştırma-haberleşme sektörlerinin payının arttığı, sanayi ve ticaret sektörlerinin paylannın azaldığı görülmektedir.

Siirt ili GSYÎH' sinin büyüklüğü açısından 1996 yılı itibariyle 79 il arasında 66.ncı sırada, kişi basma düşen GSYÎH sıralamasında ise 79 il içerisinde 1.342 dolarla 61.nci sırada yer almaktadır, îlin kişi basma düşen GSYH' sı 1991 yılı hariç tüm dönemlerde Bölge kişi basma GSYH' sinin altında, yine tüm dönemlerde Türkiye kişi basma GSYÎH' sinin altında gerçekleşmiştir. Sosyo-ekonomik gelişme ölçütüne göre de Siirt ilinin 76 il arasında 68.nci sırada olduğu görülmektedir. Kişi basma düşen G.S.Y.Î.H., Bölgede 1.580 dolar, Türkiye

genelinde ise 2.888 dolardır. Yine Siirt ili bu sosyo-ekonomik gelişme ölçütü sıralamasıyla beşinci derecede gelişmiş iller grubunda yer almaktadır.

5.1.13. TEŞVİK DURUMU

Siirt ili, yatırım ortamı açısından. Yüksek Planlama Kurulu'nün (YPK) 22 Temmuz 1997 tarih ve 97/41 Sayılı karan gereği Kalkınmada Öncelikli iller arasında bulunmaktadır. Böylece, Siirt ilinde Hazine Müsteşarlığı'ndan alınan "Yatırım Teşvik Belgesi" kapsamında gerçekleştirilecek yatımlar için, yatınm ve işletme dönemlerim kapsayan, Kalkınmada Öncelikli iller için geçerli çeşitli Devlet Yardımları uygulanacaktır.

1990-1997 döneminde Siirt iline yönelik olarak 286 adet yatınm teşvik belgesi verilmiş olup, öngörülen toplam yatınm tutan 1.146 Milyar TL. ve istihdamı 5.942 kişidir. Yıllar itibariyle Siirt iline verilen yatınm teşvik belgelerinin dağılımı Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile karşılaştırmalı olarak Tablo 5 5'de verilmiştir.

TABLO 55 : YILLAR ÎTÎBARİYLE TÜRKİYE, güneydoğu ANADOLU BÖLGESİ VE SÎÎRT ÎLÎNE VERİLEN YATIRIM TEŞVİK BELGELERİNİN dağılımı

Tablodan da görüldüğü gibi, toplam yatınm tutarı itibariyle, Siirt'e verilmiş olan yatınm teşvik belgelerinin 1990-1997 dönemindeki toplam yatınm tutanmn Bölge içindeki payı %0.13, Türkiye içindeki payı ise %0.01 gibi çok düşük oranlardadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Türkiye içindeki payı ise yaklaşık %8.42 düzeyindedir.

TABLO 56 : 1990-1997 DÖNEMİNDE SÎÎRT'E VERİLEN YATIRIM TEŞVÎK BELGELERİNİN YATIRIM TUTARI ÎTİBARÎYLE SEKTÖREL DAĞILIMI

KAYNAK: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı

1990-1997 döneminde Siirt iline verilmiş olan yatırım teşviklerinin, toplam yatırım tutan itibariyle %49.6'sı hizmetler sektörüne, %25.3'ü tarım sektörüne, %23'ü imalat sanayine ve %2. l 'i de madencilik sektörüne aittir.

Türkiye, hayvan varlığı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almakla birlikte, hayvan basma elde edilen verim itibariyle gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Bunun başlıca nedenleri olarak; mevcut hayvan populasyonunun büyük bir kısminin genetik yapı bakımından düşük verimli ırktan oluşması ile çevre faktörleri ve bakım-besleme koşullannm yeterli olmaması sayılabilir. Gerçi uzun yıllardır yapılan ıslah çalışmaları ve uygulamaya konulan teşvik tedbirleri sonucu birim basma verimde önemli gelişmeler sağlanmış olmasma rağmen, henüz istenen düzeye ulaşamamış ve böylece hayvansal ürünler arz ve talebi arasında bir denge kurulamamıştır. Giderek hızlı bir şekilde artan nüfus karşısında, bu dengesiz durum, eğer gerekli önlemler ahnmazsa daha da artabilecektir. Bu nedenle, ülke nüfüsunun yeterli ve dengeli bir şekilde beslenmesi bakımından, hayvancılığın gelişmesi büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, Türkiye'de tanm işletmelerinin çoğunda bitkisel ve hayvansal üretim organik

