AYDINLAR (TİLLO) İLÇESİ
Tarihi Gelişimi:
Eski adı Tillo olan Aydınlar İlçesi 3647 sayılı kanunla 18 Mayıs 1990 tarihinde ilçe olmuştur. Tillo’nun Süryanice manası “Yüksek Ruhlar”dır. 1514’te Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi sonunda Osmanlı egemenliğine geçen İlçe, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Siirt İli’ne bağlı bir bucaktı. Tillo Nahiyesi ilçe olduktan sonra Aydınlar ismini almıştır. Bu isim İlçe’de ilim ve irfana verilen önemi ortaya koymaktadır. Ayrıca, İlçe’de aydın bir insan zümresi varlığı da böyle bir adın İlçe’ye verilmesine etki etmiştir.
İlçe’de İsmail Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz. gibi ilim adamları ve mutasavvıfların yaşamış olması İlçe’yi kültür açısından önemli kılmaktadır.
Coğrafi Durumu:
İlçe, 42. boylam ve 38. enlem dereceleri arasında, Siirt’e 7 Km. uzaklıktadır. Doğusunda Pervari, kuzeydoğusunda Şirvan, batısında Siirt İli ile çevrilidir.
İlçe’nin iklimi karasal iklim olup, yazları kurak ve sıcak, kışları soğuk ve yağışlıdır. İlçe’nin etrafı hafif engebeli dağlarla çevrilidir. Doğu tarafından kıvrımlı olarak Botan Çayı geçmektedir.
Yeryüzü şekilleri bakımından engebelidir. Toprağı kireçli olup, tarıma elverişli arazisi azdır. Bitki örtüsü olarak bozkırlarla kaplıdır. Bodur ve çalılık ağaçlıkları çoktur. Orman bakımından zengin olmayıp, yer yer meşe, fıstık, bittim, armut, badem ağaçları ile çok sayıda üzüm bağlarına rastlanmaktadır.
İlçe su yönünden zengin olmadığı halde eski sarnıç ve kuyuları bolcadır. Ancak kuyu ve sarnıç suları kireçli ve tuzlu olmalarından ötürü pek kullanılmamaktadır.
İlçe’nin ovası ve platosu yoktur. Yolu asfalttır.
İdari Durumu:
İlçe, Siirt İli’ne bağlı bir bucak iken 18 Mayıs 1990 tarihinde 3647 sayılı kanunla ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçe belediyesi 1958 yılından bu yana hizmet vermektedir. İlçe’de şu anda üç mahalle (Fakirullah, Saydanlar ve Mücahit Mahalleleri), 6 köy ve 4 mezra bulunmaktadır. Köyler genellikle toplu bir görünüm arz etmektedir.
Genel itibariyle köylerin yol sorunu yoktur. Tüm köylerin okulu ve telefonu vardır. Ayrıca, TV yayınları da izlenebilmektedir.
Kılbasan Köyü, İlçe’nin en uzak köyüdür. Ulaşımı Şirvan üzerinden olup, İlçe Merkezi’nden yeni bir yol yapılmaktadır.
Sosyal Durumu:
Sosyal yaşantı ve sosyal tesisler açısından ilçe çok fakir bir durumdadır. Halk bütün ihtiyaçlarını İl Merkezi’nden karşılamaktadır. Halk dini inançlarına sıkı bir şekilde bağlıdır. Ailede erkeğin egemenliği söz konusudur. Ataerkil aile yapısı hüküm sürmektedir.
Ekonomik Durum:
Genel olarak ilçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmakla beraber, oldukça zayıftır. İlçe Merkezi’nde birkaç market ve çayhaneden başka bir işyeri yoktur. Maliyeye kayıtlı 30 vergi mükellefi vardır. Bu da İlçe’nin ekonomik açıdan zayıflığının bir göstergesidir.
İlçe’de büyük oranda göç yaşanmıştır ve bu göç devam etmektedir. Siirt İli’ne çok yakın olması da İlçe’nin gelişmesi bakımından bir dezavantajdır.