Son 20 yıllık dönemde Türkiye hayvan varlığındaki gelişmeler incelendiğinde, hayvan sayılannda önemli bir artış gözlenmemekte, hatta 1984 yılından itibaren sığır, koyun ve keçi sayılannda dikkati çekecek düzeyde azalma görülmektedir. Bu durum 1984 yılı hayvan sayımında uygulanan yöntemle, daha önceki yıllarda uygulanan sayım yönteminin farklılığından veya hayvan populasyonunda daha yüksek verimli kültür ırklan ile bunlann melezlerinin giderek artması sonucu, yerli ırk hayvan sayısınm azalmasından kaynaklanmaktadır. Sığır populasyonundaki kültür ırkı ve bunlann melezlerinin %56'ya (1996 yılı itibariyle) yaklaşması ikinci nedeni, koyun ve keçi populasyonunda ise bu oranın %2.6-8.6 düzeylerinde bulunması ise birinci nedeni kuvvetlendirmektedir. Sonuç olarak her iki nedenin de, bu azalmada söz konuşu olduğu söylenebilir.

koyunculuk, nadas alanlarınm giderek daralması ve mera alanlannda ıslah çalışmalannın yavaş gidişi olumsuz etki yapmaktadır. Koyun populasyonunun da sığır populasyonunda olduğu gibi, daha yüksek verimli kültür ırkı ve melezlerinin giderek arttırılması yönünde gerekli önlemlerinin alınması gerekmektedir. Bunun yanı sıra tiftik keçisinde oldukça yüksek düzeyde olan azalmanın durdurulması için başta teşvik tedbirleri olmak üzere çeşitli önlemler alınmalıdır.

Ülkenin doğal, sosyal ve ekonomik koşullar çerçevesinde; yüksek verimli ırkların giderek arttırılması, ıslah, daha iyi bakım, beslenme ve hastalıklarla mücadele gibi önlemlerin alınması ve bu arada yem bitkilerine tarım işletmelerinin üretim pateminde daha geniş ölçüde yer verilmeli, hayvan ve hayvansal ürünlerin fiyatlannda üreticiyi olumsuz yönde etkileyen dalgalanmalar azaltılmalıdır. Özellikle besicilikte, optimal besi süresin! gereksiz yere uzatan, geç alımlar önlenmeli ve bir sanayi işletmesi niteliğim taşıyan tavukçulukta pazarlama bordlan kurulmalıdır.

Türkiye tarım işletmelerinde, genellikle bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetleri birlikte yürütülmektedir. Nitekim 1991 yılı Genel Tanm Sayımı Sonuçlarma göre, mevcut 4.066.000 tanm işletmesinin %96.38'i hem bitkisel ve hem de hayvansal üretim faaliyetine birlikte yer vermekte, %3.62'si ise yalnız hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bitkisel üretimle birlikte yürütülen hayvancılık. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki işletmelerde büyükbaş ağırlıklı olmak üzere daha ziyade meraya dayalı olarak yapılmakta, îç Anadolu ve Trakya Bölgesindeki işletmeler ise koyun ve keçi yetiştiriciliği daha büyük ölçüde yer almakta olup, Ege, Marmara, Karadeniz ve Güney Bölgelerindeki işletmelerde süt sığırcılığı, sığır besiciliği ve tavukçuluk daha entansif

Küçükbaş hayvan sayısındaki dağılım incelendiğinde, 50-100 baş arasında hayvana sahip işletmeler %33.46'ı ile ilk sırada yer almakta, bu işletmeleri %31.55 ile 1-19 arasında hayvana sahip olanlar ve %26.39 ile de 20-49 arasında hayvana sahip işletmeler izlemektedir. Buna göre, 100 hayvandan fazla hayvana sahip işletmelerin payı %8.9 gibi, düşük düzeydedir. Küçükbaş hayvancılığın geliştirilmesi bakımından işletmelerde sürü mevcudunun arttırılması gereklidir. Bunun yanı sıra, yapılacak ıslah çalışmaları ile populasyondaki hayvanların daha verimli hale getirilmesi de ihmal edilmeyecek bir husustur.

Bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yürüten işletmeler incelendiğinde; işletmelerde mevcut hayvan varhğmm %70.87'si büyükbaş, %28.0'ı küçükbaş ve %1.13'ü de kümes hayvanları değerinden oluşmaktadır. Bu işletmelerin toplam aktif sermayeleri içinde hayvan sermayesi oranı ise ortalama %9.26'dır. Bu oranın bitkisel ve hayvansal üretimle, tarım teknolojisini bir arada yürüten işletmelerde %25 olması gerektiği dikkate almdığında, incelenen işletmelerde hayvan sermayesinin düşük olduğu, bu durumun da işletme sonuçlarım olumsuz olarak etkilediği söylenebilir.

Türkiye, doğal çayır-mera alanı bakımından büyük bir alana sahip olmakla birlikte yanlış ve kötü kullanım nedeniyle bu alanların büyük bir kısmı bozulmuş ve zayıflamış durumdadır. Hayvan yetiştiriciliği bakımından büyük bir öneme sahip olmasına rağmen mera amenajmanı teknik prensipleri olan otlatma mevsimi, otlatma kapasitesi, üniform otlatma ve yem tipine uygun hayvan türü ile otlatma kurallanna uygulamadığından, çayır-meralar günden güne yıpranmış ve birçok bölgede erozyona açık hale gelmiştir. Öncelikle "Mera Yaylak ve Kışlak" kanun tasansınm yasallaştırılarak çayır ve meraların korunması, ıslahı ve amenajmanı için yasal çerçeve oluşturulmalıdır.

Hayvancılığın gelişme devresinde bulunduğu Türkiye'de hayvanlardan istenilen seviyede verim alınması ve bu seviyenin yükseltilmesinin nedenlerinden biri de hayvan hastalıklannın kontrole alınmasıyla mümkündür. Bu nedenle veteriner hekimlik hizmetleri gereksinmelerinin planlayıp düzenlemek zorunluluğu gözden uzak tutulmamalıdır. Ancak, Türkiye'de veteriner hekimlik hizmetleri yeterli bir şekilde amacına ulaşamamaktadır. Koruyucu hekimlik hizmetleri ile görevli devlet kuruluşları eleman, araç, gerek, sıhhi donanım ve mali olanaklar yönünden yetersiz durumdadır.

Günümüzde hayvan hastalıkları ile savaş yöntemleri oldukça büyük ilerlemeler kaydetmiş ve çeşitli hastalıkların teşhisi, dağıtım ve proflaksi metodları üzerinde yapılan çok sayıda çalışmalardan büyük ölçüde yararlar sağlanmıştır. Diğer yandan bu hastalıkların yanısıra büyükbaş ve kümes hayvanlanna zarar veren çeşitli hastalıklarda bulunmakta olup, bunlar büyük ekonomik zarariara neden olmaktadır.

Türkiye'de hayvansal ürünlerin üretimi teşvik edici, ürün kalitesin! yükseltici ve pazarlama hizmetlerim iyileştirici bir pazarlama politikasımn izlendiği söylenemez. Hayvansal ürünlere yapılacak pazarlama hizmetlerim düzenleyici teknik kurallar yetersizdir. Hayvansal ürünler, destekleme fiyat politikasuun kapsamı dışında tutulmuştur.

Hayvansal ürünlerin dış pazarlamasını geliştirebilmek için standardizasyonun AB normlanna çıkaniması ve zorunlu olması gereklidir. Ayrıca ambalajlama, kalite kontrol, etiketleme gibi hizmetlere gereken önem verilmeli, hayvansal ürünler işleme sanayi geliştirilmeli ve işlenmiş hayvansal ürünler üretimi arttırılmalıdır.

- Düzenli işleyen bir pazarlama sisteminin ve ihtisaslaşmış optimum büyüklüğe sahip hayvancılık işletmelerinin kurulması,

- Et ve süt sanayinin hammadde gereksinimim, düzenli bir şekilde sağlaması, üreticilerin pazar ve fiyat garantisi sağlanması açısından, sanayiciler ile üreticiler arasında sözleşmeli yetiştiricilik sistemi uygulamasına geçilmeli,

- Hayvancılığın desteklenmesinde optimal işletme büyüklüğü esas alınmalı ve kredilendirmede hayvancılık deneyimi olanlara kredi verilmesi,

- Hayvansal ürünlerin pazarlanmasında düzenli bir sistemin tesis edilmesi, üreticilerin örgütlenmesine bağlı olmakta,

- Standart kalitede hayvansal üretimin gerçekleştirilebilmesi için hayvancılık işletmelerinden başlamak üzere pazarlama ve işletme aşamalarındaki tesislerin asgari teknik ve hijyenik özelliklere sahip olması sağlanmalıdır.