Merkez’de ilçe kuruluşundan önce halk katkısı ile bir fıstık işleme fabrikası yapılmış, fakat zarar ettiğinden dolayı yıllardan beri çalıştırılmamıştır.
Ayrıca, İkizbağlar’da iki adet küçük çapta çalışan fıstık işleme tesisi bulunmaktadır. Bundan başka İlçe’de ekonomik alanda faaliyet gösteren özel veya resmi kuruluş yoktur.
Köy halkı geçimini genelde tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Arazi durumuna göre fıstık, üzüm ve bittim yetiştirilmektedir. Bu konuda İkizbağlar Köyü iyi durumdadır.
İlçe’de arıcılıkla iştigal eden kişiler olmakla birlikte arı kovanı sayısı oldukça azdır.
İlçe turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Özellikle İsmail Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz.’leri gibi yurt ve dünya çapında adını duyurmuş ünlü simaların türbelerinin ziyaretçileri pek çoktur.
Bağcılık:
Aydınlar’da bağcılık çok eskilere dayanır, yetiştirilen üzümlerden yaş ve kurutulmuş olarak yararlanılır.
Fıstıkçılık:
Fıstık, Güneydoğu Anadolu’nun tarımsal zenginliklerinden biridir. Siirt Fıstığı yetiştiriciliği Aydınlar İlçesi’nde yoğun olup, Antep Fıstığı’ndan daha iri yapılıdır. Bu yönüyle meşhur Antep ve İran Fıstığı ile rekabet edecek güçtedir. Fıstık, kuraklığa dayanıklı ve çok fazla bakım gerektirmeyen bir ağaç olduğu için üretimi çok rağbet görmüştür. Fıstık, yörede “Bittim” denen yabani fıstık ağaçlarının aşılanması ya da fidanlıklarda yetiştirilen fidelerin (çöğür) dikimi ile üretilir. Siirt’teki fıstık bahçeleri Aydınlar’da yoğunlaşmıştır. Bu yörede üretilen fıstık ülke geneline pazarlanmaktadır.
Eğitim ve Kültür Durumu:
1- Eğitim Durumu:
İlçe, tarihi seyri içinde özellikle Osmanlı Dönemi’nde önemli kültür ve eğitim merkezi olma vasfını korumuştur. Medreselerinde dini ilimler, zamanın ilerisinde bir seviyede verilen fen ilimleri (astronomi, matematik, fizik, kimya, biyoloji ve tıp) ile beraber tedris edilmiş, günümüz bilim adamlarını ve görenleri hayrette bırakacak nitelikte verildiği bir ilim merkezi olmuştur.
Cumhuriyet Dönemi’nde de İlçe, eğitim ve öğretim açısından başarılı bir çizgi takip etmiş, ilçe okullarından
Okulların İsimleri ve Açılış Tarihleri
Adı Tarih
İsmail Fakirullah İ.Ö.O. 1990
İbrahim Hakkı İ.Ö.O. 1954
Çatlı Köyü İ.Ö.O. 1956
Çınarlısu Köyü İ.Ö.O. 1964
Dereyamaç Köyü İ.Ö.O. 1949
İkizbağlar Köyü İ.Ö.O. 1952
Kılbasan Köyü İ.Ö.O. 1983
Taşbalta Köyü İ.Ö.O. 1989
mezun olarak önemli görevlerde bulunmuş çok sayıda bürokratı yetiştirmiştir.
İlçe’de okur-yazar oranı %54’tür. İlçe Merkezi’nde iki ilköğretim okulu vardır. Bu okullarda 334 öğrenci eğitim görmektedir. İlçe’nin henüz bir lisesi yoktur. Lise açılabilmesi için gerekli çalışmalar yapılmaktadır.
Bölgede öğrenci potansiyeli az olmasına rağmen çevrede güvenlik nedeniyle kapalı olan okulların öğrencilerinin toplandığı bir yatılı ilköğretim bölge okulu açılması düşünülmektedir.
Ayrıca, yörenin tarihi ve kültürel özelliği ve İl Merkezi’ne yakınlığı dikkate alınarak, İlçe’de ilahiyat fakültesi açılabilir.