Türkiye'de canlı hayvan ve hayvansal ürün fiyatları genel olarak arz ve talebe göre

Hayvansal ürünlerden süt ve mamüllerinde, üretilen sütün %90-95'i üreticiden tüketiciye intikal ederken birkaç defa el değiştirdiğinden serbest piyasada farklı fiyatlar ortaya çıkmaktadır.

Deri ve yapağı fiyatları serbest piyasada oluşurken üretiminin %90'mın ticari işletmelerden gerçekleştiği tavukçulukta, tavuk eti ve yumurta fiyatları da genel olarak arz ve talebe göre serbest piyasada oluşmaktadır.

Türkiye'de hayvancılık genellikle küçük aile işletmelerinde, diğer tarımsal faaliyetlerle bir bütünlük içerisinde yürütülür. Türkiye'nin genel ekonomik ve demografik yapışı göz önüne alındığında, bu durum daha uzun süre değişmeyecektir. Dolayısıyla yetiştiricilerin her türlü girdiye en uygun şartlarda erişebilmesi ve ürünlerin pazarlanmasında daha güçlü duruma gelmesi için aralannda birleşmeleri veya örgütlenmeleri gerekmektedir. Küçük ve dağınık görünümde bulunan hayvancılık işletmelerin örgütlenmeleriyle rasyonel yapıya dönüştürülmesi mümkün olabilmektedir.

Üreticilerin örgütlenmesinde dünyada en fazla görülen ve yaygın olan örgütlenme modeli kooperatiflerdir. Kooperatifler, üreticilerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi şekilde maliyet fiyatına yapmak üzere dayanışma suretiyle ekonomik güçlerini bir araya getirmek için gönüllü olarak oluşturdukları ve yönetimde söz sahibi oldukları kuruluşlardır. Kooperatifleşme, küçük işletmelerin toplumsal değerlerim ve kimi üstünlüklerim koruyarak, onları büyük işletmelere avantaj sağlayan ekonomik ölçek büyüklüklerine ulaştırmanın başka bir yoludur.

Türkiye'de hayvancılık sektörünün gelişmesinde kooperatifleşmeye mutlaka ihtiyaç açıkça bilinmektedir. Ancak kooperatifleşme hareketine üreticilerin sahip çıkması ve kooperatiflere bağlı olmaları sağlanmalıdır. Bunun için de ülkemiz tarımsal kooperatiflerin genel sorunları olan; halkın bilinçlendirilmemiş olması, finansman, mevzuat, yönetim, yatay ve dikey teşkilatlanmaya gidilememiş olması eğitim ve araştırmaların yeterince yapılanmamış olması ve kooperatifler arası işbirliğinin sağlanamaması gibi konuların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Böylece;

Öncelikle, sektörde üretim alt sektörlerim hedef alan ihtisas kooperatiflerine yönelinmelidir. Bu anlamda işletmelerin teknik, ekonomik ve yapısal farklılıkları mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

- Kooperatif, iyi işleyen, kaynak yaratan, sorunları çözecek, bilimsellik ve gerçekçilikte olmalıdır.

- Üreticilerin özkaynaklan ve öz girişimleriyle kurulmalıdır.

- Sürekli mesleki ve sektör içi eğitim yaptırabilecek şekilde örgütlenmeli, yayın yapmalıdır.

Yetiştiricilerin örgütlenmesinde diğer bir modelde, malı üretenler ile ticaretim yapanları, işleyenleri ve devleti bir araya getiren ve bunları karşılıklı olarak anlaştırmak suretiyle arzı, fiyatları ve ürünün dağılımım kontrol eden, böylece toplumun çeşitli kesimleri arasmda denge kuran pazarlama bordlarıdır. Hayvancılık kesiminde öncelikle çabuk bozulabilen ürünlerin pazarlanmasında bu örgütlenme modelinden yararlanma düşünülebilir.

Türkiye genelinde ekstansif bir yapı gösteren hayvancılık işletmeleri çağdaş gelişme ve ihtisaslaşmanın gereği olarak giderek entansifbir yapı kazanmaktadır. Özellikle sığır ve koyun besicilik işletmeleri, süt sığırcılığı işletmeleri ve sanayi tipi üretim yapışı kazanmış broiler ve yumurta tavukçuluğu işletmeleri entansif karakterli olmaları nedeniyle önemli ölçüde sabit ve döner sermayeye gereksinim duymaktadırlar. Dolayısıyla sektör ve onu oluşturan hayvancılık işletmelerinde uzun, orta ve kısa vadeli krediye gereksinim vardır.

Ülkemizde bitkisel ve hayvansal üretim sektörlerinin kredi ve finansman gereksiniminin büyük bir bölümü Ziraat Bankasınca karşılanmaktadır. Ancak, banka mevzuatı çerçevesi içinde karşılık gösteren veya teminat verebilen üreticiye bankaca uygun görülen miktarda kredi sağlanmaktadır. Bunun yanısıra, kooperatifleşmeyen, karşılık veya teminat göstermeyen üreticilerin mevcut kredilerden yararlanamamaktadır.

- Mera alanlannın kalite ve kantite yönünden iyileştirilmesi ve üreticilere, meraya bakım yükümlülüğünün getirilmesi,

- Bitkisel üretim pateminde yem bitkileri oranımn arttırılması,

- Yüksek verimli kültür ırkı hayvanlar ile bunların melezlerinin sayısının populasyona giderek arttırılması,

- Suni tohumlama çalışmalannın yoğunlaştırılması,

- Hastalıklarla mücadelenin gereken ölçüde sağlanması,

- Üreticilerin hayvancılık kredisin! yeterli ve uygun faizle temin etmelerinin sağlanması,

Üreticilerin kooperatifleşmesinin teşvik edilmesi ve kooperatiflerin iyi işleyen, kaynak yaratan ve sorunları çözebilecek seviyeye ulaştınîması, çabuk bozulabilen hayvansal ürünlerin pazarlanmasında bordlann tesisi ve standart uygulamasının gerçekleştirilmesi,

- Canlı hayvan ihracatının et ihracatı haline dönüştürülmesi gayretlerinin teşvik edilmesi,

- Hayvan beslemede optimal yem kullanım seviyesinin tespiti ve uygulamasının sağlanması,

- Üreticilerin sosyal güvenliğinin temini ve tarımsal faaliyetlerle ilgili sigortacılığın geliştirilmesi,

- Kuzu ve dana besiciliğinde hayvanların optimal ağırlık kazanılıncaya kadar beside bırakılması.

Siirt ilinde, coğrafi koşullar ve bölgesel özellikler tarım ve sanayi için elverişli bir ortam yaratmaktan uzaktır, îlde tarım sektörü halen ağırlığım korumakta, ancak tarımsal ve hayvansal faaliyetlerde de bir gerileme görülmektedir, imalat sanayi de başlangıç itibariyle tanma dayalı bir gelişme göstermiş, ancak, son yıllarda yatırım teşviklerinin ve bu

îldeki sanayi tesislerinden birkaç tanesi çeşitli nedenlerle atıl bulunmaktadır. Bazı tesisler ise özellikle işletme sermayesi yetersizliği ve yönetim sorunları nedenleriyle düşük kapasite kullanım oranlarıyla çalışmaktadırlar. Bu tesislerin bir an önce il ekonomisine kazandınîması gerekmektedir.

Siirt ili, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi açısından bölge illeri arasında ve Türkiye genelinde oldukça geri kalmış bir ilimizdir. Türkiye genelinde Siirt ili beşinci derecede gelişmiş iller grubunda (son grupta) yer almakta olup, toplam 76 il arasında gelişmişlik sıralamasında 68.nci sırada bulunmaktadır. Siirt ilinin ekonomik gelişmesin! Güneydoğu sorunuyla birlikte düşünmekte yarar bulunmaktadır. Siirt, Güneydoğu sorununu çok yakından yaşayan illerden birisi olarak, diğer illere ve bölgelere çok büyük ölçüde göç vermekte ve yerel sermayesini bünyesinde tutamadığı için de ekonomik gelişmesini tamamlayamamaktadır.