İlçe’deki eğitim ve kültür hayatının gelişmesi için kütüphane açılması gerekmektedir.
Halk eğitim çalışmaları açısından faaliyetler devam etmektedir. 1998 yılında 1 kilimcilik, 11 okuma-yazma, 2 giyim, 1 nakış olmak üzere toplam 14 kurs açılmıştır. Bu kurslarda toplam 635 kursiyer eğitim görmüştür.
2- Kültür Durumu:
Bir toplumun manevi varlığını ve düşünce birliğini meydana getiren fikir ve sanat eserlerinin ve ananelerinin bütünü olan kültür, İlçe’de yaşayan vatandaşlarda kendine özgü bir yapı arz etmektedir. Bölgede egemen olmuş medeniyetlerin geleneği, örfü, güzel sanatları ile bu kültüre etki ettiğini ve özünü, dini dünya görüşünü teşkil ettiğini görüyoruz.
İlçe’nin eğitim ve kültür yönüyle zengin bir tarihi vardır. İlçe türbe ve ziyaret yerlerinin çok oluşu sebebiyle yöre halkının ve diğer bölgelerden gelen ziyaretçilerin akınına uğramaktadır.
Yörede Yaşamış ve İlçe’de Türbesi Bulunan Bazı Ünlü Simalar:
7- Şeyh Muhammed EI-Hazin Hz.
8- Şeyh Muhammed EI-Tomani Hz.
9- Şeyh Hasan-ül Ferd Hz.
10- Molla Kasım Hz.
11- Şeyh İsmail Garip Hz.
İlçe’de ayrıca, İsmail Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz.’ne ait eserlerle, kullandıkları eşyaların sergilendiği özel bir müze bulunmaktadır.
Tillo’da medfun İbrahim Hakkı Hz. Hocası İsmail Fakirullah Hz.’nden “Marifetname” adlı eserinde şöyle söz eder: “Şeyhim İsmail Fakirullah Hz.’nin Atası Mevlana Molla Ali Hz., Cizre’de (Şırnak’ın İlçesi) alimlerin reisi iken Miladi 1504 tarihinde zalimlerin zulmünden göç ederek, bütün binaları kireçten güzel, Siirt Kasabası’nın doğusunda iki saat mesafede, yüksek bir yerde bulunan, havası güzel, bağları ve ağaçları bol, 200 evi, birkaç dükkanı, bir hanı, bir hamamı, üç mescit ve bir Cuma camisi bulunan Tillo adlı köyü vatan edinerek, bu camide imam-hatip ve müderris olmuştur. Bu görevi daha sonra Molla Ali Hz.’nin soyundan gelen İsmail Fakirullah Hz. sürdürmüştür.”
Nüfus Durumu:
1997 yılında yapılan nüfus sayımına göre;
Kayıtlı Nüfus ve Yaşayan Nüfus oranları
Sonuç olarak, kayıtlı ve yaşayan nüfus arasındaki farktan yola çıkılarak İlçe’nin uzun yıllardan beri bir göç dalgasıyla karşı karşıya kaldığı ortaya çıkmaktadır. İlçe’deki nüfus artış hızı %1.5’tir.
Ulaşım Durumu:
İlçe’nin İl Merkezi’ne ulaşımı kara yoluyla yapılmaktadır. Yol asfalttır ve güvenlik problemi yoktur. Ayrıca, İlçe’ye 25 Km. uzaklıktaki Siirt Havaalanı’ndan haftanın her günü uçak seferleri yapılmaktadır.
İlçe içerisindeki mahalle yolları hayli bakımsız ve yetersiz olduğundan bu konuda çalışmalar yapılmaktadır.
İlçe Merkezi’nin su ihtiyacı, 1996 yılı içerisinde yapılan çalışma ile Hesko Suyu’ndan temin edilmiştir. Şehir şebekesinin yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
Köylerin tümüne ulaşım mümkündür. Köy yollarının bir kısmı stabilize, bir kısmı asfalttır. Köylerin su problemi de tamamen halledilmiştir.