tide sanayinin gelişmesi açısından yatınma yönlendirilecek sermayenin varlığı ve bu sermayenin yatırım alanlanna özendirilmesi ayn bir önem taşımaktadır. Bu da ancak ile yönelik yapısal tedbirlerle mümkün olabilmektedir. Bu tedbirler en yalın şekliyle; çeşitli vergi muafiyetleri. Sigorta priminin bir kısminin Devlet tarafından karşılanması, ucuz girdi sağlanmağı gibi uygulamalardır. Siirt, YPK'nm 22.7.1997 tarih ve 97/41 sayılı karan ile Kalkınmada Birinci Derecede Öncelikli iller kapsamında değerlendirilmiş ve bu yörelere uygulanan çeşitli teşvik tedbirleri öngörülmüştür.

eğitim, sağlık, ulaşım, tarımsal sulama, organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri gibi sosyal ve fiziki altyapı projelerinin gerçekleştirilmesinde önemli işlevler üstlenecektir. Özel sektörün ise; kamu sektörünce gerçekleştirilecek yatınmiara, uyumlu bir işbirliği çerçevesinde azami düzeyde ekonomik ve sosyal katılımı sağlaması bu kapsamda önem arz etmektedir.

Siirt'te yerel sermayenin sanayi yatınmianna gelişmesi özendirilmeli, kuruluşlar birbirlerine destek olmalıdır.

• ihracatın önemi dikkate alınarak dış pazarlara açılmada olabildiğince çaba harcanmalıdır.

- Yöresel kaynakların daha iyi değerlendirilmesi açısmdan ildeki ekonomik değer arz eden turizm ve maden kaynaklarmın miktarına ve niteliğine yönelik tespitlerin derinleştirilmesinde büyük yarar bulunmaktadır.

Bölgede gelir düzeyinin düşüklüğü ve büyük kent merkezlerine insan gücü göçü yanı sıra, sermaye gücü faktörleri, yerel müteşebbislerin öz sermaye birikiminin sınırlı kalmasına neden olmaktadır. Bu sınırlamaya ek olarak uygun orta vadeli finansmanın olmayışı yerel müteşebbislerin sınai alanlara kaymasını engellemektedir.

. öte yandan bölge dışı sermayenin bölgeye yönlendirilmesinde toplumsal sorumluluk yanı sıra, bazı özendiricilere ihtiyaç bulunmaktadır. Bölge dışı sermayenin bu bölgelere çekilebilmesi için, yatırım maliyetim anlamlı ölçüde azaltacak uygun orta ve uzun vadeli fınans desteği ve finans kurumlarının teminat vb. araçlarla desteğinin ve bu destekten doğabilecek risklerin sistem içinde paylaşımımn sağlanması gerekmektedir.

- Türkiye Kalkınma Bankasi'nca yurtiçi kaynaklara dayalı uygun maliyetli orta vadeli kaynak tedariki,

Bir ülkede yatırımların özendirilmesinde uygulanan teşviklerden en önemlisi yatırım teşvik tedbirleridir. Devlet bölgeler ve/veya iller arasındaki kalkınmışlık farkım gidermek amacıyla farklı illere farklı yatırım teşvikleri sağladığı gibi, aynı zamanda belirli sektörlerin gelişmesin! teşvik etmek amacıyla da o sektörlere yönelik olarak farklı destek unsurlarım uygulamaktadır. Yatırım Projelerinde uygulanabilecek teşvik tedbirleri daha sonraki bölümde "Yatırımlarda Devlet Yardımları" başlığı altında incelenmiştir.

Organize Sanayi Bölgesi (OSB), birbiriyle işbirliği halinde üretim yapan orta ve küçük ölçekli işletmelere planlı bir alanda ve ortak altyapı hizmetlerinden yararianarak daha dolay ve ucuz üretim yapma olanağı veren bir sistemdir. Bu nedenle, bu bölgeler sınai yatırımların teşvik edilmesinde, planlı sanayi yerleşiminin sağlanmasında, düzenli şehirleşme ve istihdamın geliştirilmesinde etkili bir kalkınma aracı olarak kullanılmaktadır. Başlı basma bir teşvik unsuru olan Organize Sanayi bölgelerinde yapılan (ve/veya yapılacak) yatınmiara bazı ek teşvikler de sağlanmaktadır.

Altyapı tesislerinin genellikle yüksek yatırım harcamaları gerektirmesi nedeniyle, bu yatırımların bizzat teşebbüs tarafindan gerçekleştirilmesi mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla belirli bir bölgede (örneğin Organize Sanayi Bölgesinde) altyapı tesislerinin yeterli derecede mevcut olması önemli bir kuruluş yeri avantajıdır. Ayrıca belirli bir konuda altyapı tesislerinden faydalanabilme düzeyi buraya yerleştirilecek ölçek büyüklüğünün-özellikle üst kapasite sınırı olarak-belirlenmesinde önemli bir faktör olarak değerlendirmeye dahil edilmelidir.

Organize Sanayi Bölgelerinde aynı veya farklı sektörlerdeki bir çok işletmelerin toplanması sonucunda yatay ve dikey uzmanlaşmaya gitmek ve işletmelerarası işbölümü derecesini artırmak için uygun şartlar ortaya çıkmaktadır. Aynı bölgede toplanmış aynı sektöre dahil işletmeler arasında işbirliğine giderek tek tek işletmelerin ürün programlarım daraltmaları yanında (yatay uzmanlaşma), artan girdi ve hizmet talebim karşılamak üzere uygun ölçekli birçok yan sanayi ve hizmet işletmelerinin bu bölgede faaliyet göstermeleri mümkün olur. Ayrıca aynı veya faklı sektörlerdeki işletmelerarası işbölümü derecesini artırarak işletmelerin üretim derinliklerinin azalülması yoluna gidilebilir (dikey uzmanlaşma).

Siirt ilinde kurulması düşünülen Organize Sanayi Bölgesi'nin etüd, proje ve mühendislik hizmetleri tamamlanmış olup, gerekli çalışmalar devem etmektedir.

Bir ülkede yatırımları artması ve özellikle ihracatın artınîması amacma yönelik üzerinde kurulması gereken konulardan birisi de serbest bölgelerdir. Serbest Bölgeler, bir ülkenin toprakları veya siyasal sınırları içinde kurulan, fakat gümrük sınırları dışında tutulan, yani o ülkenin dış ticaret kambiyo düzenlemelerinin tamamen veya kısmen uygulanmadığı ve seçilmiş sınai ve ticari faaliyetlerin ülkenin diğer kesimlerine göre daha çok teşvik edildiği, bürokrasinin en aza indirilmeye çalışıldığı bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Gerçekleştirilen faaliyetlerin tür ve niteliklerine göre serbest bölgeler birkaç gruba ayrılmaktadır. Bunları aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür.

i) Serbest Ticaret Bölgesi

ii) Serbest Üretim Bölgesi iü) Serbest Limanlar iv) Kıyı Bankacılığı

Bir ülkede serbest bölge kurulmasındaki temel iktisadi mantık; özellikle sanayi malları üretim ve ihracatının arttırılmasına yönelik olarak, söz konuşu ülkenin ihtiyaç duyduğu yabancı sermaye girişini teşvik etmektir. Bunun yanı sıra, ekonominin yapışma ve özelliklerine bağlı olarak, istihdam imkanları, ödemeler bilançosuna katkı ve teknoloji transferi, bölgesel gelişmişlik farklılıklarım giderme konusundaki etkiler de serbest bölgelerin kuruluş nedenleri arasında gösterilmektedir.

öte yandan, hangi tür ulaştırma kolaylıklannın gerekli olduğu, işçi sayışı ve niteliğinin belirlenmesi, fiziki ve ekonomik çevrenin özellikleri, serbest bölgenin kuruluş yeri seçimim ve hangi malların faaliyet konuşu olabileceğim etkilemektedir. Yabancı sermaye kuruluşlannda, gerek idari gerekse teknik açıdan istihdam edilen kalifiye insan gücüne serbest bölgelerde ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü, böylece yerli idari ve teknik personelin eğitimine katkıda bulunulmuş olacaktır. Ancak, yabancı kalifiye elemanın serbest bölgede çalışabilmesi için uygun eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler tesislerinin kullanıma sunulması beklenmektedir.

kolaylıkları, sınırlamalar ve firma yönetimlerinin bağımsız hareket edebilme özgürlükleri olarak sıralanabilir.

1- Bölgede yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen gelirler; gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer vergisi dahil olmak üzere, her türlü vergiden muaftır.

2- Faaliyet Ruhsatı'nın geçerlilik süresi, kiracılar için maksimum 10 yıl; ofislerim serbest bölgede kurmak isteyen kullanıcılar için ise 20 yıldır. Talep edilen faaliyet ruhsat süresi 20 yılı aşıyor ise, bu süre 99 yıla kadar uzatılabilir.

3- Bölgede elde edilen kazanç ve iratlar, Türkiye de dahil olmak üzere, arzu edilen ülkeye herhangi bir vergi, gümrük veya ücrete tabi olmaksızın serbestçe transfer edilebilmektedir.

4- Serbest bölgelerdeki yatırımların yabancı sermaye ortaklığına dair herhangi bir oran sınırlaması yoktur. Bölgede faaliyet gösterecek firmalar, yüzde yüz yerli firmalar olabilecekleri gibi, aynı oranda yabancı vejoint venture firma olabilirler.

5- Dünyadaki pek çok serbest bölgenin aksine, Türk serbest bölgelerinde yurtiçi piyasaya mal satışı ve takas yapma izni verilmiştir.

6- Bölgede kullanılan paralar, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi'nca kabul edilen konvertibi yabancı paralar olup, her türlü ödeme döviz ile yapıldığından, kur farkı söz konuşu olmamaktadır.

7- Türk serbest bölgelerindeki alt ve üstyapı, uluslararası standartlarla rekabet edebilir niteliktedir.

9- Türk serbest bölgeleri Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz'de yer alan büyük Türk Limanlarına yakın mesafelerdedir. Buna ilaveten, bu bölgeler, uluslararası havaalanlarına ve otoyol ağlarına kolay erişilebilecek mesafelere kurulmuşlardır.

l O-Türkiye'nin coğrafi konumu, Türk serbest bölgelerine önemli avantajlar sağlamaktadır.

11-Serbest bölgelerde fiyat, standartlar ya da mal kalitesine yönelik prosedürel sınırlamalar yoktur.

12-Bölgenin açılışından itibaren, on yıl süreyle grev ve lokavt uygulamaları yasaklanmıştır.

13-Serbest bölgede üretilen bir malda kullanılan üçüncü ülke menşeli girdi için telafi edici vergi ödenerek, yeni ürün Avrupa Birliği ülkelerine gidebilmektedir.

14- Serbest bölgede 6224 no'lu Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu uygulanmamaktadır.

15-Serbest bölgedeki mal partiler halinde çekilebildiğinden, vergiler bir defada ödenmemektedir.

16-Serbest bölge ile Türkiye arasında Dış Ticaret Rejimi uygulanmaktadır. Serbest bölgeler arası ve diğer ülkelerle ticaret serbesttir.

17-işletici ve kullanıcılar, yatırım ve üretim safhalannda Bakanlar Kurulu'nca verilen teşviklerden yararlanmaktadırlar. Türk ve yabancı kullanıcılar eşit statüye haizdir.

Yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik olarak, özellikle pazar ortamımn geliştirilmesi yönünde uygulanacak tedbirler de ildeki sanayi yatınmiannın artınîması açısından önem arz etmektedir. Bu amaçla, ilde imalat sanayiinde faaliyet gösteren firmalar için, ihracat imkanım azami derecede kullanmalanna olanak sağlayacak ve pazarlama maliyetlerim düşürecek olan "Sektörel Dış Ticaret Şirketleri" modelinin altyapısının araştınîmasında büyük yarar vardır. Konunun öneminden dolayı Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine (SDŞ) ilişkin uygulama aşağıda özetlenmiştir;

(finansman tedarik, nakliye sigorta, gümrükleme vb.) hizmet sağlayarak, dış ticarette uzmanlaşmalarım ve bu suretle daha etkin faaliyet göstermelerim teminen SDŞ modeli geliştirilmiş olup, hukuksal çerçevesi ile bunlara yönelik teşvik ve yardımlar ayrıntılı olarak düzenlenmiş ve 26.12.1996 tarih ve 22859 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.

gerekmektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri; aynı sektörde faaliyette bulunmak kaydıyla, SDŞ ortağının ait olduğu grubun diğer şirketleri ile bunların kurduğu ortaklıkların ihracatına aracılık edebilirler. Ayrıca, bu şirketler gerek SDŞ statüsünü aldıkları yılda ve gerekse takip eden yıl içinde, aynı sektörde faaliyette bulunan ve KOBÎ niteliğim taşıyan ve fakat ortak olmayan firmaların ihracatına da aracılık edebilirler.

' w